Tego dnia 1306 roku w Niedzielę Palmową Robert de Bruce został koronowany na króla Szkocji
Robert I Bruce został królem Szkocji w 1306 roku. Panowanie Roberta niemal w całości przebiegało podczas I szkockiej wojny o niepodległość, w której sam król miał spore zasługi. Mimo początkowych trudności, udało mu się wyprzeć wojska Anglików z Szkocji.
Spis treści:
- Wczesne lata
- Robert I Bruce: droga do korony
- Trudne początki panowania
- Bitwa pod Bannockburn
- Robert I Bruce – dalsze panowanie
- Robert I Bruce w kulturze
W skrócie:
- Robert I Bruce, potomek Dawida I, początkowo poparł Jana Balliola w walce o tron Szkocji, lecz później dołączył do buntu Williama Wallace’a przeciwko Anglikom.
- W 1305 roku Jan Comyn i Robert Bruce zawarli układ, ale po próbie aresztowania Bruce’a przez Edwarda I, doszło do sporu między nimi, a 10 lutego 1306 roku Bruce zabił Comyna w Dumfries. Za ten Robert I Bruce czyn został ekskomunikowany, ale otrzymał później absolucję i został dwukrotnie koronowany.
- Po koronacji Robert Bruce został zmuszony do ucieczki ze Szkocji, ale powrócił, odnosząc sukcesy nad przeciwnikami. Po śmierci Edwarda I i słabej władzy Edwarda II Bruce odbył kolejne zwycięstwa, pokonując Comynów i MacDougalów. Kontrolując większość Szkocji, oblegał zamek Stirling, a w bitwie pod Bannockburn w 1314 roku odniósł kluczowe zwycięstwo nad siłami angielskimi.
- Robert I Bruce uwolnił Szkocję od angielskiej dominacji, a Deklaracja z Arbroath (1320) potwierdziła niepodległość kraju. W 1328 roku traktatem z Edynburga-Northampton uzyskano oficjalne uznanie niepodległości Szkocji, ale konflikty z Anglią trwały po śmierci Bruce’a w 1329 roku.
Wczesne lata
Robert był pierworodnym synem Roberta de Bruce’a, 6 lorda Annandale. Jego rodzina po kądzieli pochodziła od króla Dawida I, dzięki czemu mogli ubiegać się o tron gdyby wygasła panująca dynastia Dunkeldów. Tak też się stało gdy w 1286 roku zmarł król Aleksander III, a po nim w 1290 roku jego wnuczka Małgorzata. Dziadek Roberta, również Robert, wysunął swoje roszczenia, jednak możni szkoccy wybrali przy arbitrażu króla Anglii, Edwarda I, innego potomka Dawida I, Jana Balliola (panował w latach 1292-96).
Bruce’owie znaleźli się w opozycji wobec nowego króla, którego uważali za uzurpatora. Najmłodszy z Robertów odziedziczył po matce w 1292 roku Earlostwo Carrick, wzmacniając w ten sposób polityczną pozycję rodu. Punktem zwrotnym w sporze z królem było zwrócenie się Balliola przeciw Edwardowi I, który zażądał szkockich posiłków na wojnę z Francją.
J. Balliol odmówił i sprzymierzył się z Francuzami. Gdy jednak chciał zebrać siły przeciwko Anglikom, Bruce’owie, wraz z kilkoma innymi Earlami, odmówili i uciekli z Szkocji do swoich posiadłości w Anglii.
Młody Robert zdobył pierwsze szlify wojskowe podczas obrony zamku Carlisle, którego zarządcami byli swojego czasu jego ojciec i dziadek. Wkrótce jednak Edward I pokonał szkockie siły pod Dunbar (27 kwietnia 1296), obalił J. Balliola, którego uwięził w londyńskiej Tower, a na jego miejsce powołał Anglików, by panowali w imieniu swojego króla. Bruce’owie złożyli przysięgę wierności Edwardowi I (tzw. Szmatławy Rejestr) i odzyskali swoje ziemie w Szkocji.
