Te monumentalne budowle od tysięcy lat rozpalają wyobraźnię badaczy, turystów i fanów teorii spiskowych. Jak powstały piramidy w Egipcie, jakiej technologii użyto, że pojawiły się teorie jakoby potrzeba było kosmitów, żeby ułożyć kilka milionów kamieni?
Kiedyś słyszałem kawał o tym, jak zbudowano piramidy. Otóż dawno temu, było więcej ludzi mądrych i mniej głupich, lecz niestety na przestrzeni lat ilość idiotów zaczęła przeważać nad brainiakami, ograniczając ich do minimum. Ludzie miast iść do przodu, zaczęli się cofać w rozwoju, aż cofnęli się do poziomu jaskiniowców (czytaj wieki ciemne, czyli średniowiecze).
Teraz mamy podobną sytuację. Ludzie głupieją na potęgę, tych mądrych jest zaledwie garstka, znów cofniemy się do jaskiń, a gdy za kilkaset lat wychylimy nos z ciemności, zobaczymy zwykłe polskie szare bloki i zadamy pytanie: jak to zostało zbudowane? To nie mogło być ręką człowieka!
Spłonęła kryjąca wiele sekretów Biblioteka Aleksandryjska, a tajemna wiedza umarła wraz z ostatnimi mędrcami. Poza kilkoma wyjątkami, świat nie uraczył mędrców. Ludzie zaczęli zastanawiać się, jak powstały piramidy w Egipcie, zaczęli snuć teorie spiskowe (np. według jednej teorii miały stanowić swoisty zegar, odmierzający cykle ruchu precesyjnego Ziemii lub jak pisał Diodr Sycylijki – musiały powstać z pomocą bogów) i byli w tym całkiem nieźli.
Czy w takim razie Egipcjanie byli geniuszami, czy mieli po prostu dobre rampy? Główna teoria mówi, że piramidy powstały dzięki rampom, które Egipcjanie budowali z taką samą determinacją, z jaką my składamy meble z Ikei – czasami działało, a czasami… no cóż, nie.
Rampy te mogły być proste, spiralne lub tak pokręcone, że nawet faraon gubił się w ich labiryncie. Kamienie przesuwano na drewnianych saniach, które ślizgały się po mokrym piasku. Geniusz czy banał? Według niektórych teorii mogli również używać prostych maszyn, które działały na podstawowych prawach fizyki. Oglądając poniższy film, uważam że było to bardzo możliwe.
Pokazanie technologii ramp, według opisu Herodota:
Egipcjanie mieli to szczęście, że ich piramidy mogły być „zbudowane z podwórka”. Kamień wapienny pozyskiwano w Tura, a granit z Asuanu. Ważne, że nie musieli importować marmuru.
Wielka Piramida nie była dziełem wyłącznie niewolników smaganych biczem pod palącym słońcem. Archeolodzy znaleźli grobowce robotników, którzy pracowali przy budowie. Dobrze ich karmiono, trzymano blisko budowy.
Czym jest piramida egipska?
Piramidy egipskie są zbudowanymi kilka tysięcy lat temu starożytnymi potężnymi i fascynującymi grobowcami dla faraonów, ale i nie tylko. Od zarania dziejów Faraon był wcieleniem Horusa na Ziemi.
Po śmierci faraona wierzono, że jego duch łączył się z Horusem – ziemskim następcą, a sam zmarły władca jednoczył się z Ozyrysem, panem zaświatów. Z tej boskiej perspektywy piramidy nie były jedynie grobowcami, lecz świątyniami celebrującymi święte zjednoczenie Horusa i Ozyrysa. Wzniesiona piramida stawała się symbolem słońca i odrodzenia.
Piramida stanowiła serce całego kompleksu grobowego, będącego miejscem spoczynku władcy. Jej najważniejszym elementem była sama piramida, zbudowana z potężnych bloków kamienia naturalnego lub formowanych cegieł, które następnie pokrywano warstwą białego wapienia.
Ten lśniący materiał sprawiał, że budowla odbijała promienie słońca, nadając jej niemal boski blask. Na samym szczycie piramidy umieszczano charakterystyczny element – piramidion, symbolizujący promienie słońca i łączący zmarłego faraona z bogami.
