Tego dnia 1788 roku Pierwsza Flota pod dowództwem kapitana Arthura Phillipa zakotwiczyła w Zatoce Botanicznej na zachodnim brzegu Nowej Południowej Walii. Wydarzenie to uznaje się za początek kolonizacji Australii.
Kolonizacja Australii to proces zapoczątkowany w 1788 roku, trwający aż do drugiej połowy wieku XIX. Zaczynając od terenów Nowej Południowej Walii, osadnicy stopniowo zasiedlali coraz to nowe połacie tego ogromnego i niebezpiecznego dla człowieka lądu. Za jedną z przyczyn podjęcia inicjatywy kolonizacyjnej uznaje się potrzebę stworzenia miejsca dla ludzi skazanych na banicję z Wysp Brytyjskich.
Odkrycie Australii
Zanim jednak Australia stała się kolejną zdobyczą kolonialną Wielkiej Brytanii, przez wiele wieków była skryta za mgłą wyobrażeń naukowców, żeglarzy i kartografów, jako część mistycznej Terra Australis Incognita.
Pierwsze podwaliny pod nowożytną kolonizację tego kontynentu podłożyli holenderscy marynarze, pływający pod banderą Holenderskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej, którzy pierwsze kontakty z tym dotąd nieznanym i tajemniczym lądem podjęli już na początku XVII wieku.
Z czasem rada Kompanii zainteresowała się eksploracją nieznanych terytoriów. Powołany do tego zadania kapitan Abel Tasman, w latach 1642-1644 odbył dwie wyprawy na wody południowo-wschodniego brzegu kontynentu. Poskutkowały one m.in odkryciem wyspy, nazwanej imieniem odkrywcy (Tasmania) oraz sporządzeniem nowoczesnych map półwyspu Jork, Tasmanii oraz Wielkiej Zatoki Australiskiej.
Brytyjską prezencję w tym regionie świata zapoczątkował angielski wilk morski William Dampier. Na kontynencie australijskim pojawiał się dwukrotnie, w latach 1688 i 1698. Relacje z obydwu wypraw zawarł w swoich książkach, opisując w nich choćby rdzenną ludność kontynentu jako: najnędzniejszych ludzi na świecie[1].
Dorobek dotychczasowych wypraw postanowił wykorzystać brytyjski kapitan James Cook. W drodze powrotnej z wyprawy mającej na celu obserwację zaćmienia Wensu na Tahiti, zleconej przez Królewskie Towarzystwo Naukowe, kapitan Cook zdecydował się na powrót do ojczyzny wzdłuż Nowej Holandii. W kwietniu 1770 roku załoga statku Endeavour rzuciła kotwicę w Zatoce Botanicznej koło Sydney. Na Possesion Island, w imieniu króla Jerzego III, nazwał nowopoznany ląd Nową Południową Walią.
To właśnie na terenach odkrytych przez Jamesa Cooka, 20 stycznia 1788 rozpoczęła się brytyjska akcja osadnicza, nazywana kolonizacją Australii.
Kolonizacja Australii – przyczyny podjęcia wyprawy kolonizacyjnej
Za pomysłodawcę inicjatywy kolonizacyjnej terenów Nowej Południowej Walii uznaje się sir Josepha Banksa, przyrodnika, członka wyprawy Jamesa Cooka z lat 1768-1771. Zgodnie z jego pomysłem, tereny Zatoki Botanicznej miałyby zostać przekształcone w osadę karną.
Idea ta zrodziła się nie bez przyczyny. W związku z uniezależnieniem się brytyjskich kolonii w Ameryce Północnej, Wielka Brytania straciła główny rynek zbytu dla więźniów oraz skazańców, którzy sprzedawani byli do pracy na amerykańskich plantacjach.
Uznanie niepodległości Stanów Zjednoczonej Ameryki w 1783 roku zmusiło rząd brytyjski do poszukiwania alternatywnego miejsca deportacji ludności skazanej.
Rok 1786 przyniósł ostateczne rozwiązanie dotyczące australijskiej kolonii karnej. Ogłoszona w parlamencie przez lorda Sydney deklaracja królewska wyznaczała Zatokę Botaniczną jako miejsce dla wszystkich banitów.
Na pierwszego gubernatora kolonii i całej Nowej Południowej Walii został wyznaczony emerytowany oficer marynarki Arthur Phillip. Zadaniem, jakie zostało mu przydzielone, było zorganizowanie odpowiedniej wyprawy celem transportu więźniów na tereny położone nad Zatoką oraz zorganizowanie tam osadnictwa.
Dnia 13 maja 1787 roku Pierwsza Flota, licząca łącznie 11 jednostek pływających, posiadających na swoim pokładzie łącznie ponad 750 więźniów i skazańców, opuściła Portsmouth i wypłynęła na wody kanału La Manche, rozpoczynając dziewięciomiesięczną podróż ku wodom Zatoki Botanicznej.
Kolonizacja Australii – początki
Dnia 20 stycznia 1788 roku Pierwsza Flota bezpiecznie zakotwiczyła w Zatoce. Plany dotyczące założenia osady na jej brzegu zostały jednak porzucone, po tym, jak kapitan Phillip wraz z grupą oficerów zdecydowali o przeniesieniu ekspedycji do odkrytej przez siebie zatoczki Sydney Cove, będącej częścią dzisiejszego Sydney Harbour. To właśnie w tym miejscu, dnia 26 stycznia, brytyjski Union Jack poraz pierwszy załopotał na australijskiej ziemii.
