Magia i wróżbiarstwo w starożytności

Rytuały oczyszczenia, czarna magia, zaklęcia przeciwko wrogom, czy wróżenie z wnętrzności zwierząt to tylko niektóre ze znanych w starożytności praktyk magicznych. Od wieków ludzie pragnęli poznać swoje losy, a także w szczególnych przypadkach mieć znaczący wpływ na otaczającą ich rzeczywistość. Magia bardzo szybko rozpowszechniła się na obszarze całego starożytnego świata i w wielu przypadkach przybrała bardzo zbliżone formy. Chęć przepowiedzenia przyszłości pchała wszelkiego rodzaju kapłanów do niekiedy najdziwniejszych, naszym zdaniem, obrzędów czy rytuałów, jednak sama potrzeba odkrywania tajemnic, czy fascynacja magią charakteryzują także dzisiejszego człowieka. Z tego powodu warto więc poznać chociaż kilka wybranych przykładów magii i wróżbiarstwa w starożytności.

Początki wróżbiarstwa i rytuałów magicznych sięgają już starożytnego Bliskiego Wschodu, a dokładniej słynnej Mezopotamii. Marian Bielicki, autor „Zapomnianego świata Sumerów” poświęcił kwestii kapłaństwa tylko niewielki podrozdział. Mimo to z jego badań wyraźnie wynika, że kapłani (oraz kapłanki) pozostawali w ciągłym „kontakcie” z bogami. „Dzięki długotrwałym studiom zdobyli oni wiedzę o sztuce składania ofiar, wróżenia, a także zaklinania”[1]. Należy jednak pamiętać, że magia i kapłaństwo u Sumerów to jednak dopiero początek historii wróżbiarstwa. Chociaż oczywiste wydaje się, że zapoczątkowane przez nich praktyki miały wpływ na wiele późniejszych rytuałów magicznych oraz wróżbiarskich.

Hattusa – dawna hetycka stolica
Fot. Wikimedia Commons

W niektórych publikacjach dotyczących starożytności czytelnik może odnaleźć tylko niewielkie wzmianki dotyczące praktyk magicznych. W wielu jednak sytuacjach doczekały się one szczegółowych opracowań naukowych. Jednym z ludów, którego magiczne rytuały zostały dokładnie przebadane, są Hetyci. Pojawili się oni jako jeden z kilku nowych ludów na terenie starożytnej Mezopotamii między 2300 a 2000 r. p.n.e. Wkrótce z powodu ich obecności, a także zamieszkałych nieopodal Hurytów, a później Medów, czy Persów, sytuacja w odizolowanej do tej pory Mezopotamii uległa gwałtownym zmianom[2]. Przemiany te nie są jednak istotne dla zrozumienia kwestii magicznych. Hetyci zamieszkiwali starożytną Anatolię, czyli obszar dzisiejszej azjatyckiej Turcji, a w ich stolicy Hattusa (dziś ok 150 km od Ankary) od 1906r. prowadzone były badania archeologiczne, które pozwoliły odkryć m.in. gliniane tabliczki z zapisami magicznych praktyk tego niestety mało znanego ludu[3]. Hetyci wierzyli, że bogowie mogą objawić swoją wolę poprzez sen, nawiedzenie konkretnego człowieka, a nawet przekazać wiadomość osobiście. Często jednak bogowie decydowali się objawić swoje życzenia poprzez różnorodne znaki, a samo wróżbiarstwo było niczym innym jak odczytywaniem tych wspomnianych boskich znaków[4]. Wiadomo, że tak jak u Sumerów, magii i wróżbiarstwa uczono się latami, a prawo do odczytywania woli bogów mieli tylko kapłani[5]. Zwykłego, nieprzygotowanego człowieka bogowie mogli nawiedzić na jawie (świadectwa o takich spotkaniach nie występują poza mitologią) oraz we śnie. Druga z opcji była bardzo popularna i zachowało się dużo zapisków dotyczących boskich „odwiedzin” w czasie snu. Starożytni wierzyli, że słowa bogów przekazane im we śnie mają niezwykłe znaczenie, stąd też sny królów często przesądzały o decyzjach czysto politycznych[6].

Mimo niewątpliwego znaczenia snów, najważniejsze wciąż pozostawały omina, czyli wspomniane już wielokrotnie znaki. Badacze zjawiska dzielą je na dwie kategorie: znaki dawane przez bogów z własnej woli, oraz znaki wyproszone, ubłagane. Do pierwszej grupy należą m.in. wszelkiego rodzaju zjawiska atmosferyczne (np. błyskawice), do drugiej natomiast różnorodne wskazówki ujrzane przez wróżbitów podczas magicznych rytuałów. Zalicza się do nich m.in. wróżby losowe, zmiany we wnętrznościach zwierząt ofiarnych, dziwne zachowanie zwierząt (ptaków, czy węży)[7]. Warto przytoczyć w tym miejscu kilka przykładów odczytywania boskich znaków:

Jeżeli Księżyc jest ciemny i jego prawy róg jest alpu, a lewy róg jest dampu, wróg zajmie kraj[8]

Jeżeli Księżyc jest jaskrawo żółty i jego lewy róg jest alpu, a prawy róg jest dampu, w drugim miesiącu wiosna będzie pomyślna[9]

Oczywiście były to przykłady wróżb z obserwacji wyglądu Księżyca.  Nie ma jednak pewności co do znaczenia słów „alpu” oraz „dampu”. Wiadomo, iż są to określenia na „tępy” oraz „ostry”. Nie jest jednak przesądzone czy „alpu” oznacza „tępy”, a „dampu” – „ostry”, czy wręcz przeciwnie[10]. Jak już wspomniano wróżono nie tylko z obserwacji przyrody, ale także z wnętrzności zwierząt ofiarnych, zachowania ptaków i węży oraz przeprowadzano wróżby losowe, których przebieg nie jest do końca jasny[11]. Większość z tych wróżb jest taka sama dla wielu kultur i możemy spotkać się z nimi także w starożytnej Grecji lub Rzymie. Ciekawostką wartą przytoczenia są także wróżby, które Hetyci odczytywali z „kształtu” noworodków:

Jeśli kobieta rodzi i [dziecko] ma głowę psa, w kraju zapanuje przemoc[12].

Jeśli kobieta rodzi i [dziecko] nie ma ucha, w kraju stanie się coś strasznego, kraj będzie spustoszony[13].

Leave a Comment

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

*