Kompleks piramidalny nie ograniczał się jednak tylko do samej piramidy. Wokół niej rozciągała się sieć budowli i dróg, które miały swoje określone funkcje. Droga procesyjna prowadziła do świątyń i kaplic, gdzie odbywały się rytuały ku czci zmarłego władcy. Towarzyszyły jej różne budynki gospodarcze oraz mniejsze piramidy, pełniące specyficzne role:
- Piramida kultowa – mniejsza budowla poświęcona rytuałom i obrzędom religijnym.
- Piramida boczna, znana również jako piramida królowej, przeznaczona dla małżonki faraona lub ważnych członków rodziny królewskiej.
- Świątynia w Dolinie – miejsce, w którym składano ofiary i przygotowywano ciało zmarłego do pochówku.
- Świątynia grobowa – budowla umiejscowiona bliżej piramidy, gdzie odprawiano kult zmarłego władcy.
Jednym z wyjątkowych kompleksów był ten należący do faraona Dżesera, gdzie zachował się cały obszar wzniesiony z kamienia, otoczony licznymi kamiennymi świątyniami. To właśnie tam odbywały się uroczystości święta Sed, które symbolizowało odnowienie sił władcy i potwierdzało jego panowanie.
Od czasów faraona Snofru z IV dynastii Egiptu architektura świątyń zaczęła się rozwijać, a tradycja budowy tych monumentalnych kompleksów przetrwała aż do panowania faraona Ahmose z XVIII dynastii egipskiej.
Przez setki lat piramidy i towarzyszące im budowle stanowiły nie tylko miejsce pochówku, ale również centra religijne, w których kontynuowano kult faraonów, uważanych za boskich władców Egiptu.
Czy wszystkie piramidy są takie same?
Piramidy różnią się zarówno kształtem, wielkością, jak i techniką budowy, co odzwierciedla rozwój architektury oraz zmieniające się wierzenia i potrzeby faraonów na przestrzeni wieków. Zanim powstały klasyczne piramidy, w czasach I i II dynastii egipskiej faraonowie byli chowani w konstrukcjach zwanych mastabami.
Były to proste budowle przypominające prostokątne pudełko, z wewnętrznym tunelem prowadzącym do komory grobowej. Właśnie w tej tradycji powstała pierwsza wielka innowacja w architekturze grobowej.
Kapłan i architekt Imhotep stworzył dla faraona Dżesera monumentalną mastabę w Sakkarze, ale nie poprzestał na jednej warstwie. Stopniowo dodawał kolejne poziomy, aż powstała pierwsza w historii piramida schodkowa. To przełomowe osiągnięcie zainspirowało późniejszych faraonów, którzy zaczęli doskonalić tę formę, prowadząc do powstania klasycznych piramid, które znamy dzisiaj.
Jednym z przykładów piramid przejściowych była Piramida w Meidum, którą przypisuje się faraonowi Huni lub Snofru. Początkowo miała ona charakter schodkowy, lecz później jej rogi zostały wypełnione, co nadało jej kształt zbliżony do „prawdziwej” piramidy. Obecnie jednak jej wygląd jest dość nietypowy, gdyż część zewnętrznej struktury zawaliła się, odsłaniając jej pierwotną formę.
Innym przykładem jest piramida łamana w Daszur, również wzniesiona za panowania Snofru. Jej nachylenie zostało zmienione w trakcie budowy, co nadało jej charakterystyczny kształt „zgiętej” piramidy. Była to próba stworzenia gładkiej piramidy, ale błędy konstrukcyjne wymusiły zmianę kąta.
W czasach IV dynastii piramidy osiągnęły swój monumentalny rozmiar, były budowane z ogromnych bloków kamienia i cechowały się precyzyjnym wykonaniem. Jednak w okresie V dynastii technika konstrukcyjna uległa zmianie – prawdopodobnie w wyniku rosnącego znaczenia kultu słońca.
Piramidy tego okresu były mniejsze i budowane z mniejszych bloków. Co więcej, pod koniec V dynastii zaczęto na ich ścianach umieszczać teksty piramid, inskrypcje zawierające religijne formuły i zaklęcia mające zapewnić faraonowi życie wieczne.
