Egipt w oczach autorów ksiąg biblijnych w I tysiącleciu p.n.e. Część I

Dzięki wielu sukcesom militarnym Dawida, dwanaście plemion zjednoczyło się, tworząc do końca panowania Salomona silne państwo. Królestwo Izraela od początku swego istnienia utrzymywało bliskie stosunki z Egiptem. Jakiego rodzaju były to relacje i jak były one interpretowane przez biblijnych autorów?

Przeczytaj część II 

W niniejszej pracy prześledzimy dzieje starożytnego Izraela w interesującym nas okresie oraz poddamy analizie księgi Starego Testamentu. Przekonamy się jak aspekty teologiczne oraz polityczne wpływały na obraz Egiptu nakreślony przez autorów ksiąg biblijnych, a także jaki zamierzony efekt miała wywołać dana interpretacja.

Król Dawid wstąpił na tron ok. 1010 p.n.e.[1]. Dziedziczącc po Saulu niewielkie państwo, pozostawił swojemu synowi Salomonowi ogromne imperium[2]. Władcy rządzącej wówczas w Egipcie XXI dynastii dobrze zdawali sobie sprawę z tego, że sytuacja wymaga od nich ostudzenia ambicji podboju Palestyny i zawiązania dobrych stosunków politycznych z Izraelem. Niewątpliwym skutkiem tych międzypaństwowych więzi musiała być duża podatność raczkującego królestwa na wpływy wielowiekowego państwa faraonów.

Badając Biblię musimy pamiętać, że poszczególne księgi powstawały w różnych okresach i były podawane wielokrotnej redakcji. Fakt, że jedna księga mogła mieć kilku autorów, żyjących nieraz w bardzo odległych od siebie czasach, dostrzeżono już w XVIII wieku. Badając Pięcioksiąg odkryto wiele zjawisk literackich, które świadczyły o jego niespójności[3]. W starożytności pierwsze teksty pisane były utrwaleniem przekazywanej z pokolenia na pokolenie tradycji ustnej, która stanowiła w istocie tło dla czasów współczesnych jej autorom. Szczególnie ważne jest zatem to, że cała Biblia zaczęła najprawdopodobniej powstawać dopiero w czasach monarchii w Izraelu, co w znaczny sposób wpływało na jej treść. Trzeba również mieć na uwadze, że celem autorów Biblii nie było dokładne przekazanie historii, lecz przede wszystkim dydaktyka. Przekazywanie moralnych nauk było dużo ważniejsze od trzymania się ścisłego przebiegu wydarzeń.

Pierwsze wzmianki o kontaktach izraelsko-egipskich

Pierwsze kontakty Narodu Wybranego z krajem faraonów pochodzą z czasów, w których głód nawiedził ziemię Kanaan. Taką informację znaleźć możemy w Księdze Rodzaju[4]. Dla Egipcjan takie wizyty nie były niczym nowym. Zdawali sobie doskonale sprawę z tego, że przybyszom mógł doskwierać brak żywności w ich krajach i przychodzą oni w celach pokojowych. Dla rdzennej ludności Hebrajczycy nie stanowili odmiennej grupy etnicznej. Byli oni utożsamiani z innymi osiadłymi nad Nilem ludami azjatyckimi, żyjącymi z wyrobu cegieł i murarki. Ludy te określano wspólnym terminem Apiru[5].

Analizując Księgę Rodzaju, pod kątem kontaktów izraelsko-egipskich, należy skupić uwagę przede wszystkim na tzw. cyklu Józefa. W tej opowieści widać wielką fascynację państwem faraonów. Treść Księgi Rodzaju zdradza nam ponadto bliskość kontaktów z Egiptem w czasach monarchii w Izraelu- przekonują nas o tym dokładne opisy tamtejszej administracji. Nie są one jednak wolne od błędów, co świadczy o tym, że powstały w czasach późniejszych[6]. Istnieje pewne przypuszczenie, które może przemawiać za spisaniem cyklu Józefa w czasach Salomona. Chodzi mianowicie o scentralizowanie administracji państwowej przez władcę, co było rozwiązaniem nieznanym wcześniej przez Izraelitów[7]. System taki panował od dawna w innych krajach, także w Egipcie. Można przypuszczać, że w tej fascynacji Egiptem, należy dopatrywać się poparcia autora ( lub autorów) Księgi Rodzaju dla rządów Salomona. Sugerując ludowi, że nowy system panuje od dawna we wspaniałym kraju faraonów, można było go w ten sposób przekonać do słuszności jego wprowadzenia. Niektórzy widzą w cyklu Józefa ważny element dydaktyczny. Zaradny młodzieniec miał stanowić wzór dla urzędników Salomona[8]. Z Księgi Rodzaju wyłania się też przede wszystkim wspaniały obraz mieszkańców Egiptu. Faraon jest osobą sprawiedliwą i umiejącą się odwdzięczyć. Egipcjanie, których Józef spotyka po drodze to ludzie pobożni, są dla niego dobrzy i wiedzą że Bóg cały czas czuwa nad nim[9].

