Jadwiga Piłsudska (później Piłsudska-Jaraczewska) lub po prostu Jagoda – jak mówili do niej najbliżsi, urodziła się 28 lutego 1920 r. jako druga, po Wandzie, córka Marszałka Józefa Piłsudskiego oraz Aleksandry Szczerbińskiej. Dzieciństwo wraz z rodziną spędziła w Warszawie, mieszkając w Belwederze, a później w Sulejówku. 1 lipca 1928 r. jej imieniem ochrzczono jeden z pięciu statków parowych zakupionych we Francji dwa lata wcześniej. Bliźniacza jednostka otrzymała imię starszej siostry Wandy.
Zainteresowanie lotnictwem zaczęła przejawiać już w wieku 12 lat, począwszy od fascynacji powietrznymi konstrukcjami oraz modelarstwem. W 1937 r. ukończyła szkolenie szybowcowe w Wołyńskiej Szkole Szybowcowej Ligii Powietrznej i Przeciwgazowej w Sokolej Górze, niedaleko Krzemieńca na Wołyniu. Uczyła się wówczas latać na szybowcu „Wrona”. Naukę kontynuowała w Bezmiechowej w Bieszczadach, gdzie zdobyła kategorie szybowcowe A, B, C, D. Oprócz tego wstąpiła do Aeroklubu Warszawskiego, w którym latała na motoszybowcach „Bąk”[1].
Jednym z największych przedwojennych osiągnięć Jadwigi Piłsudskiej był trwający 5 godzin przelot ponad 270 km z Bezmiechowej do Łukowa na Podlasiu na szybowcu „Delfin”[2]. Wyczynu tego dokonała w 1939 r. jako najmłodsza pilotka z licencją szybowcową kategorii „D”, zdobywając wysoko cenioną Srebrną Odznakę Szybowcową o numerze 1300[3]. Swoją przyszłość wiązała ze studiami na Wydziale Mechanicznym Politechniki Warszawskiej, na kierunku inżynieria lotnicza. Plany te jednak przekreślił wybuch wojny. Jeszcze przed jej rozpoczęciem wylatała ponad 100 godzin na takich szybowcach jak: IS-B Komar oraz CW-5.
W trakcie kampanii wrześniowej wraz z matką Aleksandrą i siostrą Wandą zgłosiła się do pomocy w stacji ratunkowej Polskiego Czerwonego Krzyża na warszawskiej Pradze. Jednakże już po paru dniach wyjechała wraz z rodziną na wschód, do majątku krewnych, a następnie do Wilna. Po wkroczeniu Armii Czerwonej Jadwiga z matką i siostrą została ewakuowana do Rygi, skąd samolotem przedostały się do Sztokholmu. W Szwecji, dzięki staraniom polskiej ambasady, zapewniono im specjalny przelot do Londynu, gdzie trafiły pod opiekę ambasadora Edwarda Raczyńskiego[4].
Po kilku miesiącach pobytu w Wielkiej Brytanii Jadwiga rozpoczęła studia architektoniczne na Uniwersytecie w Cambridge. W międzyczasie podejmowała ciągłe starania o przyjęcie do służby pomocniczej Royal Air Force, Air Transport Auxiliary (ATA) – będącej cywilną organizacją zajmującą się rozprowadzaniem wyprodukowanych lub naprawionych samolotów z fabryk i warsztatów do baz RAF na terenie Wielkiej Brytanii. Pomimo zaangażowania i chęci do służby, przyjęto ją 2 lata później. Powodem odmowy był młody wiek, niedostateczne doświadczenie oraz za mały nalot (liczba wylatanych godzin). Na zmianę sytuacji wpłynęły braki kadrowe wśród angielskich lotników. Szkolenie rozpoczęła 15 lipca 1942 r. od nauki w szkole pilotażu początkowego – Initial Flying Training School (IFTS). W trakcie kursu latała na lekkich samolotach jednosilnikowych, uzyskując 1 klasę pilota ATA. Będąc już pilotką rozprowadzającą, latała m.in. na samolotach Tiger Moth, Miles Magister, Hawker Hart i Fairchild Argus.
Po wylataniu 100 godzin przystąpiła do szkolenia pilotażu zaawansowanego – Advanced Flying Training School (AFTS), po ukończeniu którego 14 marca 1943 r. uzyskała 2 klasę pilota ATA oraz uprawnienia do pilotowania i rozprowadzania samolotów bojowych, takich jak Spitfire czy Hurricane. Nie poprzestała na tym. Kilka miesięcy później udała się na kolejny kurs trwający od 24 sierpnia do 17 września 1943 r., zdobywając
3 klasę pilota ATA oraz możliwość latania lekkimi samolotami dwusilnikowymi, takimi jak: Avro Anson, De Havilland Dragon Rapide, Airspeed Oxford.