Niedługo później wybuchło powstanie Williama Wallace’a przeciwko rządom Angielskim. Najmłodszy z Robertów Bruce’ów przyłączył się do buntowników, co można traktować jako próbę uniezależnienia się od ojca, który powstania nie poparł. Są pewne przesłanki, że Robert mógł zmienić strony na pewnym etapie lub przynajmniej prowadzić podwójną grę między Wallacem a Anglikami, na co wskazywać ma nieodebranie ziem Bruce’owi przez Edwarda I po upadku powstania.
Są też pewne podejrzenia, że Robert mógł brać osobisty udział w decydującej bitwie pod Falkirk po stronie Anglików.
Robert I Bruce: droga do korony
Po bitwie pod Falkirk William Wallace zrezygnował z funkcji Strażnika Szkocji (de facto regent). Na jego miejsce mianowano Roberta oraz jego rywala, Jana Comyna, stronnika i krewnego Balliolów, później też bp St. Andrews, Wiliama Lambertona, który miał być neutralnym wobec dwóch rywali.
Wkrótce też wszyscy zrezygnowali z tej funkcji, nie mogąc dojść do porozumienia, J. Comyn jednak w 1304 roku ponownie był Strażnikiem, tym razem z ramienia Edwarda I, wobec czego Robert i Lamberton zawarli porozumienie. Wszyscy trzej jednak poddali się wraz z wieloma innymi możnymi królowi Anglii. W międzyczasie zmarł ojciec de Bruca, po którym odziedziczył Annandale.
W 1305 roku J. Comyn porozumiał się z Brucem. Miał zrzec się swoich pretensji do tronu (po kądzieli też był potomkiem Dawida I) i poprzeć roszczenia Bruce’a, w zamian za przekazanie mu ziem Roberta, gdyby doszło do powstania.
O układzie dowiedział się jednak Edward I. Chciał więc aresztować Bruce’a, ten jednak zdążył umknąć. Najprawdopodobniej J. Comyn zdradził Edwardowi treść układu, by samemu się wybielić oraz pozbyć rywala. Obaj Szkoci spotkali się 10 lutego 1306 roku w kaplicy opactwa w Dumfries, by znów uregulować stosunki.
Szybko jednak się pokłócili. Robert oskarżył J. Comyna o zdradę, doszło do bójki, w końcu Bruce wyciągnął miecz i przebił nim swojego wroga przed ołtarzem.
Za zabicie J. Comyna Robert Bruce został ekskomunikowany przez papieża, lecz bp Glasgow, Robert Wishart, udzielił mu absolucji i wezwał Szkocki kościół by zjednoczyć się przy Bruce’ie. Sześć tygodni później odbyły się dwie koronacje.
Pierwsza, zorganizowana w niedzielę palmową, 25 marca, obyła się w Scone koło Perth. Bruce’a koronował złotą przepaską (koronę jak i symboliczny kamień przeznaczenia wywiózł do Londynu Edward I) bp Lamberton. Na uroczystości było wielu możnych, lecz nie Earl Fife, którego przodkowie mieli prawo dokonać koronacji króla.
Dzień później pojawiła się siostra tegoż earla, Izabela, hrabina Buchan, domagając się realizacji praw jej rodziny. Zorganizowano więc drugą koronację, podczas której Bruce’a koronowała, w imieniu brata, Izabela.
Trudne początki panowania
Mimo koronacji Robert miał wielu wrogów w Szkocji – Comynów, MacDougalów oraz garnizony angielskie. W czerwcu Roberta pokonał Aymer de Valence, Earl Pembroke i głównodowodzący angielskich sił w Szkocji pod Methven, a w sierpniu pokonali króla MacDougalowie.
Robert I Bruce musiał uciekać ze Szkocji.