Całkowicie odmienny obraz Egiptu znajdziemy w Księdze Wyjścia, która również datowana jest na czasy Salomona[10]. Świadczyć o tym może pewien istotny szczegół. Otóż jak wiadomo w nauce od dawna, integracja społeczno-religijna plemion Izraela dokonała się dopiero za króla Dawida. Plemiona czczące Boga Ela, zostały stopniowo przekonane przez przybyszów z północy, aby utożsamiały go z ich Bogiem- Jahwe[11]. Przybysze Ci pochodzili najprawdopodobniej z grupy wychodzącej z Egiptu za Mojżeszem. Tym samym postać proroka miała stać się symbolem jahwizmu, który na dobre zaczął rozwijać się właśnie w czasach Dawida. To kult Jahwe zjednoczył uciskanych Izraelitów, którzy dzięki Mojżeszowi tak bardzo zapragnęli wolności[12]. Bardzo jest zatem prawdopodobne, że zjednoczenie narodu za sprawą owego kultu jest przeniesieniem sytuacji znanej z monarchii na karty biblijnej księgi.

Przedstawiona w Księdze Wyjścia historia Mojżesza jest kontynuacją cyklu Józefa. Dobre czasy dla Hebrajczyków kończą się w chwili kiedy na tron wstępuje faraon, który Józefa nie znał. Cechuje go brak sprawiedliwości i porywczość. Faraon ów, nie uznający Boga, został przedstawiony jako osoba błądząca, tak samo zresztą jak wszyscy inni bałwochwalcy. Jednak nawet oni mogli liczyć na zbawienie- Egipcjanie pochłaniani przez morskie fale, uznają ostatecznie istnienie Stwórcy wykrzykując przed śmiercią : Uciekajmy przed Izraelem, bo w jego obronie Pan walczy z Egipcjanami[13] .

Rządy Salomona zaczęły stopniowo przejawiać swe słabości. Król chcąc utrzymać i rozwinąć potężne królestwo musiał zastosować nowe rozwiązania, które zmierzały do coraz większego oddalania się Izraela od idei państwa teokratycznego. Wpływy egipskie jakim ulegał były coraz większe. Uczeni znaleźli wiele dowodów na to, że zorganizował on królestwo i stworzył wojsko na wzór egipski, wielu twierdzi też że sprowadził on skrybów z Egiptu , aby pomogli mu w rozwinięciu administracji państwowej[14]. Oprócz tego Salomon wziął sobie za żonę córkę faraona, który dał im w posagu ziemię Gezer[15]. Wiadomo też, że posiadał sporą ilość sprowadzanych z Egiptu koni i rydwanów[16].Nie każdemu mogła się ta uległość króla podobać. Być może chodziło o aspekt teologiczny- podatny na obce wlewy władca mógł być również podatny na synkretyzm religijny. Czyż przykazanie: Nie będziesz miał cudzych bogów obok Mnie![17] nie jest zatem odbiciem tych obaw i przestrogą zarazem? Z całą pewnością konserwatywnym Żydom nie podobało się również, że pierwsi królowie Izraela prowadzą wewnętrznie politykę autorytarną a nie teokratyczną. Zapewne chodziło też o coś więcej – król upodabniający swój kraj do Egiptu z czasem mógł stać się podobny do uciskającego faraona. Wreszcie – tracąc rozwagę – mógł narazić kraj na egipską aneksję. Trzeba było przypomnieć zatem Izraelowi jego historię.

