Baśnie Braci Grimm to obok baśni Andersena czy Perrault najsłynniejsze baśnie przeznaczone dla najmłodszych. Sielski klimat, walka dobra ze złem sprawiają że cieszą się niesłabnącą popularnością wśród dzieci i ich rodziców, a ich moralizatorska puenta stawiana jest za wzór nowoczesnym kreskówkom. Niejednokrotnie ekranizowane przez Disneya mają swoją mroczną stronę.
Baśnie klasyczne są gatunkiem wywodzącym się z folkloru, przedstawiającym wydarzenia nierzadko o charakterze fantastycznym. Jako opowiastka przeznaczona dla dzieci pojawiła się tak naprawdę około XIX wieku. Wczesne wersje znanych nam dzisiaj pozycji obfitowały w brutalne, a niekiedy nawet bardzo makabryczne szczegóły. Nie stroniono od tematów samookaleczania, kanibalizmu, nieślubnej ciąży, kazirodztwa a nawet pedofilii. Wszystko to często rozgrywało się w klimacie przypominającym horror – w ciemnym lesie, jaskini, grobowcu. Obok znanych Kopciuszka czy Czerwonego Kapturka można znaleźć mało znane tytuły: Bajka o tym, który wyruszył, by nauczyć się bać, Trzy wężowe liście, Narzeczony rozbójnik.
Bracia Grimm byli najstarszymi synami zamożnego prawnika z Hesji, Philippa Wilhelma Grimma. Początkowo bracia szli w ślady ojca, jednak podczas studiów na uniwersytecie w Marburgu znaleźli się pod wpływem profesora Friedricha Carla von Savigny’ego, dzięki któremu podjęli studia filologiczne oraz poznali grupę zainteresowaną folklorem niemieckim. W 1812 opublikowane zostało pierwsze wydanie Baśni domowych i dziecięcych. Kolejne wydania pojawiały się aż do roku 1857, kiedy to wydana została ostatnia – siódma już część. Źródła z jakich korzystali obejmowały opowieści przyjaciół, ale też źródła pisane, literackie, które otrzymali od m.in. malarza Philippa Ottona Rungego.
Makabryczne szczegóły obejmują tematykę, która nawet dzisiejszej publice wydaje się dosyć kontrowersyjna a nawet obrzydliwa. Trzy wężowe liście to historia przekazana braciom przez Johanna Friedricha Krausego oraz rodzinę Haxthausenów. Opowiada historię ubogiego żołnierza, który za zasługi w walce zostaje feldmarszałkiem i pojmuje za żonę królewnę. Optymistyczna część kończy się w momencie, gdy młoda królewna umiera a mężczyzna zgodnie ze swoją wcześniejszą obietnicą musi zostać pochowany żywcem wraz z ciałem żony. W krypcie, w świetle dogasającej świecy, widzi pełzającego ku ciału królewny węża, którego przecina na trzy części mieczem. Chwilę później, z kryjówki wyszedł drugi wąż. Zobaczywszy szczątki swojego pobratymca przyniósł w pysku trzy zielone liście, które następnie przyłożył do jego odciętych części. Rozczłonkowany wąż połączył się i ożył. Widząc to, książę chwycił liście oraz położył na twarzy martwej królewny. Krew zaczęła krążyć w ciele dziewczyny, która chwilę później ożyła. Nie była jednak tą samą osobą. Dalsza część obfita jest w sceny zdrady, morderstwa oraz brutalnej acz zasłużonej egzekucji.
Jałowiec to baśń napisana przez Philipa Ottona Rungego. Opowiada historię chłopca, którego ojciec po śmierci pierwszej małżonki powtórnie bierze ślub. Macocha morduje dziecko poprzez odcięcie głowy wiekiem skrzyni. Pełna poczucia winy próbuje zrzucić winę na swoją córkę – Marlenkę. Dziewczynka wierzy matce, aby zatuszować zbrodnię rąbią ciało chłopca na kawałki i wkładają do garnka. Podczas tej pracy Marlenka, kochająca swojego brata, wylewa mnóstwo łez dzięki czemu napełnia naczynie z ciałem. Zła macocha robi z niego gulasz, który zjada ojciec. Historia kończy się, jak to w baśni, wygraną dobra za złem. Wcześniej jednak następuje szereg zjawisk o charakterze magicznym.
Młodzieniec, który chciał się dowiedzieć, czym jest strach to opowieść o młodym mężczyźnie, który nigdy w życiu nie poczuł na plecach prawdziwych dreszczy strachu. Wyrusza w podróż, podczas której obcuje z wisielcami, rozczłonkowanymi ludzkimi szczątkami, demonami w nawiedzonym zamku oraz ożywia nieboszczyka poprzez obejmowanie go pod wspólnym kocem. Nie była to jednak w założeniu baśń straszna a komiczna. Przedstawione postacie duchów ukazane zostały w sposób humorystyczny.
Znaną i lubianą baśnią jest Czerwony Kapturek. Prawdopodobnie większość z nas zna historię dziewczynki odzianej w czerwony płaszczyk, zmierzającej do domu chorej babci. Znamy także radosne zakończenie owej historii. W oryginalnej wersji akcja toczy się jednak innym torem. Wilk nie zjada babci, dzieli jej ciało na kawałki, krew umieszcza w butelce po winie. Tak przygotowanym wcześniej prowiantem częstuje zmęczonego drogą Kapturka. W tej baśni nie występuje postać myśliwego, a dziewczynka zostaje zjedzona.
Baśnie Grimm to zbiór opowieści wywodzących się z folkloru, mające pouczyć i zabawić pracujące społeczeństwo. Nie były w założeniu przeznaczone dla ucha dziecięcego. Mówiły o tematach tabu jakie istniały w danym społeczeństwie np. współżycie przedmałżeńskie przedstawione w Roszpunce, gwałt w Śpiącej królewnie czy kazirodztwo w Wieloskórce. Pomimo brutalnych szczegółów warto sięgnąć po książki publikujące owe baśnie nieocenzurowane, nie tylko aby poznać wersję pierwotną, ale także aby zobaczyć, że przemoc nie jest wymysłem XXI wieku, lecz istniała już od dawna.
Karolina Maliszewska – studentka Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, pasjonatka mitologii, miłośniczka starożytności i sztuki.
Bibliografia
Grimm, J., Grimm W., Baśnie Braci Grimm, Poznań 2009.
Darnton, R., Wielka masakra kotów i inne epizody francuskiej historii kulturowej, Warszawa 2012.
Pullman, P., Baśnie Braci Grimm dla dorosłych i młodzieży, Warszawa 2014.