W Państwie Środkowym styl budowy piramid uległ kolejnym modyfikacjom. W odróżnieniu od monumentalnych kamiennych konstrukcji Starego Państwa, serce piramidy składało się z cegieł, a zewnętrzne warstwy pokrywano płytami wapiennymi.
Jednocześnie korytarze i komory grobowe stawały się coraz bardziej rozbudowane i skomplikowane. W XIII dynastii piramidy wciąż były budowane, choć miały mniejsze rozmiary w porównaniu z wcześniejszymi epokami.
Ostatnie piramidy powstały w XVIII dynastii dla królowej Tetisheri i faraona Ahmose. Po jego panowaniu tradycja budowy piramid zanikła – kolejni władcy Egiptu zaczęli wybierać nowe metody pochówku i przenieśli swoje grobowce do Doliny Królów, gdzie wykuwano je bezpośrednio w skałach.
Najbardziej znane piramidy – Wielka Piramida w Gizie (Cheopsa), Chefrena i Mykerinosa – to przykłady klasycznych piramid o gładkich bokach. Ich ściany były idealnie gładkie dzięki wapiennej okładzinie.
Pierwsza piramida egipska
Pierwsza piramida Egiptu powstała dla Dżosera w XXVII wieku p.n.e. za sprawą genialnego architekta Imhotepa. Początkowo była to zwykła mastaba, ale Imhotep postanowił dodać kolejne warstwy, tworząc piramidę schodkową – pierwszą tego typu budowlę z kamienia.
Pod piramidą kryje się labirynt korytarzy i magazynów, w których znaleziono pozostałości grobowego wyposażenia. Całość otaczało „miasto” kamiennych atrap świątyń i pałaców, mających symboliczne znaczenie. Dzięki temu Dżoser zyskał nie tylko grobowiec, ale i wieczną siedzibę, a Imhotep – sławę mistrza architektury.
Symbolika i konstrukcja piramidy egipskiej
Budowa piramid w Egipcie była nie tylko inżynieryjnym wyzwaniem, ale i świętym rytuałem. Prace rozpoczynała Ceremonia Naprężenia Sznura – faraon, wspomagany przez kapłankę bogini Seszat, napinał sznur w kierunku gwiazdy, by precyzyjnie zorientować oś piramidy względem nieba. Narzędziem do tego było urządzenie przypominające rzymską gromę, służące do wyznaczania kątów prostych.
Piramidy budowano w zgodzie z kierunkami świata, zwłaszcza na osi północ-południe. Gwiazdy okołobiegunowe, nigdy nieznikające za horyzontem, symbolizowały nieśmiertelność, a faraon po śmierci miał do nich dołączyć. W późniejszym okresie, kiedy kult słońca zyskał na znaczeniu, piramidy zaczęto orientować na osi wschód-zachód, nawiązując do codziennego cyklu odradzania się słońca i zmarłego władcy.
Egipcjanie, mistrzowie geometrii, wyznaczali precyzyjne linie, obserwując gwiazdy i stosując proste techniki miernicze. Każdego roku po wylewie Nilu na nowo wyznaczali granice pól, co pozwalało im rozwijać umiejętności matematyczne i astronomiczne.
Do budowy piramid w Gizie używano lokalnego wapienia, jednak kluczowe elementy, jak komora sarkofagowa, wymagały czerwonego granitu z Asuanu. Okładzinę z białego wapienia sprowadzano z kamieniołomów w Tura.
Dziś ślady tej lśniącej okładziny widoczne są jedynie na szczycie piramidy Chefrena – resztę zdjęto w XII wieku na rozkaz Saladyna, by wznieść mury Kairu. Gdyby nie to, piramidy do dziś mogłyby błyszczeć w słońcu, jak za czasów faraonów.
Źródła historyczne na temat piramid
Piramidy egipskie to fascynujące budowle, których powstanie intryguje ludzkość od wieków. Wiedza na temat ich budowy czerpana jest nie tylko z badań archeologicznych, ale także z różnych starożytnych tekstów i relacji podróżników.
Egipcjanie nie pozostawili wprawdzie zbyt wiele dokumentów szczegółowo opisujących proces powstania piramid, jednak historyczne zapiski, takie jak dzienniki budowniczych czy relacje antycznych historyków pozwalają nam lepiej zrozumieć technologię stosowaną w tamtych czasach.
