Jan Nepomucen Potocki to postać wielowymiarowa i niezwykła, która do dzisiaj intryguje. Hrabia znany był z rozległości swoich naukowych i literackich zainteresowań. Wokół jego faktów biograficznych narosło wiele legend i mitów. Jednocześnie jako naukowiec Potocki publikował prace z dziedziny archeologii, etnografii i historii, opisywał swoje podróże, założył „Drukarnię Wolną”. No i na pewno miał niezwykłą ciekawość świata, a swoją inteligencją olśnił ponoć samego Woltera. W tym roku mija 200 rocznica jego śmierci.
Balonem na obrady Sejmu
Zdj. Wikimedia Commons
Jan Potocki zwiedził kawał świata: podróżował po Afryce (zwiedził słynną piramidę Cheopsa), Europie i Azji, złożył wizytę cesarzowi Maroka, konferował z brytyjskim premierem Williamem Pittem. Zostawił pisemne relacje z podróży do Turcji, Egiptu czy na Kaukaz. Podróż do Mongolii (choć ze względów politycznych nie udało się dotrzeć do Chin) zaowocowała upamiętnieniem jego nazwiska, które nadano archipelagowi wysp na Morzu Żółtym. Jako młodzieniec Potocki zaciągnął się w szeregi rycerzy joannitów. Bawiąc w Stambule miał… ułożyć we śnie mowę w języku tureckim dla ostatniego posła Rzeczypospolitej do tureckiej Porty, Piotra Potockiego, który wjechał uroczyście we wspaniałym orszaku do sułtana tureckiego w 1790 roku.
14 maja 1790 roku w Warszawie przy ulicy Senatorskiej odbył się nietypowy pokaz. Kiedy za pomocą balonu francuski pionier aeronautyki Jean Blanchard uniósł się w powietrze, towarzyszył mu właśnie Jan Potocki wraz ze swoim tureckim służącym i …białym pudlem. Lot – jak odnotowano – trwał pół godziny, a szarawary tureckiego służącego… „zabarwiły się” w wiadomym kolorze.
Parady, ach Parady
Jan Potocki ożenił się w 1785 roku z jedną z najpiękniejszych Polek ówczesnych czasów, Julią Lubomirską. Była ona córką związanej z Łańcutem księżnej marszałkowej Izabelli Lubomirskiej. Julia była przyjaciółką samego króla Stanisława Augusta Poniatowskiego, a swoim tańcem oczarowywała ówczesne salony. Zwano ją „Giulietta la bella”. Z Julią hrabia Jan Potocki miał dwóch synów, z których Alfred odziedziczył dobra łańcuckie. Małżeństwo nie należało, niestety, do najszczęśliwszych. Potocki opuszczał żonę, gnając w świat za nowymi doznaniami. Julia podczas długich nieobecności męża poznała i pokochała księcia Eustachego Sanguszkę. Została damą jego serca. Gdy ukochany zajęty był wojną w obronie Konstytucji 3 Maja, Julia więdła z tęsknoty śląc do niego płomienne, pisane w bezsenne noce, listy. Umarła tego samego dnia, kiedy książę Eustachy odniósł ranę w bitwie pod Barlicami. Na wieść o zgonie ukochanej książę pognał do Krakowa. Na pogrzeb nie zdążył, dostał się jednak do kościelnej krypty kościoła Mariackiego… uchylił wieko trumny, prosząc Boga aby tchnął w ukochaną życie. Nie wierzył, że umarła. Wydała mu się uśpioną. Na jej ustach złożył ostatni pocałunek. Jak później napisał: ”Dopiero wówczas pojąłem co to śmierć, zrozumiałem marność życia”. O życiu Potockiego wiele też plotkowano, a wokół jego osoby narosło wiele mitów. Opowiadano, że bywając w Paryżu podkochiwał się w swojej teściowej, księżnej Izabelli. Wydaje się jednak, że plotki te celowo rozpowszechniał sekretarz polskiego króla, duchowny Scipione Piattoli.
W 1799 roku Jan Potocki ponownie ożenił się. Tym razem wybranką jego serca była młodsza o dwadzieścia lat Konstancja Potocka z Tulczyna. Nasz bohater, znany już wówczas podróżnik i polityk zaimponował Konstancji. W tym małżeństwie urodziło się troje dzieci. Jednak szczęście nie trwało długo. Potocki miał wiele długów, ciągle podróżował, zajmował się działalnością naukową, zatem żona czując się zaniedbywana rzuciła się w romanse m.in. z hiszpańskim arystokratą. Wkrótce małżeństwo słynnego podróżnika zakończyło się rozwodem.
„Julia była przyjaciółką samego króla Stanisława Augusta Potockiego,” chyba raczej Stanisława Augusta Poniatowskiego