Mary Beard, Cesarz Rzymu
Neron, Kaligula, Hadrian czy Dioklecjan – któż z nas nie zna tych imion? To jedni z najbardziej rozpoznawalnych cesarzy Rzymu. Ale czy kiedykolwiek zastanawialiśmy się, jakie naprawdę było ich życie? Czy opisy Swetoniusza czy Tacyta oddają rzeczywistość, czy też zostały przekształcone przez propagandę i osobiste uprzedzenia? Jedną z najpopularniejszych współczesnych autorek, która zajmuje się starożytnym Rzymem, jest Mary Beard. W swojej pracy Cesarz Rzymu podejmuje się zadania opisu codziennego życia cesarzy Imperium Rzymskiego, robiąc to w charakterystycznym dla siebie wnikliwym i przystępnym stylu. Dzięki niej możemy spojrzeć na cesarzy z nowej perspektywy – jako ludzi, a nie tylko postacie z kart historii.
Profesor Mary Beard to wybitna brytyjska historyczka, filolog klasyczny. W swojej pracy pisarskiej, głównie popularyzatorskiej łączy rzetelne badania naukowe z przystępnym i często humorystycznym stylem pisania. Beard jest autorką znaną na polskim rynku wydawniczym dzięki książce SPQR: Historia starożytnego Rzymu.
Kto ciekawy, może znać jej programy telewizyjne Meet the Romans oraz Mary Beard’s Ultimate Rome, w których przybliża starożytny Rzym. Jej prace koncentrują się na aspektach kulturowych i społecznych starożytności, a także na kwestionowaniu stereotypów dotyczących świata antycznego, ukazując ich znaczenie we współczesności.
Na samym początku czytelnik ma do wglądu poczet cesarzy rzymskich a następnie kilka stron z mapami. Bez tych dwóch załączników ciężko byłoby się orientować w narracji. Następnie tytułem wstępu Mary Beard zwraca się do czytelnika słowami: Witaj…w świecie rzymskich cesarzy.
Omawia ideę fix, za którą stoi napisanie tej książki. Potem mamy prolog, który ukazuje jednego z mniej znanych, a bardzo ciekawych, cesarza Heliogabla, który przedstawiony jest jako młodzieniec lubiący zabawę. W tym oryginalnym wstępie Beard ukazuje nam jak wygląda przedstawianie jedynowładztwa wczoraj i dziś.
Cesarz Rzymu jest podzielony na dziesięć tematycznych rozdziałów. Beard rezygnuje z tradycyjnej narracji chronologicznej, skupiając się na różnych aspektach cesarskiego życia, oferując czytelnikom zróżnicowane spojrzenie na rolę władcy imperium.
Co znajdziemy w książce?
W rozdziale pierwszym, Rządy jednostki, czytelnicy zostają wprowadzeni w ideę cesarstwa – skąd wzięła się ta instytucja i jakie były obowiązki cesarza, najważniejszej postaci w państwie. Beard kwestionuje powszechne postrzeganie cesarzy rzymskich jako wszechwładnych i często okrutnych władców, stawiając fundamentalne pytania o rzeczywisty zakres ich władzy i znaczenie bycia cesarzem w starożytnym Rzymie.
Sukcesja – drugi rozdział ukazuje skomplikowane powiązania rodzinne i mechanizmy, które prowadziły do objęcia tronu. Pojawiają się w nim m.in. Tyberiusz, Nerwa, Heliogabal czy Domicjan. Beard doskonale prowadzi czytelnika przez meandry dynastii, ukazując, jak kluczowe były więzy krwi w utrzymaniu cesarskiej struktury władzy. Analizuje życie członków rodziny cesarskiej, podkreślając intrygi, rywalizacje i osobiste dramaty decydujące o losach politycznych.
Biesiadowanie – w trzecim rozdziale Beard opisuje cesarskie uczty. Jak wyglądały takie spotkania? Gdzie się odbywały? Co trafiało na stół? W tej części czytelnik znajdzie fascynujące szczegóły dotyczące kulinarnych tradycji cesarstwa.
Pałac cesarski – czwarty rozdział poświęcony jest roli pałacu jako przestrzeni zarówno politycznej, jak i prywatnej. Beard przybliża codzienne życie cesarzy, ich relacje z dworzanami, niewolnikami i rodziną, co pozwala lepiej zrozumieć mechanizmy władzy oraz społeczne rytuały. Opisuje życie cesarzy na dworze, ich relacje z bliskimi, kochankami i przyjaciółmi, dając pełen obraz ich codzienności.
Władza i polityka – Beard analizuje, jak cesarze zarządzali imperium, współpracując i rywalizując z senatorami, liderami wojskowymi i szerszą publicznością. Podkreśla złożoność politycznych manewrów i często napięte relacje między władcami a innymi elitami rzymskimi. Ukazuje wyzwania związane z byciem na szczycie władzy – jako imperator i najbogatszy człowiek starożytnego świata.
Czas wolny? – rozdział ten ukazuje, jak cesarze wykorzystując widowiska publiczne, takie jak igrzyska gladiatorów, wyścigi rydwanów czy monumentalne projekty architektoniczne, projektowali swoją władzę i legitymizację. Cienka granica między rozrywką a obowiązkiem była dla nich codziennością.