Księga Wyjścia jest zatem odpowiedzią ortodoksyjnych wyznawców na poczynania króla, ma otwierać oczy Izraelitom i stanowić przestrogę dla władcy. Bóg jest przedstawiany jako sprawiedliwy sędzia – będzie on dobry dla Izraela tak długo jak będzie on przestrzegał Jego praw. Kiedy błądzący po pustyni Żydzi zaczynają narzekać na trudne warunki, Stwórca przypomina im o swoim istnieniu. Przemawiając do Mojżesza prowadzącego swój lud mówi wprost: Jeżeli chcesz aby Twój Naród uniknął plag jakie spadły na Egipt, musisz być mi posłuszny[18]. Pomimo Jego łaskawości nie powinno się Go zatem lekceważyć. Potrafi być też bowiem surowy – okrutna kara jaka spotkała faraona jest przestrogą dla każdego, kto wyrzuci Stwórcę ze swego serca[19]. Autorzy Księgi Wyjścia starają się zatem przestrzec, że nawet potężny władca jakim był faraon nie może równać się z Bogiem. Idą też o krok dalej – przekonują, że Bóg ma nad nim władzę, co wyrażają w stwierdzeniu, że Jahwe stworzył twardym serce jego[20]. Należało przypomnieć Salomonowi, że jest ktoś potężniejszy od niego[21]. Księga ta jest też przede wszystkim odpowiedzią przeciwników polityki wewnętrznej króla Izraela na treść Księgi Rodzaju, stworzoną przez zwolenników tejże polityki. Porównując te treści można łatwo dostrzec jak aspekty polityczne i teologiczne wpływają na biblijne przedstawienie Egiptu- z jednej strony mamy lud pobożny, dobrze czyniący synom Izraela, z drugiej zaś – przeciwnika, czczącego ohydne bóstwa.Na szczególną uwagę zasługuje fakt, że Egipt był schronieniem dla wrogów Dawida i Salomona. Autorzy biblijni starali się przekonywać, że faraonowie chętnie przyjmowali niegodziwców. Egipt ponadto wcale nie miał zamiaru rezygnować ze swych posiadłości w Azji. Kontrola Palestyny była dla tego kraju bardzo korzystna ze względów handlowych- stanowiła ona bowiem pomost pomiędzy nim a Mezopotamią. Choć faraonowie utrzymywali przyjacielskie stosunki z Izraelem, to czekali tylko na moment kiedy zostanie osłabiony, wiążąc się z jego wrogami[22].

Być może w okresie monarchii zaczęła także powstawać Księga Kapłańska będąca zbiorem praw, które Bóg przekazał Mojżeszowi. Wiele wskazuje na to, że była ona długo redagowana, jednak jak wspominałem wcześniej – nic nie wskazuje na to, że jakakolwiek księga Starego Testamentu zaczęła powstawać przed okresem monarchicznym w Izraelu. Najbardziej istotne są dla nas akapity od 18 do 20- większość przedstawionych w nich praw jest zasadniczo potępieniem praktyk sąsiadów Izraela – Kananejczyków oraz Egipcjan[23]. W księdze zostaje chociażby dokładnie opisane prawo małżeńskie, które zabrania małżeństw między krewnymi[24]. Tymczasem w Egipcie kazirodcze małżeństwa były na porządku dziennym[25].

Obraz Egiptu na tle rozbicia politycznego Izraelitów

Po śmierci króla Salomona (ok. 931 p.n.e.) Królestwo Izraela przeżywa swój pierwszy poważny kryzys, który doprowadzi w konsekwencji do jego rozpadu. W późniejszym czasie wydarzenie to było interpretowane jako konsekwencja grzechów władcy, o czym ostrzegano już w Księdze Wyjścia. Salomon podatny na wpływy Egiptu oraz innych bałwochwalczych ludów, odwraca się na starość od Boga za sprawą swych licznych, bliskowschodnich żon. Tak jak się obawiano, zaczął on czcić obce bóstwa. Pomimo ostrzeżeń Jahwe, król nie zaprzestał tych kultów. Stwórca postanowił go zatem ukarać[26]. Jak podaje Pierwsza Księga Królewska egzekutorem owej kary miał być wypędzony niegdyś przez króla Jeroboam, dozorca wszystkich robotników Salomona. Pewnego razu prorok Achiasz z Szilo powiedział mu, że Bóg chce aby objął on władzę nad 10 pokoleniami Izraela, zostawiając synowi Salomona tylko jedno. Gdy władca się o tym dowiedział ścigał go, póki ten nie schronił się w Egipcie[27]. Jeroboam powraca gdy na tron wstępuje syn Salomona – Roboam. Skierował on do nowego władcy prośbę, aby zdjął z Izraela ciężkie jarzmo nałożone przez jego ojca. Roboam odrzucił rady starców, dając ludowi Izraela surową odpowiedź[28]. Decyzja ta sprawiła, że stracił on zgodnie z wolą boską 10 pokoleń , zachowując władzę jedynie nad mieszkańcami miast Judy. W ten sposób Biblia tłumaczy powstanie w miejsce państwa Dawida i Salomona dwóch królestw: Północnego Państwa Izraela oraz Królestwa Judy na południu. Roboam próbował walczyć z Jeroboamem, lecz Bóg za sprawą swego sługi ostrzegł go by tego nie robił – ostatnie wydarzenia działy się bowiem z Jego woli[29]. Opisująca owe wydarzenia 1 Księga Kronik powstała w dużo późniejszych czasach. Badacze doszli do wniosku, że jest ona dosyć spójna z 2 Księgą Kronik opisującą historię Izraela do czasów zniszczenia Jerozolimy w 587 p.n.e. Stąd wniosek, że autorem obu ksiąg musiał być najpewniej ktoś znajdujący się od jakiegoś czasu w niewoli babilońskiej[30]. Księgi przedstawiały zarys historii Izraela od czasów świetności po obecną sytuację.