Ammianus Marcellinus (ok. 330-400), z czasów cesarza rzymskiego Juliana Apostaty, pisał o piramidach w swoim Res Gestae, zwój XXII,15,30: Są tam również podziemne otwory i kręte przejścia […], o których mówi się, że zostały zbudowane w wielu miejscach z wielkim trudem przez ludzi praktykujących w starożytnych misteriach, ponieważ przewidzieli potop i obawiał się, że pamięć o ceremoniach zostanie wymazana. Na ścianach tych jaskiń wyryli wiele gatunków ptaków i zwierząt oraz te niezliczone formy zwierzęce, które nazywali hieroglifami.
Pamiętnik Merera
Dziennik Merera odnaleziono wśród licznych zwojów, które najprawdopodobniej przechowywano w jaskiniach w pobliżu Wadi-al Dżarf. Merer, jako przywódca grupy roboczej liczącej około 200 osób, brał udział w budowie Wielkiej Piramidy. Jego zespół podróżował po Egipcie, wykonując prace związane z powstawaniem grobowca. Dziennik zawiera szczegółowy opis codziennych obowiązków na przestrzeni trzech miesięcy.
Jednym z zadań opisywanych przez Merera w jego dzienniku był transport bloków wapiennych przeznaczonych na okładzinę Wielkiej Piramidy. Dokument szczegółowo opisuje proces wydobycia kamienia w kamieniołomach oraz jego transport łodzią do Gizy.
Fragment dziennika Merera:
- Dzień 25: Inspektor Merer pracuje z zespołem nad transportem kamieni w południowej Turze; noc spędza na miejscu.
- Dzień 26: Merer opuszcza południową Turę z załadowanymi blokami i udaje się do Achet-Chufu (Wielka Piramida); noc spędza w Sze-Chufu (przedmieścia Gizy).
- Dzień 27: Transport kamieni łodzią z Sze-Chufu do Achet-Chufu; nocleg w Achet-Chufu.[AC2]
Po dostarczeniu ładunku Merer wraz z zespołem wracał do kamieniołomów po kolejne bloki. W dzienniku pojawia się również wzmianka o Archafie, przyrodnim bracie faraona Cheopsa, który pełnił funkcję głównego nadzorcy prac przy budowie piramidy.
Merer w swoim pamiętniku opisał również system wynagradzania zespołu. Skrupulatnie odnotował wydawane „pensje”, które wypłacano w postaci miar zboża. „Racja żywnościowa” stanowiła podstawową formę płatności za pracę w starożytnym Egipcie, gdzie nie używano pieniędzy. To obala tezy o tym, że piramidy były budowane przez niewolników.
Herodot
Grecki historyk Herodot, który odwiedził Egipt około 450 roku p.n.e., opisał piramidy w swoim dziele Dzieje. Choć jego relacja zawiera liczne błędy i przesady, jest to jedno z pierwszych pisemnych świadectw na temat piramid z czasów starożytnej Grecji.
Podawał na przykład, że faraonowi Chufu brakowało środków do kontynuowania budowy piramidy. Wysłał więc swoją córkę do domu publicznego, żeby z tytułu jej pracy zdobyć fundusze. Księżniczka miała błagać każdego swojego klienta, żeby oprócz zapłaty za jej usługi przyniósł też kamień. Z owych kamieni miała wznieść jedną z małych piramid w Gizie. Takie nieprawdopodobne legendy o powstaniu piramid można by mnożyć i mnożyć.
Lecz proces powstania piramid uważa się za prawdziwy. Również Diodor Sycylijski uważał ją za prawidłową.