Cesarska facjata – Beard bada przedstawienia cesarzy w sztuce. Ukazuje, jak wyglądali, jak ich portretowano, a także jakie techniki stosowano w rzeźbiarstwie przez wieki. Portrety cesarzy i ich rodzin, widoczne na rzeźbach, płaskorzeźbach, monetach czy sygnetach, były istotnym elementem propagandy.
Cesarskie podróże – w tym rozdziale autorka śledzi podróże cesarzy po rozległym imperium. Podkreśla logistyczne i symboliczne znaczenie tych wypraw, ukazując, jak mobilność cesarzy pomagała wzmacniać lojalność poddanych i reagować na zagrożenia w odległych prowincjach.
Żyjący bóg – ostatni rozdział koncentruje się na deifikacji cesarzy, począwszy od Oktawiana Augusta. Beard ukazuje, jak cesarze stopniowo łączyli się z kultem religijnym, by ostatecznie stać się obiektami kultu. Z czasem, zwłaszcza po upowszechnieniu chrześcijaństwa jako jedynej religii, koncepcja ta uległa zmianie.
Struktura
Książka została wydana bardzo starannie. Niestety idzie za tym zbyt wysoka cena. Liczne fotografie, zarówno czarno-białe, jak i kolorowa wkładka, pozwalają czytelnikom lepiej zobaczyć życie cesarzy oraz ich otoczenie. Dzięki szczegółowym drzewom genealogicznym i zestawieniom cesarzy można z łatwością zorientować się w powiązaniach między wielkimi rodami oraz śledzić miejsce danego cesarza w czasie.
Twarda oprawa, zgodnie z tradycją wydawnictwa Rebis, prezentuje się solidnie.
Na końcu książki znajduje się również bardzo przydatna oś czasu, przedstawiająca wydarzenia z historii starożytnego Rzymu wraz z datami oraz panującymi wówczas cesarzami. Co szczególnie ciekawe, w tabeli umieszczono także pisarzy z danego okresu, których dzieła mogą zainteresować czytelnika.
Cesarz Rzymu – recenzja i ocena
Mary Beard w swojej książce Emperor of Rome przyjmuje innowacyjne podejście do przedstawienia historii rzymskich cesarzy, co stanowi jedną z jej największych zalet. Zamiast klasycznej, linearnej narracji opowiadającej o życiu kolejnych władców, Beard wybiera tematykę, by zgłębić różne aspekty życia cesarzy i ich otoczenia.
Takie podejście umożliwia czytelnikowi spojrzenie na władców Rzymu w szerszym kontekście kulturowym, społecznym i politycznym. Zamiast skupiać się wyłącznie na podbojach, intrygach politycznych czy słynnych skandalach, Beard przedstawia cesarzy jako ludzi – ze wszystkimi ich przywarami, codziennymi troskami, rodzinami i relacjami ze społeczeństwem. Ta głębia nadaje nowy wymiar postrzeganiu cesarzy, wychodząc poza proste stereotypy i mitologizowane opowieści, a tym samym sprawia, że czytelnik czuje się bliżej tej epoki.
Kolejną mocną stroną książki jest bogaty kontekst, który Beard wplata w swoje opowieści. Autorka szczegółowo przybliża codzienne życie cesarzy – od ich rutynowych zajęć, przez ceremonialne funkcje, po interakcje z członkami rodziny i dworu.
Dzięki temu przedstawia nie tylko ich działalność publiczną, ale także ich ludzką stronę, co pozwala lepiej zrozumieć, jak wyglądało życie w sercu Imperium Rzymskiego. Dla wielu czytelników taka dokładność sprawia, że starożytny świat wydaje się bliższy i bardziej zrozumiały, a życie rzymskich władców nabiera nowego, bardziej wielowymiarowego charakteru.
Z drugiej strony, tematyczne podejście może być problematyczne dla niektórych czytelników, co wskazuje na jedną z głównych wad książki – skomplikowaną organizację treści. Brak tradycyjnej, chronologicznej narracji sprawia, że niektóre wydarzenia mogą wydawać się oderwane od siebie lub mniej zrozumiałe w kontekście historycznym.
Czytelnicy, którzy preferują jasną, spójną oś czasu, mogą poczuć się zdezorientowani. To podejście wymaga większego zaangażowania i umiejętności odnalezienia się w tematycznych przeskokach.
Dodatkowo, Beard wykazuje ogromną dbałość o szczegóły, co jest zarówno jej zaletą, jak i potencjalnym utrudnieniem dla niektórych odbiorców. Szczegółowe opisy codziennego życia, skomplikowanych ceremonii czy relacji dworskich mogą być pouczające, ale dla mniej zaawansowanych czytelników istnieje ryzyko, że te detale przytłoczą lub zniechęcą do dalszej lektury. Książka jest bardzo bogata w informacje, co czyni ją fascynującą dla entuzjastów historii, ale wymaga cierpliwości od osób mniej zaznajomionych z tematyką starożytnego Rzymu.
Wydawnictwo Rebis
Ocena recenzenta: 6/6
Remigiusz Gogosz
Recenzja powstała we współpracy z Wydawnictwem Rebis.
