Monika Piotrowska-Marchewa, Potrzebne państwu polskiemu. Nauczycielki w systemie publicznych szkół powszechnych Drugiej Rzeczypospolitej (1918-1939)
Podczas konfliktu zbrojnego 1914-1918 powołanych na front mężczyzn zastępowały kobiety. Po odzyskaniu przez Polskę niepodległości i masowym powrocie nauczycieli z pól bitew, kobiety musiały rywalizować o posady z kolegami po fachu. Realia pracy nauczycielskiej należały do wyjątkowo trudnych ‒ konieczność nadrabiania zacofań cywilizacyjnych, usuwania skutków zaborów oraz I wojny światowej przy relatywnie niskich płacach. W tym miejscu nasuwają się pytania ‒ kim były, jakimi motywacjami kierowały się te nieznane bohaterki? Odpowiedź na nie udziela Monika Piotrowska-Marchewa w monografii Potrzebne państwu polskiemu. Nauczycielki w systemie publicznych szkół powszechnych Drugiej Rzeczypospolitej (1918-1939), wydanej przez Wydawnictwo Księgarnia Akademicka.
I wojna światowa wpłynęła na zmianę postrzegania zjawiska pracy zarobkowej kobiet, tudzież na wzrost świadomości społecznej. Obywatele II Rzeczypospolitej zaczęli dostrzegać w kształceniu córek szansę na ich realną karierę zawodową. Zaistniała sytuacja dała kobietom perspektywę aktywności zawodowej na gruncie oświaty na niebywałą dotąd skalę. Bowiem w niepodległej Polsce nauczycielki stanowiły jedną z największych grup zawodowych.
Parę słów o Autorce
Autorką książki Potrzebne państwu polskiemu. Nauczycielki w systemie publicznych szkół powszechnych Drugiej Rzeczypospolitej (1918-1939) jest Monika Piotrowska-Marchewa, historyczka, wykładowczyni w Instytucie Historii Uniwersytetu Wrocławskiego. Specjalizuje się ona w dziejach warstw najuboższych, jak również historii aktywności społecznej oraz pracy zawodowej kobiet w XIX w. i w pierwszej połowie XX w.
Pokłosiem jej zainteresowań badawczych są: monografia Nędzarze i filantropi. Problem ubóstwa w polskiej opinii publicznej w latach 1815-1863 (Toruń, 2004), liczne artykuły traktujące o dziejach inicjatyw filantropijnych, organizacjach samopomocowych i nauczycielkach oraz materiały edukacyjne, m.in. e-podręcznik do historii XIX w. (ZPE, 2014). M. Piotrowska-Marchewa jest również współautorką podręcznika akademickiego Historia w przestrzeni publicznej (Warszawa, 2018), a także popularnonaukowej publikacji Ludowa historia kobiet (Warszawa, 2023).
„Oddanie głosu nauczycielkom”
Autorka książki Potrzebne państwu polskiemu podjęła niewątpliwie udaną próbę opisu sytuacji kobiet zatrudnionych w systemie szkolnictwa powszechnego, a także na tle społeczeństwa Polski międzywojennej. Punktem wyjścia jej rozważań była korespondencja przesyłana do redakcji „Głosu Nauczycielskiego”.
Wnioski płynące z lektury listów pozwoliły na wyodrębnienie kwestii, takich jak relacje z uczniami, zaangażowanie nauczycielek w życie lokalnej społeczności, pochodzenie, motywy wyboru drogi zawodowej itd. Dzięki czemu M. Piotrowska-Marchewa umiejscawia kobiece doświadczenia w wewnętrznej historii nauczycielstwa. Co istotne w przemyślany sposób „oddaje” ona głos nauczycielkom.
Nowatorska propozycja
Publikacja wpisuje się w badania z zakresu historii oświaty i pedeutologii historycznej. Zdawałoby się, że jest to kolejna praca o nauczycielstwie. Nic bardziej mylnego. O ile istnieje wiele opracowań poświęconych przygotowaniu do wykonywania zawodu, o tyle brakuje prac, które rekonstruują mentalność, emocjonalne związki nauczyciela ze szkołą[1].
Potrzebne państwu polskiemu tę lukę ze wszech miar wypełniają. Autorka odwołała się nie tylko do osiągnięć historii społecznej, historii kobiet, pedeutologii, ale również kategorii analitycznej gender. Otrzymujemy zatem nowatorskie spojrzenie w odniesieniu do kobiecych konwencji narracyjnych.
Szeroki wachlarz źródeł
Ciekawie prowadzone rozważania zostały osadzone na solidnym fundamencie licznych materiałów archiwalnych oraz bogatej literatury przedmiotu. M. Piotrowska-Marchewa wykorzystała szeroki wachlarz źródeł, przede wszystkim z Archiwum Akt Nowych w Warszawie, Archiwum Państwowego w Poznaniu, Litewskiego Centralnego Archiwum Państwowego w Wilnie. Uzupełnienie zestawu stanowią liczne źródła drukowane, autobiografie drukowane oraz artykuły prasowe.
Potrzebne państwu polskiemu – wydanie i struktura książki
Czytelnik otrzymuje cztery rozdziały podzielone na podrozdziały. Każdy daje precyzyjne informacje na temat zamierzeń Autorki. Dodatkowym walorem pracy są aneksy, na które składają się: akt prawny, tj. Górnośląskie ustawodawstwo „celibatowe” (1926-1938), fragmenty sprawozdania z 270 posiedzenia Sejmu Rzeczypospolitej I Kadencji z dnia 9 lutego 1926 roku oraz fotografie.
Stanowią one ważne uzupełnienie monografii. Uwagę Czytelnika bez wątpienia przyciąga też zdjęcie na okładce książki. Pochodzi ono z Narodowego Archiwum Cyfrowego. Klasa, dzieci, nauczycielka ‒ trafna zapowiedź tego, co znajduje się wewnątrz…
Potrzebne państwu polskiemu – podsumowanie
…a wewnątrz przemyślany, dopracowany i kompletny opis losu nauczycielek w II Rzeczypospolitej. Książka może okazać się wartościową lekturą nie tylko dla nauczycieli, tudzież studentów specjalności nauczycielskiej, ale również dla osób interesujących się historią oświaty i dziejami międzywojennej Polski.
Bowiem jak się, okazuje niektóre problemy związane z tym wymagającym zawodem, nie są tylko kwestią naszych czasów.
[1] T. Jaroszuk, Świat w szkole. Twórczość wspomnieniowa nauczycieli Polski Odrodzonej (1918-1939), Olsztyn 2005, s. 9.
Wydawnictwo: Księgarnia Akademicka
Ocena recenzenta: 6/6
Paulina Jaśniak
Recenzja powstała we współpracy z Wydawnictwem Księgarnia Akademicka.