W okresie podziału królestwa powstały też prawdopodobnie Księgi Samuela. O dacie ich powstania może świadczyć fakt, że autor nawiązuje do królestwa Judy, nie wspominając o wydarzeniach późniejszych[31]. Opisują one historię Izraela od okresu sędziów po kres panowania Dawida. Można powiedzieć, że powstały one ku pokrzepieniu serc pobożnych Żydów, którym przyszło żyć wśród zdemoralizowanych Izraelitów.

Podział Królestwa Izraela, będący konsekwencją jego wewnętrznego kryzysu, postanowił wykorzystać faraon Szeszonk I, który parę lat temu dał schronienie Jeroboamowi. Wiosną 925 roku p.n.e. wyruszył z ogromnym wojskiem na podój Palestyny[32]. Błagania Robaama aby oszczędził Judę odniosły skutek, i Szeszonk ograniczył się jedynie do spustoszenia miasta i złupienia skarbów ze świątyni oraz pałacu w Jerozolimie[33]. Kosztowności te pozwoliły Egiptowi na planowanie nowych przedsięwzięć budowlanych. W Biblii jego najazd interpretowano jako karę boską za grzechy Roboama. Faraon stanowi w tym wypadku narzędzie w rękach Stwórcy, który karze w ten sposób naród Izraela. Autorzy biblijni po raz kolejni przekonują, że Jahwe będący władcą Izraela posiada również władzę nad pozostałymi ludami – także Egiptem i całą resztą odrzucających go narodów. Najazd Szeszonka wspomniany w 1 Księdze Królewskiej w kilku zdaniach, jest szeroko opisany w 2 Księdze Kronik. Faraon, nazywany tam Sziszakiem bierze do niewoli wielu ludzi , a Bóg kieruje do swego ludu ostre słowa za pośrednictwem swego sługi Szemajasza: Ponieważ upokorzyli się, nie zniszczę ich i ześlę niebawem ocalenie, i mego gniewu nie wyleję na Jerozolimę za pośrednictwem Sziszaka. Staną się jednak jego sługami, aby poznali różnicę między służbą u Mnie a służbą królestwom [innych] ziem[34].

Po śmierci Roboama i Jeraboama, nastały czasy pełne zamętu w obu królestwach. Większość władców kontynuowała bałwochwalcze kulty. O tym jaki chaos zapanował w Palestynie, świadczą bardzo nieraz krótkie daty panowania poszczególnych królów. Jeden z ówczesnych władców, uzurpator Zimri panował wg Biblii jedynie 7 dni[35]. Jego następca Omri, założył miasto Samaria, które stało się stolicą Królestwa Judy. Miasto te jako rywal Jerozolimy i centrum obcych kultów uważano za miejsce totalnego zepsucia Izraela[36]. To tu Achab – następca Omriego wprowadził kult semickiego bożka Baala[37]. O Egipcie wspomina się w tym okresie coraz mniej, ponownie robi się o nim głośno dopiero w obliczu zagrożenia asyryjskiego.