Piloci i pilotki z najbliższego otoczenia zwracali się do niej Jaga. Posiadanie pseudonimu/ksywki było powszechne i ułatwiało komunikację, tym bardziej, że imię Piłsudskiej sprawiało Anglikom spory problem. Jak je wymówić? Dżedłiga? Nazywano ją Vega – fonetycznie „Wiga”. Otrzymała przydział do jednostki rozprowadzania samolotów – 1 Ferry Pool w White Waltham. W szeregach ATA dominowali mężczyźni. Nie brakowało starszych wiekiem lotników, którzy z uwagi na swój wiek nie mogli już brać udziału w lotach bojowych. Byli to także emerytowani piloci linii lotniczych, a przeważnie cywilni ochotnicy i sportowcy. W grupie kobiet przeważały Angielki, sporo było również Amerykanek, Nowozelandek, Holenderek, Kanadyjek i Południowoafrykanek.
Jadwiga znalazła się w zespole 17 polskich pilotów, w tym jako 1 z 3 Polek w ATA, obok Anny Leskiej-Daab i Stefani Wojtulanis-Karpińskiej. Jej służba skupiała się na pilotowaniu maszyn różnych typów. Niejednokrotnie odbywała kilka lotów dziennie. Były to samoloty kierowane do baz lotniczych, ale także uszkodzone maszyny wymagające remontu lub przeznaczone do zezłomowania. Poza rozprowadzaniem samolotów na lotniska RAF (rzadziej odprowadzaniem uszkodzonych, postrzelanych maszyn na złom) zajmowała się także pilotowaniem „podniebnej taksówki”. Odwiedzając różne bazy sił powietrznych, zabierała na pokład samolotu pilotów ATA, którzy wcześniej dostarczyli maszyny i czekali na możliwość powrotu do jednostki lub rozwoziła pilotów, by mogli odebrać z innego lotniska samolot gotowy do transportu.Często odwiedzała polskie dywizjony, dostarczając im m.in. myśliwce Spitfire, będące jednymi z jej ulubionych maszyn.
Mimo że służba odbywała się z dala od frontu, nie brakowało niebezpieczeństw, zdarzały się nawet straty. Pilotom ATA przydzielano do kierowania samoloty różnych typów, pozbawione specjalistycznego sprzętu, bez nawigacji, komunikacji i łączności ze stacjami meteorologicznymi. Nieraz bywały to maszyny przeznaczone do jednorazowego lotu. Samoloty, nawet jeśli były bojowe, nie posiadały uzbrojenia. W obawie przed szpiegami piloci nie posiadali oznaczonych map i nie mogli korzystać z radia. Ponadto istniało ryzyko zestrzelenia przez sojuszniczą artylerię przeciwlotniczą lub zderzenia z balonem zaporowym. Z uwagi na powyższe piloci ATA, a zwłaszcza kobiety, stały przed trudnym i wymagającym zadaniem. Początkowo będąc niedocenianymi przez pilotów RAF, pilotki zyskały sobie ich uznanie i szacunek. Kobiety z poświęceniem wykonywały swoje obowiązki. Doszkalały się, we własnym zakresie czytając instrukcje i poznając konstrukcje różnych modeli samolotów[5].
Piłsudska pod koniec 1943 r. podjęła starania o otrzymanie urlopu, a później zwolnienia ze służby z zamiarem dokończenia studiów, jednak już nie w Cambridge, a w Polskiej Szkole Architektury w Liverpoolu. Zgodę otrzymała 20 stycznia 1944 r. Oprócz chęci dokończenia studiów wpływ na jej decyzję miały postanowienia konferencji w Teheranie. W ATA dosłużyła się stopnia Second Officer (porucznik). Ponadto została odznaczona Brązowym Krzyżem Zasługi z Mieczami, a także Medalem Lotniczym. Brytyjscy przełożeni oceniali ją jako zdolną i obiecującą pilotkę o wyróżniających się umiejętnościach. W swojej półtorarocznej lotniczej karierze w ATA nie miała ani jednego wypadku i nie uszkodziła żadnego samolotu[6]. Pilotowała ponad 230 samolotów 21 różnych typów. Wśród nich były samoloty dwusilnikowe: Avro Anson, De Havilland Dragon Rapide, Airspeed Oxford, a także jednosilnikowe: Fairey Albacore, Taylorcraft Auster, Fairey Barracuda, Boulton Paul Defiant, Fairchild Argus, Fairey Firefly, Hawker Hart, Harvard, Hawker Hurricane, Westland Lysander, Miles Magister, Miles Master, De Havilland Tiger Moth, North American P-51 Mustang, Piper Cub, Pecival Proctor, Supermarine Spitfire (m.in.: Mk. V, Mk. VB, Mk. VI, Mk. IX, Mk. XII), Avro 621 Tutor. Łącznie wylatała 312 godzin i 35 minut (z czego 32 godziny i 15 minut na dwusilnikowych). Najwięcej czasu spędziła za sterami Magistrów – 78 godzin i 5 minut, Fairchild’ów – 61 godzin i 45 minut, Spitfire – 41 godzin i 50 minut, a także Hurricane’ów – 28 godzin i 25 minut.[7]
Kilka miesięcy później, 23 grudnia 1944 r., wyszła za mąż za oficera Marynarki Wojennej kapitana Andrzeja Jaraczewskiego. Po zakończeniu wojny żyła dalej w Wielkiej Brytanii, nie przyjmując jednak brytyjskiego obywatelstwa. Przez cały pobyt w Anglii posługiwała się paszportem Nansena[8], uznawanym na całym świecie z wyłączeniem Polski. Zajmowała się projektowaniem domów, pracowała jako inżynier architekt w London County Council – Wydziale Urbanistyki i Planowania Zarządu Miejskiego w Londynie. Wraz
z mężem otworzyła firmę produkującą wyposażenie mieszkań – kinkiety, lampy oraz meble (własnego projektu).