Nie ma pewności gdzie dokładnie się schronił, być może u wybrzeży Irlandii, a może na Hebrydach. Wrócił jednak w lutym 1307 roku, by prowadzić wojnę podjazdową. Dwóch jego braci schwytali MacDougalowie i wydali na śmierć Anglikom. Najmłodszy z braci Bruce’ów, Nigel, również został schwytany i ścięty przez Anglików. Żona, córka i siostry króla zostały uwięzione.
10 maja 1307 roku Robert odniósł swoje pierwsze znaczące zwycięstwo nad siłami Valenca, pod Loudon Hill.
Innym szczęśliwym zdarzeniem była śmierć Edwarda I, którego następca, Edward II, był zdecydowanie mniej kompetentny od ojca. Niemniej król miał przed sobą jeszcze wiele walk do stoczenia. Już w 1308 roku pokonał Comynów i MacDougalów. Dopiero w sierpniu 1309 roku zwołał do St. Andrwes parlament, na którym, mimo papieskiej ekskomuniki, uzyskał poparcie całego szkockiego kleru.
Do końca 1310 roku Robert miał w swoich rękach niemal całą Szkocję na północ od rzeki Tay. W październiku próbował zawrzeć z Edwardem II pokój. Bezskutecznie.
Przez następne 3 lata król Szkocji odbijał zamki w swym kraju z rąk angielskich garnizonów jeden po drugim, aż ostatnim punktem oporu został zamek Stirling. W międzyczasie wysyłał mniejsze oddziały, by grasowały po szkocko-angielskim pograniczu, łupiąc co się da. Brat Roberta, Edward, obległ zamek, którego dowódca obiecał poddać się, jeśli do 24 czerwca 1314 roku nie otrzyma posiłków.
Wieści o ugodzie dotarły do króla Anglii, który pośpieszył zamkowi z odsieczą. Dzień przed upływem wyznaczonego terminu, wojska angielskie, dowodzone przez samego Edwarda II, dotarły do strumyka Bannock Burn, około 13 km na południe od zamku.
Bitwa pod Bannockburn
Bitwa pod Bannockburn trwała łącznie dwa dni. Szkoci podzielili się na cztery grupy, około 1500 ludzi, ustawione w tzw. schiltrony – czworoboczne formacje, z wystawionymi na zewnątrz pikami lub włóczniami, które miał chronić przed morderczą szarżą jazdy.
Do tego Robert miał do dyspozycji około 600 jeźdźców oraz nieliczną grupę łuczników. Siły angielskie, szacowane na około 25 000 ludzi, przebyły w drodze do Stirling niecałe 113 km w tydzień. Były więc zmęczone marszem już przed bitwą.
Niemniej, przewaga liczebna, zwłaszcza w jeździe, przemawiała na korzyść Anglików.
Przed starciem Bruce wysłał swoją konnicę na zwiad. Ta dostrzegła zbliżającą się przez strumień Bannock straż przednią wojsk angielskich. Nie mogła jednak zobaczyć drugiej części wojsk angielskich, zbliżających się do wioski Bannock, kilka km na wschód od pozycji Szkotów pod lasem Newpark. Anglicy chcieli zająć Szkotów w centrum, by okrążyć ich od flanki i uderzyć, definitywnie rozstrzygając losy bitwy.
Główne siły angielskie, złożone w zasadzie z samej jazdy, ruszyły na najbliższą grupę Schiltronów, dowodzoną osobiście przez de Bruce’a. Anglicy po przejściu przez strumień nie mogli rozstawić się do szarży, gdyż Szkoci wykopali zawczasu doły, które im to uniemożliwiały.
Robert nakazał swojemu oddziałowi ruszyć na wrogą jazdę, póki się nie rozstawi. Podczas gdy rozgorzałej walki między tymi siłami, na wschodzie ukazała się angielska jazda, która okrążyła Bruce’a przez wieś Bannock.
Jej atakowi od flanki zapobiegła jednak druga z grup Szkotów. Anglicy zaczęli wycofywać się za strumień. Na tym skończył się pierwszy dzień bitwy.