Egipt w oczach proroków przed niewolą babilońską

Do przestrzegania przymierza z Bogiem nieustannie nawoływali prorocy, którzy stanowili opozycję wobec synkretyzmu religijnego władców i ludu Izraela. W Biblii są oni przedstawiani jako specjalni wysłannicy Boga, których zadaniem było odwrócenie narodu od grzechów. Analizując księgi prorockie należy zdać sobie sprawę, że nie były one bezpośrednio spisywane przez samych proroków, lecz zawierały jedynie zbiór ich mów, zredagowany przez nieznanego autora lub autorów. Świadczą o tym na przykład niektóre tytuły w księgach, w których prorocy występują w trzeciej osobie. Niektóre bardzo dokładnie opisane wydarzenia, mające miejsce po ich śmierci, również świadczą o późniejszych redakcjach. Powszechnie przyjmuje się, że redaktorami ksiąg byli uczniowie proroków[38].

Rządy kolejnych władców izraelskich, były w większości kontynuacją grzechów poprzedników. Kluczowym momentem była ekspansywna polityka asyryjskiego władcy Tiglatpilesara III. Podporządkował on sobie Syrię i Palestynę, lecz po pewnym czasie królowie Izraela i Damaszku stworzyli koalicję antyasyryjską. Gdy król Judy Achaz odmówił przystąpienia do niej, doszło do oblężenia Jerozolimy. W wyniku nawiązania się tzw. wojny syryjsko – efraimickiej i zwycięstwa Asyrii, obszar Izraela został ograniczony do Samarii, resztę włączono do królestwa Tiglatpilesara III. W 732 p.n.e. zaczęły się masowe wygnania[39].

O Egipcie słyszymy ponownie w chwili kiedy na tron w Samarii wstępuje król Ozeasz. Zaprzestał on płacenia daniny Asyrii[40] i zwrócił się o pomoc do faraona nazywanego w Biblii So[41]. Zawiązanie sojuszu leżało w interesie Egiptu- niemal pewne było, że Asyria może ruszyć na kraj nad Nilem. Kolejni władcy organizowali nawet różne spiski w Palestynie, aby oddalić nieprzyjaciela od swych granic[42]. Sojusz ten potępiał prorok Ozeasz[43]. Uważał, że w kontekście teologicznym szukanie pomocy w Egipcie było zaprzeczeniem przymierza, powrotem do punktu wyjścia. Prorok choć upadku Izraela nie opisywał w swoich pismach, często go przepowiadał[44]. Ozeasz mówi wprost o zagrożeniu płynącym z szukania pomocy u obcych ludów: Z narodami się zmieszał Efraim i jest podobny do podpłomyka, którego nie odwrócono. Siłę jego pochłaniają obcy,  a on nic o tym nie wie;  przyprószyła mu włosy siwizna, a on nic o tym nie wie[45]. Zwraca także uwagę na niestabilność władców izraelskich, którzy raz są sojusznikami Asyrii, a raz anty asyryjskiego Egiptu: Efraim jest jak gołąb naiwny i głupi: wzywają Egipt, idą do Asyrii[46]. Ostatecznie prorok uznał, że grzeszny Izrael zasługuje na powrót do kraju dawnego ucisku[47]. Zdawał sobie sprawę z nadchodzącej zguby narodu, wiedział że miejscem ucieczki będzie najbliższy sąsiad, czyli Egipt. Z jego słów wynika, że Izraelici mieli uciekać w hańbie i żyć w niej do końca życia: Mieczem pobici legną ich książęta z powodu swoich języków złośliwych,  i pośmiewiskiem staną się w Egipcie[48]. Mieli umrzeć upokorzeni w kraju, z którego ich przodkowie wyszli ku wolności: Egipt ich zbierze a Memfis pogrzebie[49]. W 722 p.n.e. król Ozeasz przegrał z Salmanasarem V. Samaria została inkorporowana przez Asyrię, tym samym przestając istnieć[50].

Następny król, Achaz postanowił być wasalem Asyrii, w związku z czym nie miał powodów aby utrzymywać jakiekolwiek kontakty z anty asyryjskim Egiptem. Wszystko zmienia się za czasów jego następcy Ezechiasza. Król postanowił zwrócić się po pomoc w zrzuceniu asyryjskiego jarzma do faraona[51]. W 701 p.n.e. Juda przystąpiła do wielkiej koalicji antyasyryjskiej stworzonej przez Egipt. Panujący wówczas w Asyrii król Sannacherib pustoszył miasta judzkie. Po śmierci Ezechiasza dwaj kolejni władcy- Manasses oraz Amon, dalej czynili to co złe w oczach Boga[52]. Sytuacja zmienia się dopiero za króla Jozjasza. Na podstawie tekstu odnalezionej Księgi Powtórzonego Prawa przeprowadził on reformy religijne. Jozjasz uważał, że odnawiając przymierze z Bogiem doprowadzi do końca nieszczęść, które wciąż spadały na Hebrajczyków.