A na budowie samej piramidy upłynął okres dwudziestu lat. Jest ona czworoboczna, a każdy jej bok ma osiem pletrów i tyleż wynosi jego wysokość; sporządzona jest z wygładzonych i jak najdokładniej dopasowanych płyt kamiennych, a żadna płyta nie jest mniejsza niż trzydzieści stóp. Zbudowano tę piramidę w taki sposób: w odstępach, które jedni schodami, drudzy stopniami nazywają. Po zrobieniu pierwszego odstępu dźwigali resztę kamieni w górę machinami, które sporządzili z krótkich drewien, unosząc głazy z ziemi na pierwszy rząd odstępów. Ilekroć kamień wydostał się na ten rząd, kładziono go na inną machinę, która stała na pierwszym rzędzie stopni, a z tego wyciągano go za pomocą tej innej machiny na drugi rząd. Ile bowiem było rzędów stopni, tyle było machin, albo też przenoszono tę samą machinę, ponieważ była jedyna i łatwa do niesienia, na każdy szereg, ilekroć z niej kamień wyjęli (wolę podać oba sposoby, jak o nich opowiadają). Najwyższa część piramidy naprzód została ukończona, następnie wykonali przylegające do niej części, wreszcie wykończyli przyziemne i najniższe części. Zaznaczone też jest w egipskim piśmie na piramidzie, ile wyłożono na rzodkiew, cebulę i czosnek dla robotników. I jak sobie dobrze przypominam, to, co mi powiedział tłumacz, który odczytywał napis, suma ta wynosiła tysiąc sześćset talentów srebra. A jeżeli tak się ma sprawa, ileż naturalnie musiano jeszcze wydać na żelazo, którym pracowali, i na pożywienie, i na odzież dla robotników? Boć przecież oni w podanym wyżej czasie dzieła te wznosili, a nadto w innym, niemałym, jak sądzę, czasie pracowali, kiedy to kruszyli i wynosili kamienie oraz tworzyli podziemny kanał.
Diodor Sycylijski
Grecki historyk, który odwiedził Egipt w I wieku p.n.e., zawarł swoje obserwacje na temat piramid w Bibliotece Historycznej. Diodor podkreślał trudności związane z budową piramid, sugerując, że faraonowie wykorzystywali pracę niewolników i jeńców. Opisał także rozmiary piramid i ich otoczenie.
Diodor, podobnie jak Herodot, dostarcza cennych informacji o tym, jak piramidy były postrzegane w starożytności, choć jego relacje są bardziej anegdotyczne niż naukowe.
Mówi się, że kamień przewieziono na duże odległości z Arabii i że budowle wzniesiono za pomocą ziemnych ramp, ponieważ w tamtych czasach nie wynaleziono jeszcze maszyn do podnoszenia; a najbardziej zaskakujące jest to, że chociaż tak duże konstrukcje wzniesiono na obszarze otoczonym piaskiem, nie pozostał żaden ślad ani po rampach, ani po obrobieniu kamieni, tak że wydaje się, że nie jest to wynik cierpliwej pracy ludzi, ale raczej wygląda to, jak gdyby cały kompleks został postawiony w całości na otaczającym piasku przez jakiegoś boga. Egipcjanie próbują teraz wyjaśnić ten cud, twierdząc, że rampy były zbudowane z soli i natronu i że gdy rzeka zwróciła się przeciwko nim, stopiła je i zatarła wszelki ich ślad bez użycia ludzkiej pracy. Ale prawdę mówiąc, z całą pewnością nie zrobiono tego w ten sposób! Raczej ta sama rzesza robotników, którzy wznieśli kopce, przywróciła całą masę z powrotem na pierwotne miejsce; bo mówią, że przy wykonywaniu ich pracy stale zatrudnionych było trzysta sześćdziesiąt tysięcy ludzi. Mimo to cała budowla została ukończona dopiero po dwudziestu latach.
Najnowsze badania dotyczące piramid w Egipcie
Obecnie przyjmuje się, że budowa piramid była przede wszystkim dziełem zawodowych budowniczych, a nie niewolników, jak twierdził Herodot. Współczesne rekonstrukcje wskazują, że do wzniesienia jednej piramidy potrzeba było dziesiątek tysięcy robotników.
Większość z nich stanowili egipscy rolnicy, którzy w czasie wylewów Nilu, gdy ich pola były zalane wodą i nie mogli pracować na roli, angażowali się w budowę jako rodzaj obowiązkowej służby dla faraona.
Kilka lat temu, w pobliżu płaskowyżu w Gizie, odkryto pozostałości miasta budowniczych. Znalezione tam kuchnie i resztki pożywienia świadczyły o tym, że robotnicy mieli zapewnione odpowiednie warunki bytowe oraz bogatą dietę, dostosowaną do ciężkiej pracy fizycznej, jaką było transportowanie i ustawianie ogromnych bloków kamienia.