Podczas życia na emigracji zajmowała się działalnością na rzecz „Solidarności”, wspierając działania na rzecz uwolnienia więźniów politycznych w Polsce. Do Polski powróciła z rodziną (mężem i siostrą)
w 1990 r. Razem z siostrą założyła Fundację Rodziny Józefa Piłsudskiego. Działała również w Stowarzyszeniu Seniorów Lotnictwa. Po powrocie do kraju w 2008 r. uhonorowano ją Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski. Mieszkała w Warszawie, gdzie zmarła 16 listopada 2014 r.
Marcin Marszałek
Bibliografia:
Jadwiga Piłsudska-Jaraczewska – czy wiecie, że…, https://aeroklub.waw.pl/jadwiga-pilsudska-jaraczewska-czy-wiecie-ze/ ((dostęp: 23.11.2020).
Piotrowski M., Niesamowita historia Jadwigi Piłsudskiej–Jaraczewskiej w Wielkiej Brytanii, https://www.polishexpress.co.uk/temat-numeru-niesamowita-historia-jadwigi-pilsudskiej-jaraczewskiej-w-wielkiej-brytanii (dostęp: 24.11.2020).
Setna rocznica urodzin pilotki Jadwigi Piłsudskiej-Jaraczewskiej, https://dlapilota.pl/wiadomosci
/muzeumpilsudskipl/rocznica-urodzin-pilotki-jadwigi-pilsudskiej-jaraczewskiej (dostęp: 18.11.2020).
Witkowski Ryszard, Gazeta Wyborcza – Regionalna (Stołeczna), Wspomnienia – Jadwiga Piłsudska-Jarczewska, 4 sierpnia 2015, s. 7. https://www.pressreader.com/poland/gazeta-wyborcza-regionalna-stoleczna/20150804/page/7/textview (dostęp: 24.11.2020).
Woszczek M. , Polka nad Londynem. Jadwiga Piłsudska- Jaraczewska. Słów kilka. https://www.studium.org.uk/index.php/pl/armia-krajowa-blog-spp-londyn-mob-off/item/polka-nad-londynem-jadwiga-pilsudska-jaraczewska-slow-kilka#_ftn23 (dostęp: 24.11.2020).Zmarła pilot Jadwiga Piłsudska – Jaraczewska, https://dlapilota.pl/wiadomosci/muzeumpilsudskipl
/zmarla-pilot-jadwiga-pilsudska-jaraczewska (dostęp: 24.11.2020).
Ziółkowski J., Polki latały nad Wielką Brytanią. O Jadwidze Piłsudskiej – córce Marszałka, http://pilsudski.jcom.pl/foto/Jadwiga/wojna.pdf?i=1 (dostęp: 18.11.2020).
Zmyślony W., Jadwiga Piłsudska-Jaraczewska https://www.polishairforce.pl/pilsudska.html (dostęp: 18.11.2020).
Tagi: II wojna światowa, lotnictwo, Jadwiga Piłsudska, emigracja, Polska, Wielka Brytania, wojna, RAF, ciekawostki historyczne, Józef Piłsudski, historia,
Autor: Marcin Marszałek
Przypisy:
[1]Zmyślony W., Jadwiga Piłsudska-Jaraczewska https://www.polishairforce.pl/pilsudska.html
[3]Witkowski R., Gazeta Wyborcza – Regionalna (Stołeczna), Wspomnienia – Jadwiga Piłsudska-Jarczewska, 4 sierpnia 2015, s. 7. https://www.pressreader.com/poland/gazeta-wyborcza-regionalna-stoleczna/20150804
/page/7/textview
[4] Setna rocznica urodzin pilotki Jadwigi Piłsudskiej-Jaraczewskiej, https://dlapilota.pl/wiadomosci
/muzeumpilsudskipl/rocznica-urodzin-pilotki-jadwigi-pilsudskiej-jaraczewskiej
[5] Woszczek M., Polka nad Londynem. Jadwiga Piłsudska- Jaraczewska. Słów kilka., https://www.studium.org.uk/index.php/pl/armia-krajowa-blog-spp-londyn-mob-off/item/polka-nad-londynem-jadwiga-pilsudska-jaraczewska-slow-kilka#_ftn23
[6]Setna rocznica urodzin pilotki Jadwigi Piłsudskiej-Jaraczewskiej, https://dlapilota.pl/wiadomosci
/muzeumpilsudskipl/rocznica-urodzin-pilotki-jadwigi-pilsudskiej-jaraczewskiej
[7]https://aeroklub.waw.pl/jadwiga-pilsudska-jaraczewska-czy-wiecie-ze/
[8]Ibidem.