Pierwsze 20 lat kolonizacji upłynęło pod znakiem wielkich trudów, z którymi przyszło mierzyć się wszystkim członkom wyprawy. Warunki klimatyczne panujące na kontynencie okazały się być o wiele surowsze od tych opisywanych przez kapitana Cooka w jego relacjach.
Trudności z kultywacją ziemi i rozwojem rolnictwa sprawiły, że w pierwszych latach swojego istnienia brytyjska osada została zmuszona do importu zaopatrzenia z macierzy. Statki przewożące niezbędne produkty niejednokrotnie rozbijały się u wybrzeży Australii. Jednakże końcowo udało się zapobiec szybkiemu upadkowi kolonii, choćby dzięki towarom przywiezionym przez statek HMS London w czerwcu 1790 roku.
Australia na początku XIX wieku – wyzwania i problemy
Na początku XIX wieku na tereny Australii zaczęło napływać coraz więcej osób. Nie byli to jednak skazańcy czy galernicy, lecz przedsiębiorcy, koloniści i inna ludność szukająca świeżego startu w kolejnym nowym świecie. Jednym z przedstawicieli tego nurtu osadnictwa był John Macarthur. Zasłynął on jako prekursor australijskich hodowli wełny oraz innowator raczkującego na tych ziemiach wytwórstwa i ekstensywnego rolnictwa.
Mimo sprawnie postępującego rozwoju gospodarczego, problemy społeczne nie były obce ludności Nowej Południowej Walii. Różnice wyznaniowe, postępująca pauperyzacja ludności, wszechobecny alkoholizm, czy wreszcie wewnętrzne podziały klasowe były bolączką coraz to nowych gubernatorów.
Jednakże głównym kłopotem Australii z I połowy XIX wieku była coraz większa władza i siła, jaką skupiali wokół siebie przedstawiciele armii, głównie w postaci dowódców lokalnych garnizonów wojskowych. Stale rozszerzali swój monopol na import zaopatrzenia. Wykorzystywali również do pomnażania zysków skazańców, pracujących na ich posiadłościach. Czynili to również nowi osadnicy, których było w Nowej Południowej Walii coraz więcej.
W 1808 roku poszczególni oficerowie wojskowi zbuntowali się przeciwko gubernatorstwu, rozpoczynając tak zwaną rebelię rumową. Skierowana była ona przeciwko próbie ogarniczenia wykorzystywania wymiany towarowej dla własnych korzyści, jaką podjął gubernator William Biligh. Popadł on w niełaskę nie tylko żołnierzy, ale też miejscowej ludności, na skutek swojej radykalnej polityki.
W 1809 roku niepopularny gubernator wrócił do Wielkiej Brytanii, odwołany ze swojej funkcji przez rząd. Jego miejsce zajął Lachlan Macquire. Za swoje zasługi zostanie on nazwany przez przyszłe pokolenia Ojcem Australii.
Australia w XIX wieku – nowe początki i rozkwit kolonii
Gubernatura Lachlana Macquier’a to czas przekształcenia Australii z kolonii karnej o charakterze militarnym, w kolonię z przeważającą ilością wolnych osadników. Szkocki polityk rozwiązał problem skazańców wprowadzając procedurę emancypacji, skracając poszczególnym ludziom wyroki, aby mogli przysłużyć się do rozwoju kolonii nie jako niewolnicy, lecz posiadający własne mienie osadnicy.
Część wyzwolonej ludności zdecydowała się jednak na powrót w rodzinne strony. Jednakże ci, którzy pozostali na miejscu, znacząco przysłużyli się do rozwoju kolonii. Niepożądana dysproporcja między wolnymi, a banitami stale się zmniejszała.
Za rządów Lachlana Macquire’a podjęto również pierwsze w historii kolonii inicjatywy mające na celu zbadanie wnętrza kontynentu australijskiego. Rezultatem tych działań było stopniowe powstawanie nowych kolonii:
- Australia Zachodnia (1829)
- i Australia Południowa (1834).
Zajmowanie nowych terenów na skutek wypraw i inicjatyw osadniczych spowodowało jeszcze większy napływ ludności. U schyłku lat dwudziestych XIX wieku, Australia stała się liderem produkcji wełny na świecie, a w późniejszym czasie, i pszenicy.
W roku 1840 zniesiono deportacje więźniów do Nowej Południowej Walii. Wydarzenie to oceniane jest jako triumf wolnych osadników i robotników, którzy już jako silna grupa społeczna dążyli do budowania Australii siłą i pracą wolnych ludzi.
Ostatecznie, na mocy decyzji parlamentu brytyjskiego, w roku 1855 Australia uzyskała status dominium brytyjskiego, wraz z własnym systemem rządów.
Bibliografia:
- Clark M., Historia Australii, Warszawa 2004.
- Dampier W., A Voyage to New Holland, etc. in the year 1699, Londyn 1703.
- Thomas N., Odkrycia: podróże kapitana Cooka, Poznań 2007.
- Zins H., Historia Anglii, Wrocław 1971.
[1] W. Dampier, A Voyage to New Holland, etc. in the year 1699, Londyn 1703