Choć Egipcjanie z IV dynastii nigdy nie pozostawili szczegółowych zapisów na temat technik budowy piramid, pewne wskazówki można odnaleźć w rysunkach pochodzących z XII dynastii. Ukazują one sceny, w których robotnicy polewają wodą glinianą nawierzchnię przed saniami transportującymi kamienne bloki. Sugeruje to, że wilgotna glina mogła zmniejszać tarcie i ułatwiać przesuwanie ciężkich ładunków.
Na przestrzeni lat powstało wiele teorii dotyczących sposobu budowy piramid. Jedna z nich zakładała użycie prostej rampy, po której bloki były wciągane na wyższe poziomy. Jednak w praktyce taka rampa musiałaby być niezwykle długa, co oznaczałoby konieczność użycia większej ilości materiału niż przy samej budowie piramidy, co czyniło teorię mało prawdopodobną.
Inną hipotezą była spiralna rampa, która miałaby oplatać wznoszoną konstrukcję. Jednak i ona budziła wątpliwości, ponieważ trudno byłoby precyzyjnie ustawiać masywne bloki w narożnikach budowli.
W 1989 roku Mark Lehner i Zahi Hawass dokonali odkrycia, które rzuciło nowe światło na techniki budowlane starożytnych Egipcjan. Odsłonili oni pozostałości piekarni, gdzie znaleziono ślady tafli – rodzaju gliny, która po zmoczeniu stawała się bardzo śliska. Ich badania sugerowały, że Egipcjanie mogli wykorzystywać drewniane wałki oraz spiralne rampy do przesuwania bloków, co częściowo rozwiązywało problem transportu.
Jedną z bardziej kontrowersyjnych hipotez była teoria betonu wapiennego, zaproponowana przez Josepha Davidovitsa, francuskiego materiałoznawcę. Twierdził on, że piramidy nie były budowane z litego kamienia, lecz formowane z mieszanki wapiennej bezpośrednio na miejscu. Taka metoda mogłaby wyjaśniać niezwykłą precyzję dopasowania kamiennych bloków oraz obecność skomplikowanych tuneli i korytarzy wewnątrz piramid.
Kolejna teoria, znana jako teoria piasku, sugerowała, że transport kamieni odbywał się za pomocą systemu skrzyń wypełnionych piaskiem. Kamień był podciągany na linach, a piasek usuwano z drugiej skrzyni, co umożliwiało unoszenie bloku. Problemem tej metody było jednak konieczne ciągłe podnoszenie piasku, co mogło być bardzo czasochłonne.
W 2022 roku Bernard Muller przedstawił nową teorię, opartą na technologii okrętowej. Według niej do podnoszenia ciężkich bloków wykorzystywano tzw. uchylne klatki podnośnikowe, oparte na masztach w kształcie litery „V”. Były one stopniowo unoszone na specjalnych podporach, co umożliwiało transport bloków na wyższe poziomy piramidy. Ta metoda, zgodnie z jego badaniami, była zgodna z opisem Herodota i mogła tłumaczyć sposób wznoszenia piramid w starożytnym Egipcie.
Mimo licznych badań i eksperymentów, sposób budowy piramid wciąż pozostaje zagadką, nad którą naukowcy nieustannie pracują, próbując odkryć tajemnice starożytnych egipskich inżynierów.
Konstrukcja w kształcie litery L
Zespół archeologów z Międzynarodowego Uniwersytetu Higashi Nippon, Uniwersytetu Tohoku oraz Narodowego Instytutu Badawczego Astronomii i Geofizyki (NRIAG) odkrył strukturę w kształcie litery L i kilka anomalii w pobliżu piramid w Gizie.
Konstrukcję wykryto za pomocą radaru penetrującego ziemię (GPR) i tomografii elektrooporowej (ERT) podczas badań Cmentarza Zachodniego. Konstrukcja w kształcie litery L, znajdująca się na głębokości 2 metrów, wydaje się być wypełniona piaskiem i mogła służyć jako tunel wejściowy do głębszej konstrukcji.
Głębsze anomalie wykryto także pod konstrukcją w kształcie litery L, skupioną na głębokości od 3,5 do 5 metrów, z dwoma cechami utrzymującymi się do głębokości 11 metrów. Naukowcy uważają, że anomaliami tymi mogą być pionowe ściany z wapienia lub szyby prowadzące do konstrukcji grobowca.
Ciekawostki o piramidach w Egipcie, które zaskoczą nawet sceptyków
Puste przestrzenie? W 2017 roku naukowcy odkryli w Wielkiej Piramidzie tajemnicze komory przy pomocy radiografii muonowej. Może to skarbiec, może tylko… zapomniana szafa na stare papirusy?
Piramidy pierwotnie błyszczały tak jasno, że można je było zobaczyć z kosmosu. Dziś te okładziny są gdzieś w Kairze, jako budulec średniowiecznych meczetów.
Niewiele brakowało, a piramidy zostałyby rozebrane. Nie wszyscy doceniali majestat piramid. W XII wieku sułtan Egiptu, Al-Aziz Uthman, podjął decyzję o ich rozbiórce, planując wykorzystać pozyskany materiał do budowy innych obiektów.
Jego zapał nie podzielał jednak nadworny architekt, który sporządził fałszywy kosztorys. Wskazał w nim, że rozbiórka piramid byłaby niezwykle nieopłacalna i czasochłonna. To zmyślne działanie uratowało nie tylko wielkie piramidy, ale także te mniejsze.
Japoński zespół badawczy wspierany przez archeologów i inżynierów, budował w Egipcie replikę Wielkiej Piramidy w Gizie w skali 1:5. Projekt finansowany przez japońskie firmy, miał na celu przetestowanie teorii dotyczących sposobu, w jaki starożytni Egipcjanie konstruowali oryginalne piramidy, używając prymitywnych narzędzi, takich jak miedziane dłuta i drewniane sanie.
Eksperyment napotkał trudności, w tym problemy z cięciem i transportem ogromnych bloków wapiennych, co dostarczyło cennych informacji na temat złożoności starożytnych metod budowlanych. Naukowcy mają nadzieję, że ich odkrycia przyczynią się do lepszego zrozumienia technik stosowanych przez starożytnych Egipcjan.
Nie tylko Egipcjanie budowali piramidy. Inne kultury, takie jak Majowie czy Aztekowie, też miały swoje wersje piramid.
Aztekowie przejęli wiele elementów kultury wcześniejszych cywilizacji zamieszkujących region, w tym Teotihuacan, którego styl architektoniczny dostosowali do własnych potrzeb.
Jedną z najstarszych cywilizacji Mezoameryki byli Olmekowie, zamieszkujący tereny dzisiejszych stanów Veracruz i Tabasco. Uważa się, że ich kultura wywarła ogromny wpływ na późniejsze cywilizacje regionu. Dowodem na to są monumentalne budowle, w tym Wielka Piramida w La Venta, jedno z najwcześniejszych i najbardziej złożonych centrów osadniczych i ceremonialnych w Mezoameryce.
Inną ważną kulturą przedhiszpańską było państwo Tarascan, rozwijające się na terenie dzisiejszego stanu Michoacán. Jego mieszkańcy, Purépecha, pozostawili po sobie charakterystyczną architekturę, której przykładem są yácatas – piramidy schodkowe w kształcie litery T.
Z kolei miejsce znane jako Tula, które przez długi czas przypisywano Toltekom, według współczesnych badań mogło zostać założone przez lud Huastec. Miasto to było ważnym centrum ceremonialnym i politycznym, a jego najlepiej zachowaną budowlą jest pięciopoziomowa piramida. Na terenie Tuli znajdują się dwie główne piramidy – Piramida B oraz Piramida C.
W okresie największej świetności Tula liczyła około 40 000 mieszkańców. Jej centralny plac otaczały dwie piramidy oraz rytualne boisko do gry w piłkę, co świadczyło o wielkim znaczeniu religii i ceremonii w życiu Tolteków.
Jedną z najbardziej znanych budowli w Tuli była Piramida Quetzalcoatla, pięciopoziomowa konstrukcja wyróżniająca się czterema ogromnymi rzeźbionymi filarami na szczycie. Nazwa tej piramidy nawiązuje do legendy o kapłanie Quetzalcoatlu, który miał zostać wygnany z miasta około 1000 roku. Według przekazów Quetzalcoatl doprowadził do zakończenia konfliktów między miastami-państwami Majów, a po jego odejściu Toltekowie zaczęli czcić go jako bóstwo.
Triadyczne piramidy były jednym z najbardziej charakterystycznych osiągnięć architektonicznych preklasycznej cywilizacji Majów. Ich konstrukcja składała się z centralnej, dominującej budowli, której towarzyszyły dwa mniejsze obiekty, zwrócone ku sobie. Wszystkie te struktury wznoszono na wspólnej, rozległej platformie, która stanowiła ich fundament.
Największy znany przykład piramidy triadycznej odkryto w El Mirador, położonym w Basenie Petén na terenie dzisiejszej Gwatemali. Jej rozmiary są imponujące – zajmuje obszar sześciokrotnie większy niż słynna Świątynia IV w Tikalu, będąca najwyższą piramidą w tym starożytnym mieście.
Każda z trzech struktur, wchodzących w skład kompleksu, posiadała własne schody prowadzące na szczyt z centralnego placu ulokowanego na platformie bazowej. Podobne konstrukcje odnaleziono w innych preklasycznych miastach Majów położonych na nizinach.
Ile jest egipskich piramid? Odkryte i poszukiwane
Egipt jest domem dla ponad 130 odkrytych piramid, które służyły jako grobowce dla faraonów i ważnych dostojników. Najbardziej znane to piramidy w Gizie: Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa. Oprócz nic istnieje wiele mniej znanych piramid w Sakkarze, Dahszur innych rejonach Egiptu.
Archeolodzy nieustannie poszukują nowych struktur, korzystając z nowoczesnych technologii takichja radar penetrujacy ziemię oraz zdjęcia satelitarne. W ostatnich latach odkryto liczne pozostałości, które mogą wskazywać na istnienie kolejnych piramid ukrytych pod piaskami pustyni.
Nie wszystkie piramidy zachowały się w dobrym stanie. Wiele z nich to obecnie ruiny lub zarysy dawnych konstrukcji, jednak badania archeologiczne pozwalają na ich rekonstrukcję i analizę. Interesującym faktem jest to, że w sąsiednim Sudanie znajduje się więcej piramid niż w Egipcie – ich liczba przekracza 220, choć są one mniejsze i mniej imponujące niż egipskie odpowiedniki.
Wieczna chwała. Boska chwała. I kosmos, tak jakby
Egipskie piramidy to nie tylko majestatyczne grobowce, ale także symbole potęgi i duchowości starożytnego Egiptu. Budowane z niezwykłą precyzją, przy użyciu zaawansowanej inżynierii, przetrwały tysiące lat, zachwycając i inspirując kolejne pokolenia.
Ich historia i tajemnice wciąż stanowią przedmiot fascynacji badaczy i miłośników starożytności na całym świecie. To dowód na to, że starożytni Egipcjanie mieli ambicje, pomysły i zdecydowanie więcej cierpliwości niż my. Są dziełem sztuki, inżynierii i boskiego PR-u, który działa nawet po kilku tysiącach lat. To nie dzieło kosmitów, ale ludzi, którzy chcieli zrobić coś naprawdę wielkiego.
Bibliografia
Źródła:
- Herodot, Dzieje. Przekład polski, Warszawa: PWN.
- Diodor Sycylijski, Biblioteka Historyczna, Wyd. Środkowo-Europejskie.
Opracowania i netografia:
- Ćwiek, A., Jak budowano egipskie piramidy, Poznań, 2001.
- Ejsmond Wojciech, Jak budowano piramidy? Fakty a mity, Archeologia Żywa [dostęp: 09.01.2025].
- Hamilton Robert, Starożytny Egipt. Królestwo faraonów, 2008.
- Michałowski Kazimierz, Nie tylko piramidy… Sztuka dawnego Egiptu, Warszawa 1966.
- Wren Christopher, Japanese ‘Pyramid’ Rises in Egypt, The New York Times [dostęp: 20.01.2025].
Przypisy:
[1] Ejsmond, W. (2025). Jak budowano piramidy? Fakty a mity. Archeologia Żywa.
[2] Herodot. (450 p.n.e.). Dzieje. Przekład polski, Warszawa: PWN.
[3] Diodor Sycylijski. (I w. p.n.e.). Biblioteka Historyczna. Wyd. Środkowo-Europejskie.
[4] Ćwiek, A. (2001). Jak budowano egipskie piramidy. Poznań 2011.
Jakub Kurzyński