II faza bitwy pod Bannockburn
Edward II postanowił przesunąć większość swoich sił pod Bannock Burn i przekroczyć z nimi strumień, by tam odpocząć, i uderzyć następnego dnia na Szkotów z pełną mocą od wschodu. Reszta armii wraz z wozami miała zostać po drugiej stronie strumienia.
Niejaki Aleksander Seton, szkocki rycerz walczący w szeregach Anglików, zdezerterował i poinformował de Bruce’a o manewrze Edwarda oraz o niskim morale Anglików. Robert, który zamyślał wycofanie się w głąb lasów i bagien, gdzie łatwiej byłoby się bronić przed angielską jazdą, postanowił ze swoimi dowódcami stanąć do otwartej bitwy.
Nazajutrz, kiedy Anglicy rozstawiali się do uderzenia, ku ich zaskoczeniu Szkoci ruszyli w ich kierunku. W przeciwieństwie do wcześniejszych starć, kiedy schiltorny stały i biernie czekały na atak wroga, przez co łatwo było je okrążyć, oddział Bruce’a ruszył do natarcia. Na siły Bruce’a ruszyła bez rozkazu angielska lewa flanka, przez co została niemal całkiem wybita nim wsparła ją reszta sił, prowadzona przez samego Edwarda II.
W końcu Szkoci zaczęli spychać Anglików w kierunku ich bagiennego obozu, odcinając im drogę ucieczki na drugą stronę Bannockburn. Angielscy łucznicy, którzy powinni byli przerzedzić szkockie siły, dopiero teraz zostali przesunięci na prawą flankę, by ostrzelać Szkotów.
Dostrzegł to jednak Robert, posyłając przeciw łucznikom swoją jazdę, przez co łucznicy musieli się cofnąć, by strzelać zza pleców piechoty. Kiedy Bruce rzucił do walki własny schiltron, Anglicy zrozumieli, że bitwa jest przegrana.
Ewakuowano Edwarda II z pola bitwy i rzucono się do ucieczki. Szkoci stracili w bitwie około 500 ludzi, Anglicy zaś, wliczając w to poległych w trakcie ucieczki przez bagno, piętnaście do dwudziestu razy tyle.
Robert I Bruce – dalsze panowanie
Po Bannockburn Robert wymienił wielu pojmanych angielskich możnych na swoją rodzinę i szkockich szlachciców trzymanych w niewoli. Król Szkocji wyzwolił swój kraj, jednak wojna z Anglią nie była skończona. Szkoci jeszcze kilkakrotnie wypuszczali się w głąb północnej Anglii, zaś Edward Bruce wyprawił się do Irlandii, by tam walczyć z anglikami.
W 1320 roku Robert, szkocki kościół oraz możni podpisali i wysłali do papieża Deklarację z Arbroath, w której podkreślali starożytność Szkocji i konieczność jej obrony przed Anglikami. Deklaracja ta stanowiła:
- o niesłuszności ataku Edwarda I na Szkocję,
- o tym, że Robert Bruce wyzwolił ja od krzywd ze strony Anglików
- oraz że to Szkoci (a nie ich król) decydują o niepodległości Szkocji.
Deklaracja odniosła duży sukces. Parę lat później papież zniósł z króla nałożoną w 1306 roku ekskomunikę.
W końcu też zakończono wojnę z Anglią. W 1328 roku podpisano traktat z Edynburg-Northampton, który uznawał niepodległość Szkocji i Roberta I jako jej króla. W zamian Robert miał wypłacić nowemu królowi Anglii, Edwardowi III, 20 000 szterlingów, oraz wydać swojego syna Dawida, za siostrę Edwarda, Joannę. Edward jednak niemal od razu wsparł roszczenia do tronu syna Jana Balliola, również Edwarda.
