Początkowo kult świętych rozwijał się spontanicznie. Aby zapobiec nadużyciom (że grupka ludzi może ogłosić daną osobę świątobliwą), kontrolę nad kultem przejęli biskupi lokalnych Kościołów, którzy wyrażali zgodę na to, aby jakaś osoba mogła być czczona jako święta.
Przez ponad tysiąc lat formalnym aktem kanonizacyjnym była translacja – przeniesienie ciała świętego z miejsca pierwotnego pochówku, gdzie złożono je zanim rozwinął się kult świętego, do miejsca bardziej szacownego np. osobna kaplica w kościele, miejsce w prezbiterium itp. Kanonizacje w formie translacji były w gestii lokalnych biskupów aż do końca XII wieku.
Jaka była pierwsza oficjalna kanonizacja?
Pierwsza kanonizacja pod przewodnictwem papieża, ale z udziałem biskupów, miała miejsce w 993 roku i dotyczyła św. Udalryka (+973), biskupa Augsburga. Przyjmuje się per analogiam, że kanonizacja św. Wojciecha przebiegała przy udziale papieża Sylwestra II, ale nie ma na to żadnej wzmianki źródłowej. W XI w. wzrosła liczba kanonizacji z udziałem papieży, ale dopiero w 1146 roku papież Eugeniusz III, przy okazji kanonizacji cesarza Henryka II (+1024), zastrzegł prawo kanonizacji wyłącznie dla papieży. Papież Aleksander III dekretem „Audivimus” (1171) zastrzegł dla Stolicy Apostolskiej udzielanie zezwolenia na oddawanie kultu publicznego. Natomiast rozróżnienia między kanonizacją (święty) a beatyfikacją (błogosławiony) dokonał papież Urban VIII w trzech aktach z lat 1625, 1631, 1634.
Polski przykład św. Stanisława
Dobrze znamy sprawę kanonizacji naszego rodzimego świętego – biskupa krakowskiego Stanisława. Na potrzeby kanonizacji dominikanin Wincenty z Kielczy spisał dwa żywoty świętego: mniejszy i większy (dostępne w Monumenta Poloniae Historica, t. IV, Lwów 1884). Bł. Wincenty Kadłubek napisał w swojej Kronice, że kroki wstępne do kanonizacji św. Stanisława rozpoczął papież Grzegorz VII. Jednak jego wygnanie z Rzymu nie pomogło sprawie, o której wkrótce zapomniano w Kurii Rzymskiej. Formalnie dopiero biskup krakowski, Iwo Odrowąż w 1229 roku rozpoczął starania o kanonizację. Polecił właśnie dominikaninowi Wincentemu z Kielczy napisać żywot Stanisława. Tego żądał Rzym do kanonizacji. I właśnie w Rzymie biskup Iwo rozpoczął zabiegi wokół kanonizacji Stanisława. Starania kontynuował biskup krakowski, Jan Prandota. Rozpoczęto wówczas spisywanie księgi cudów.
W roku 1250 papież Innocenty IV wyznaczył do przeprowadzenia procesu specjalną komisję, do której powołał: arcybiskupa gnieźnieńskiego, Pełkę; biskupa wrocławskiego, Tomasza, i opata z Lubiąża, Henryka. Wynikiem ich pracy był sporządzony protokół, z którym w roku 1251 zostali wysłani do Rzymu: mistrz Jakub ze Skarszewa, doktor dekretów, i mistrz Gerard, w towarzystwie franciszkanów i dominikanów. Jednak wyniki komisji nie zadowoliły papieża. Wysłał do Polski franciszkanina, Jakuba z Velletri, aby zbadał księgę cudów i sprawdził czy Świętemu była oddawana cześć nieprzerwanie. Po dokonaniu rewizji procesu w roku 1253 wyruszyło do Rzymu nowe poselstwo, któremu towarzyszyli świadkowie cudów, zdziałanych za przyczyną Stanisława. Z nieznanych przyczyn stanowczy opór postawił kardynał Jan Gaetani, późniejszy papież Aleksander IV (1254-1261), bardzo wpływowy w kurii.
Adwokat diabła
Właśnie od procesu św. Stanisława wprowadzona została praktyka tzw. „adwokata diabła”, którego zadaniem było wyciąganie na jaw wszystkich niejasności i zarzutów przeciw kanonizacji. W końcu opór kardynała przełamano i dnia 11 września 1253 roku w kościele Św. Franciszka z Asyżu Innocenty IV dokonał kanonizacji. Odprawiono uroczystą mszę, podczas której zaliczono Stanisława w poczet Świętych, wyznaczono dzień, w którym miano obchodzić wspomnienie świętego, udzielono obecnym odpustu, wreszcie na zakończenie uroczystości zanoszono uroczyste modły do nowego świętego. Dostojnikom kościelnym z Polski papież wręczył bullę kanonizacyjną. Wracających z uroczystości posłów Kraków powitał uroczystą procesją ze wszystkich kościołów. W następnym roku biskup krakowski Prandota wyznaczył uroczystość podniesienia relikwii Świętego i ogłoszenia jego kanonizacji. Uroczystość odbyła się dnia 8 maja 1254 roku. W uroczystości brali udział: nuncjusz papieski w Polsce, Opiso; arcybiskup gnieźnieński, Pełka; biskup wrocławski Tomasz; poznański – Bogusław; płocki – Andrzej; litewski – Wit; ruski – Gerard i miejscowy krakowski Prandota. Z książąt byli obecni: Bolesław Wstydliwy, Kazimierz – książę kujawsko-łęczycki, Przemysław wielkopolski i Ziemowit mazowiecki. Po raz pierwszy dostojnicy ze wszystkich dzielnic Polski spotkali się razem przy trumnie św. Stanisława, co oczywiście miało wymowę symboliczną. Przybyło także wielu pielgrzymów z Węgier i Czech. Relikwie wydobyto z grobu w katedrze, obmyto je w winie i część z nich rozdzielono po kościołach.
Arkadiusz Bednarczyk
Bibliografia:
K. Dopierała, Księga papieży, Pallotinum 1996.
J. Kracik, Relikwie, Kraków 2002.
M. Starnawska, Świętych życie po życiu. Relikwie w kulturze religijnej na ziemiach polskich w średniowieczu, Warszawa 2008.
Historia Kościoła, T. 2, 600-1500, red. M.D.Knowles, D. Obolensky, Warszawa 1984.
Zdj. Wikimedia Commons
