„W cieniu Einsatzgruppen. Volksdeutscher Selbstschutz w okupowanej Polsce 1939-1940”.
Okupacja niemiecka w podbitych państwach w przeciągu kilku lat wytworzyła pewne zjawiska dotyczące ludobójstwa. Przykładem jednego z nich jest Zbrodnia pomorska z 1939 roku, kiedy to niemieccy volksdeutsche wymordowali dużą liczbę Polaków. Powtarzało się to także w innych regionach Polski, a wiodącą rolę takich mordów przypisuje się organizacji Selbstschutz. Szczegółowe opisanie tych faktów podjął się IPN – Warszawa 2021 rok.
Tom 163 – zaliczany do serii wydawanej Monografie – opisuje głównie schyłek roku 1939 i połowę 1940, kiedy to tworzono struktury okupacji i represji w Polsce. Autorzy podjąwszy się tak mozolnej pracy, poruszyli temat nieznany prawie w świadomości powszechnej. Przeszukując liczne archiwa i opierając się na innych źródłach, jako nieliczni w historiografii „dotknęli” tego tematu. Istotą jego są wstąpienia Niemców mieszkających w Polsce, do zbrodniczej organizacji Selbstchutz, po wkroczeniu armii niemieckiej. Oni to, jako prekursorzy egzekucji (także Żydów), przyczynili się do liczenia w dziesiątkach tysięcy(od 10 do 20 tys.) ofiar. Wytypowania Polaków, sąsiedzkie porachunki i nadzór nad kopaniem grobów (masowe mordy) czy w regionie lubelskim – nadzór nad niewolniczą pracą Żydów – budowano jeszcze w świadomości niemieckiej przed wojną przez propagandę, jako reakcję na „polski terror”. Niech 448 stron świadczy o niemieckiej machinie wojennej, a zdjęcia na końcu książki wyraźnie ukazują społeczną, zarówno indywidualną jak i zbiorową odpowiedzialność Niemców. Nie można, tak jak po wojnie przy próbie sądzenia tych zbrodniarzy – mówić o rozkazach, że nie mieli innego wyboru. Skandalem zaś wydaje się uniknięcie odpowiedzialności i kar za zbrodnie.
Centralny projekt badawczy IPN „II wojna światowa i okupacja ziem polskich 1939–1944/45” wypełnił (wydając tę książkę) swoją rolę budowania świadomości historycznej. Poprzez Komisję Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu główny cel – badanie faktów zbrodni ludobójstwa – ukazuje, co Trzecia Rzesza uczyniła polskim obywatelom. W notach o autorach wchodzących w treść książki mamy informacje o dorobku publikacji, a noty te występują po Podsumowaniu, także w języku niemieckim i angielskim. Po nich Wykaz skrótów ułatwi ich odczytanie, a Indeks nazwisk ich uporządkowanie. Bibliografia występuje po każdym rozdziale.
Treścią książki stanowiącą o jej wysokim poziomie, jak i o pewnej odporności czytelnika,są opisy egzekucji. Sadyzm i chęć wykazania się volksdeutschów napawa niepokojem i niezgodą na ich czyny, jak w przypadku opisu z akcji pacyfikacji wsi, a tabele z ofiarami września 1939 roku wraz z odnotowaniem ich w aktach zgonu, tworzą realistyczną całość. Skierowana jest zapewne do znawców historii i specjalistów, bowiem czytanie o takich zbrodniach nie należy do łatwych i przyjemnych.
Wydawnictwo: IPN
Ocena recenzenta: 6/6
Paweł Marek