Między panowaniem Amona i Jozjasza działał prorok Sofoniasz, który przepowiadał karę boską na obcych narodach. Wśród nich wymienia Kuszytów, którzy w tamtych czasach władali Egiptem[53]. Jozjasz z kolei, pomimo tego, iż był pobożnym królem, nie zdołał zatrzymać gniewu boskiego, spotęgowanego za Manessesa. W czasie jego rządów Asyria zaczęła chylić się ku upadkowi. Faraon Psametych I, pozbawił ją krótkotrwałej władzy nad Egiptem. Swą pomoc zaoferował dopiero kiedy wyczuł korzyści z udzielenia pomocy w wojnie, którą Asyryjczycy toczyli z Babilonią i Elamem. Zniszczenie miasta Niniwy (ok. 612 p.n.e.) oznaczało początek końca wielkiego niegdyś imperium. Następca Psametyka I- Necho II zaoferował pomoc podupadającej Asyrii w walce z wrogami. Żądał jednak za nią wysokiej ceny – w zamian miał dostać Syrię, Fenicję i Judę. Król Jozjasz postanowił postawić się faraonowi. Biblia neguje jego decyzję- po raz kolejny przypomina, że wszystko jest w rękach Boga – włączenie się do bitwy przez króla judzkiego było niezgodne z Jego wolą. W 2 Księdze Kronik faraon został przedstawiony jako osoba, która zna Stwórcę. Przeciwko Jozjaszowi, który stanął mu na drodze, kieruje za pośrednictwem swych posłów następujące słowa: Cóż jest między mną a tobą, królu judzki? Nie przeciw tobie ciągnę dzisiaj, ale przeciw domowi, z którym jestem w walce. Bóg mi rzekł, abym się pośpieszył. Nie sprzeciwiaj się więc Bogu, który jest ze mną, aby cię nie zniszczył[54]. Tym samym Biblia przekonuje nas jak ważna figurę stanowi faraon na boskiej szachownicy. Zestawiając przedstawienie Necho II z Szeszonkiem można dojść do wniosku, że za pośrednictwem króla egipskiego Bóg karze i ostrzega Naród Wybrany. Niemniej, pomijając aspekt teologiczny, nie można odmówić królowi Jozjaszowi rozsądku – wszak w wypadku zwycięstwa Asyrii, Juda dostałaby się tym razem pod panowanie Egiptu. Bitwa, którą stoczył z faraonem pod Megiddo w 609 p.n.e. była więc walką o niepodległość. Król Jozjasz przegrywa ją, zostając zabity przez egipskich łuczników[55]. Mniej więcej rok później upada Asyria. W miejsce Jozjasza został królem jego syn Joachaz. Necho II usunął go z tronu i ustanowił nowym władcą jego brata Jojakima, który w zamian był zobowiązany do płacenia faraonowi daniny[56]. W czasach Jojakima zaczął prorokować Jeremiasz, który bardzo krytykował jego rządy, a także co istotne dla nas – krytykował kolejne, przyszłe próby zawiązania sojuszy z Egiptem. Necho II pomimo zdobycia umiarkowanej kontroli nad Judą, nie był w stanie sprzeciwić się kolejnemu wrogowi – Babilonii pod panowaniem Chaldejczyków. W 605 p.n.e. babiloński książę Nabuchodonozor II zaatakował Egipcjan. Wygrywając bitwę pod Karkemisz kontynuował serię zwycięstw, pozbawiając Egipt wszystkich terenów, nad którymi sprawował dawniej kontrolę[57]. W 598 p.n.e. Palestyna staje się już zależna od Babilonii a Nabuchodonozor II wprowadza na tron Sadecjasza. Ponieważ powrócił on do grzechów poprzedników, odnawiając bałwochwalcze kulty, a do tego sprzeciwiając się Babilonii, sprowadził na siebie gniew Boga – tak Biblia tłumaczy upadek Jerozolimy i początek niewoli babilońskiej. Prześledźmy jednak wydarzenia, które niewolę babilońską poprzedzały. Sadecjasz chcąc całkowicie uniezależnić się od kraju Nabuchodonozora II , postanowił wszcząć bunt zwracając się po pomoc do Egiptu. Faraon chętnie udzielił wsparcia, gdyż szukał każdej nadarzającej się okazji aby zrewanżować się na Babilończykach, którzy kilka lat temu całkowicie upokorzyli jego państwo. Prorok Jeremiasz , który doskonale zdawał sobie sprawę ze słabości Egiptu, starał się przekonać lud, że w woli Boga jest poddanie się Nabuchodonozorowi II. Posłużył się motywem tym samym co inni autorzy biblijni – król Babilonii był narzędziem w rękach Stwórcy, mającym ukarać Żydów- ci nie powinni się zatem sprzeciwiać jego woli zdradzając króla Nabuchodonozora II. Prorok zapowiedział, że Juda musi się jemu poddać, ale Bóg – sprawiedliwy sędzia, ukarze w końcu Babilonię oraz inne obce narody[58]. Jeremiasz przyjmował zatem postawę podobną do Ozeasza. Babilończycy oblegali Jerozolimę od 588 p.n.e. Jeremiasz przepowiadał, że zwycięstwo Chalkidyjczyków jest nieuniknione i z góry ustalone przez Boga[59]. W 587 p.n.e. miasto zostaje zburzone, a Żydzi uprowadzeni do Babilonii. Pomimo tego traumatycznego dla Hebrajczyków wydarzenia, Jeremiasz próbuje przekonywać o boskim zamiarze – Stwórca każe osiedlać im się w tym kraju obiecując, że kiedyś powrócą do ojczystej ziemi[60]. Prorok w końcowych mowach zapowiada Jego karę na obcych narodach, które grzeszyły w jego oczach, a wśród których przyszło Izraelitom być rozproszonymi. Egiptowi Jeremiasz zapowiada straszliwą klęskę pod Karkemisz i nieuniknioną karę boską[61]. Stara się on zarazem, tak jak inni autorzy biblijni, przedstawić Boga jako tego, który włada wszystkimi narodami świata – pomimo iż wybrał Izraelitów, potrafi okazać łaskę i dla nich- ostatecznie Egipt oraz wiele pozostałych narodów powróci do swego poprzedniego stanu, kiedy tylko minie Jego gniew[62].

