Tego dnia w Wenecji włoski uczony Galileo Galilei zaprezentował lokalnemu doży Leonardo Donato i części jego dworzanom nowy wynalazek – udoskonalony model teleskopu
1609 rok był przełomowy dla Galileusza. Zademonstrował wówczas pierwszy teleskop. Dzięki własnoręcznie wykonanemu narzędziu, mógł obserwować niebo z niespotykaną dotąd precyzją. Mimo tego, nie należy uznawać go za wynalazcę teleskopu – jego koncepcja narodziła się już starożytności. Niemniej, włoski uczony znacznie ulepszył ten wynalazek tak, by umożliwić obserwację bardzo odległych od Ziemi ciał niebieskich.
Historia teleskopu przed Galileuszem
Idea teleskopu mogła narodzić się już w starożytności, ale jest to wyłącznie domysł, w dużej mierze oparty na podstawie znajdowanych “soczewkopodobnych” przedmiotów, które równie dobrze mogły być jednak tylko ozdobami.
Pierwszymi pewnymi dowodami na podjęcie się w nauce zagadnieniem optyki są źródła arabskie. Szczególną rolę w jej rozwoju odegrał Alhazen – uczony służący na dworze potężnych Fatymidów. Pierwszą soczewkę archeolodzy odnaleźli jednak z dala od świata muzułmańskiego – na Gotlandii.
XIII wiek przyniósł kolejny ważny dla optyki krok naprzód – nastąpił rozkwit uniwersytetów. Na angielskim Oksfordzie określono, że optyka może pozwolić dokładnie widzieć przedmioty znajdujące się daleko i odwrotnie. Być może już wówczas został stworzony pierwszy prymitywny teleskop.
W XIV i XV wieku w północnych Włoszech rozpowszechniły się okulary korekcyjne. Wynaleziono kluczowe dla obserwacji kosmosu soczewki wklęsłe (rozpraszające światło).
Na początku czasów nowożytnych centrum badań nad optyką stały się Niderlandy, które pod koniec XVI stulecia uzyskały niezależność od Hiszpanii. Na lata 1570-1571 przypadają pisma poświadczające użycie teleskopu w doświadczeniach.
Nieco później, w 1608 roku do niderlandzkich Stanów Generalnych trafiało wiele próśb o przyznanie patentu na teleskop. Parlament uznał wówczas, że z powodu prostoty i wszechstronności wynalazku takiego patentu nie udzielą nikomu. Dzięki temu urządzenie szybko rozpowszechniło się na całą Europę i szybko usłyszał o nim także szerzej nieznany profesor uniwersytetu w Padwie i pochodzący z Pizy – Galileusz.
Pierwszy teleskop – wynalazek Galileusza
Przebywając w maju 1609 roku w Wenecji Galileo miał usłyszeć o cudownym urządzeniu, działającym dzięki zastosowaniu soczewek załamujących światło i umożliwiających zobaczenie obiektów znacznie oddalonych od obserwującego.
Zajrzyj też do naszej recenzji: M. Livio, „Galileusz. Heretyk, który poruszył świat”
Wróciwszy do Padwy uczony skonstruował własny egzemplarz – w środku ołowianej rury umieścił zamocowane na drewnianej podstawce 2 soczewki – płaską skupiającą światło zewnętrzne i jak najbardziej wklęsłą rozpraszającą, która byłaby w stanie odwrócić krzywy obraz poprzedniej soczewki.
Istotną innowacją było znaczące zwiększenie siły teleskopu – wcześniejsze mogły powiększyć obraz do kilku razy, zaś Galileusz był w stanie szybko uzyskać 30 krotne powiększenie. Jego przewagą względem poprzedników z całą pewnością było stosunkowo dobre rozumienie zasad optyki.
Galileusz w glorii i chwale
Jako, że Padwa należała wówczas do Republiki Weneckiej, uczony ze swoim ulepszonym wynalazkiem udał się w sierpniu do stolicy. Tam 25 sierpnia zademonstrował swoje narzędzie weneckim patrycjuszom i samemu doży – Leonardo Donato.
Na jednej z dzwonnic portowego miasta Galileusz zademonstrował praktyczny sposób użycia swego wynalazku – dzięki niemu można było z dużo większym wyprzedzeniem zaobserwować zmierzające do portu statki. Senat uznał odkrycie uczonego za wartościowe i przystał na jego życzenia – dożywotnie mianowanie na profesora uniwersytetu w Padwie przy dodatkowo dwukrotnie podwojonej pensji, dzięki czemu uczony mógł skupić się na dalszych odkryciach.
Pierwszy teleskop – następstwa odkrycia
Dzięki znacznemu powiększeniu Galileo mógł ze swej pracowni obserwować kosmos. To właśnie dzięki niemu potwierdził, że księżyc nie jest idealną kulą i podążając za uczniami Pitagorasa przyjął tezę mówiącą o podobieństwie strukturalnym Ziemi i Księżyca. Ponadto zaobserwował wiele nowych gwiazd, słusznie sądząc, że znajdują się dużo dalej niż się wcześniej wydawało.
Najważniejszym odkryciem Galileusza, prowadzącym do opowiedzenia się uczonego po stronie heliocentryzmu, było odkrycie 4 księżyców Jowisza, które obracały się w różnej prędkości wokół planety – dla uczonego był to zminiaturyzowany podgląd całego Układu Słonecznego.
Mimo własnego niepowodzenia, Galileusz rozpoczął lawinę odkryć astronomicznych, kontynuowanych przede wszystkim przez współczesnego mu Johannesa Keplera.
Dzisiaj teleskopy mają tysiące razy większą moc i mogą dokładnie obserwować ciała niebieskie znacznie oddalone od naszego układu.
Krzysztof Izdebski
Na fotografii XIX-wieczny obraz przedstawiający Galileusza pokazującego swój teleskop Leonardowi Donato w 1609 roku.
Bibliografia:
- Krótka historia skonstruowania pierwszych teleskopów optycznych, w: Teleskopy.pl, [dostęp 23.08. 2023].
- North John, Historia astronomii i kosmologii, tłum. T. Dworak, Warszawa 1997.
