Około 4 900 lat temu neolityczna społeczność na duńskiej wyspie Bornholm składała rytualne ofiary z setek kamieni z wygrawerowanymi motywami słońca i pól. Naukowcy z Uniwersytetu w Kopenhadze, w tym archeolodzy i klimatolodzy, ujawnili teraz, że rytuały słoneczne na Bornholmie zbiegły się w czasie z potężną erupcją wulkanu, która zaciemniła niebo w całej Europie Północnej.
Na przestrzeni dziejów erupcje wulkanów miały ogromny wpływ na ludzkie społeczeństwa, powodując zimną pogodę, zmniejszone nasłonecznienie i słabe plony. Na przykład w 43 roku p.n.e. erupcja wulkanu na Alasce uwolniła znaczne ilości siarki do stratosfery. Wydarzenie to doprowadziło do nieudanych zbiorów, głodu i chorób w krajach śródziemnomorskich, co zostało odnotowane w starożytnych tekstach greckich i rzymskich.
Chociaż nie istnieją żadne pisemne zapisy z epoki neolitu, naukowcy z Instytutu Nielsa Bohra na Uniwersytecie w Kopenhadze przeanalizowali rdzenie lodowe i potwierdzili, że podobna erupcja wulkanu miała miejsce około 2900 lat p.n.e. Erupcja ta prawdopodobnie spowodowała równie niszczycielskie skutki dla neolitycznych populacji w Europie Północnej, które były w dużym stopniu uzależnione od rolnictwa.
Odkrycie to skłoniło archeologów z Uniwersytetu Kopenhaskiego, Muzeum Narodowego Danii i Muzeum Bornholmu do ponownej interpretacji znalezisk „kamieni słonecznych” na neolitycznym stanowisku Vasagård na Bornholmie. Wnioski badaczy dotyczące tego zjawiska zostały opublikowane w czasopiśmie Antiquity.
„Słońce od dawna uznawane jest za centralny element wczesnych społeczeństw rolniczych w Europie Północnej. Społeczności te polegały na słońcu w rolnictwie i zapewnianiu udanych zbiorów. Gdyby słońce prawie zniknęło na dłuższy czas z powodu mgły stratosferycznej spowodowanej erupcją wulkanu, byłoby to głęboko przerażające doświadczenie” – wyjaśnia dr Rune Iversen, archeolog z Uniwersytetu w Kopenhadze, który uczestniczył w wykopaliskach na stanowisku Vasagård wraz z Muzeum Bornholmu i Muzeum Narodowym.
„Jednym z unikalnych znalezisk z Bornholmu są tak zwane kamienie słoneczne – płaskie kawałki łupków z wygrawerowanymi wzorami i motywami słońca. Kamienie te symbolizowały płodność i prawdopodobnie były składane w ofierze, aby zapewnić światło słoneczne i wzrost rolnictwa.
Duże ilości kamieni słonecznych odkryto na stanowisku Vasagård West, gdzie zostały one złożone w rowach tworzących część ogrodzenia z groblą. Rowy te zawierały również pozostałości rytualnych uczt, takie jak kości zwierząt, potłuczone gliniane naczynia i przedmioty krzemienne, wszystkie datowane na około 2900 lat pne. Po złożeniu ofiar rowy zostały zapieczętowane” – dodaje dr Iversen.
Dr Iversen i jego zespół są przekonani, że erupcja wulkanu (i wynikające z niej zmiany klimatyczne) i rytuały słoneczne na Bornholmie są ze sobą powiązane.
„Wydaje się prawdopodobne, że neolityczni mieszkańcy Bornholmu poświęcali kamienie słoneczne, aby chronić się przed dalszym pogorszeniem klimatu – lub być może wyrazić wdzięczność za powrót słońca” – podsumowuje.
Około 2900 r. p.n.e. północnoeuropejskie społeczeństwa neolityczne musiały stawić czoła nie tylko poważnemu pogorszeniu klimatu, ale także innym katastrofalnym wydarzeniom. Nowe analizy DNA ludzkich szczątków ujawniły, że dżuma była powszechna i wysoce śmiertelna w tym okresie.
Jednocześnie archeolodzy zaobserwowali znaczące zmiany w długotrwałych tradycjach kulturowych. Kultura Funnel Beaker, znana z charakterystycznej ceramiki i grobów przejściowych, która kwitła przez tysiące lat, zaczęła podupadać.
„W zagrodzie z groblą, którą wykopaliśmy na Bornholmie, zauważyliśmy, że po poświęceniu kamieni słonecznych miejsce przeszło znaczące zmiany strukturalne” – wyjaśnia dr Rune Iversen. „Rowy ofiarne zostały zastąpione rozległymi rzędami palisad i okrągłymi domami kultowymi. Chociaż dokładne powody pozostają niejasne, prawdopodobne jest, że dramatyczne wydarzenia klimatyczne, których doświadczyli, wpłynęły na te przemiany”.
Źródła:
- Rune Iversen, Poul Otto Nielsen, Lasse Vilien Sørensen, Anders Svensson, Jørgen Peder Steffensen Alexander Land, Michaela S. Thorsena, Fin Ole Sonne Nielsen, Sun stones and the darkened sun: Neolithic miniature art from the island of Bornholm, Denmark Antiquity, [dostęp: 21.01.2025].
- Volcanic eruptions linked to Neolithic 'sun stone’ sacrifices in Denmark, Antiquity, phys.org [dostęp: 21.01.2025].