Robert I de Bruce zmarł w Cardross 7 czerwca 1329 roku. Z pierwszego małżeństwa z Izabelą z Mar miał tylko jedną córkę, Majorię, która zmarła w połogu, wydając w 1316 roku przyszłego króla Szkocji, Roberta II Stewarta. Drugą żoną Roberta była Elżbieta de Burgh, z którą miał dwóch synów i dwie córki, w tym następcę tronu, Dawida II.
Robert I Bruce w kulturze
Robert de Bruce jest uważany za jednego z bohaterów narodowych Szkocji. Na temat króla powstało wiele legend. Jedna z nich traktuje o tym, że po klęsce pod Methven, Bruce ukrył się w jaskini, gdzie prawie stracił nadzieję na odzyskanie królestwa. Dostrzegł jednak pająka tkającego sieć z jednej części jaskini do drugiej. Pająk nie był w stanie połączyć sieci, ale nie zaprzestał tkania, aż w końcu osiągnął sukces. To miało zainspirować Roberta do podjęcia dalszej walki z Anglikami.
Inna legenda dotyczy bitwy pod Bannockburn. Otóż, kiedy pierwszego dnia bitwy król wyjechał by zagrzać swoich ludzi do boju, miał go dostrzec jeden z wrogich rycerzy, Henry de Bohun. Chciwy własnej chwały oraz jednego uderzenia, którym można by było zakończyć wojnę, Bohun ruszył na króla.
Bruce, nieuzbrojony do konnego pojedynku na kopie, powinien był się cofnąć za szeregi pikinierów, którzy mogliby go bez problemu osłonić. Ten jednak, uzbrojony w topór wyjechał Bohunowi naprzeciw. Gdy już miał dostać angielską kopią w pierś, Bruce wyminął cios, wspiął się w strzemionach i zadał cios prosto na hełm rycerza, który padł martwy z rozpłataną czaszką.
Król zabiwszy Bohuna miał tylko żałować. że połamał sobie swój ulubiony topór. Po tej brawurowej akcji przyrósł do króla przydomek Bravehart, mylnie przypisywany Williamowi Wallace’owi.
Robert I upamiętniony jest wieloma pomnikami, popiersiami i malunkami, z których najbardziej znacząca jest statua przy wejściu na zamek w Edynburgu. Poza tym postać króla pojawia się wielokrotnie w dziełach pisanych i cyfrowych. Najbardziej znane przedstawienie króla pojawia się w filmie Bravehart w reżyserii Mela Gibsona. W króla wcielił się Angus Macfadyen. Robert Bruce pojawia się też w grze Sid Meier’s Civilization VI, gdzie przewodzi grywalnej frakcji Szkocji.
Bibliografia
Źródła:
- Vita Edwardi Secundi.
- Tomasz Grey, Scalacronica, Edynburg, 1836.
- Kronika z Lanercost, red. James Maclehouse, Glasgow 1913.
- Jan z Fordun, Historia Gentis Scottorum, red. William F. Skene, Edynburg 1872.
Opracowania:
- Bingham, Caroline, Robert the Bruce, Londyn 1998.
- Brown, Chris, Robert the Bruce. A Life Chronicled, Stroud 2004.
- Brown, Chris, Bannockburn 1314, Stroud 2008.
- Macnamee, Colm, The Wars of the Bruces: England and Ireland 1306–1328, Edinburgh 2006.
- Penman, Michael, Robert the Bruce: King of the Scots. New Haven 2014.
- Prestwich, Michael, Edward I, New Haven 1997.
- Watson, Fiona, J.,Under the Hammer: Edward I and Scotland, 1286–1307, East Linton 1998.
Fot. Koronacja Roberta I de Bruce’a przez Izabelę MacDuff, hrabinę Buchan. Współczesne przedstawienie na zamku w Edynburgu. Izabela koronuje władcę koroną, a nie złotą przepaską, co ma być zapewne czytelniejszym sposobem pokazania wizytującym zamek co to za scena, niż gdyby koronacji dokonywała przepaską, źródło: Wikipedia Commons.