Przeczytaj część II 

Adam Gaafar

Bibliografia

Źródła:

Biblia Tysiąclecia. Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu, wydanie V, Warszawa 2002.

Opracowania:

Asurmendi J., Prorocy wobec Egiptu, [w: ] Świat Biblii, red. Andre Lemair, Wrocław 2001.

Bresciani E., Cudzoziemiec, [w: ] Człowiek Egiptu, red. Sergio Donadoni, Warszawa 2000.

Briend J., Józef, [w: ] Świat Biblii, red. Andre Lemair, Wrocław 2001.

Briend J., Królestwo Judy w czasach zamętu , [w: ] Świat Biblii, red. Andre Lemair, Wrocław

2001.

Briend J., Upadek Samarii, [w: ] Świat Biblii, red. Andre Lemair, Wrocław 2001.

Lemaire A., Hebrajczycy w Egipcie, [w: ] Świat Biblii, red. Andre Lemair, Wrocław 2001.

Myśliwiec K., Pan obydwu krajów, Warszawa 1993.

Pilarczyk K., Religia Izraela, [w: ] Religie starożytnego Bliskiego Wschodu, red. Jan Drabina i Krzysztof Pilarczyk, Kraków 2008.

Piwowarczyk P., Żydzi egipscy wobec władców ptolemejskich, „Studia Judaica”, 2007, nr 20.

Przewodnik po Biblii, red. Tadeusz Mieszkowski, Warszawa 1996.

Schlogl H., Starożytny Egipt, Warszawa 2009.

Ska- Louis J., Mojżesz, geneza tekstu Księgi Wyjścia, [w: ] Świat Biblii, red. Andre Lemair.

Warzecha J., Z dziejów diaspory aleksandryjskiej, [w: ] Pieśniami dla mnie Twoje przykazania, red. Waldemar Chrostowski, Warszawa 2003.

Ziółkowski Z., Starożytny Egipt a państwo Izrael, „ Ruch Biblijny i Liturgiczny”, 1967, rok XX.

 Przypisy: