Wojskowość rosyjska za czasów Iwana IV Groźnego – teoria i praktyka | Cześć 1

Rządy Iwana IV Groźnego zostały przyćmione przez wprowadzenie w 1565 roku opriczniny, za sprawą której, aż do 1572 roku, kiedy została zlikwidowana, poniosło śmierć ok. 100 tys. ludzi. Należy pamiętać, że ten władca, pomimo że tak źle dziś wspominany, wprowadził wiele reform mających usprawnić działanie państwa, stale dążył do skonsolidowania wszystkich ziem ruskich wzorem swoich poprzedników, a nawet dbał o rozwój kultury i sztuki. Zreformował on także armię, upodabniając ją do armii państw zachodnich i modernizując, miał jednak na uwadze odmienną specyfikę teatru działań wojennych.

Tutaj przeczytasz część II

Iwan Groźny  Wikimedia Commons
Iwan Groźny
Wikimedia Commons

Celem zmian wprowadzonych w dziedzinie wojskowości było przede wszystkim wymuszenie na szlachcie rzetelnej służby wojskowej. Wcześniejsza armia, składająca się głównie z ludzi stanu wyższego, związanych z carem poprzez nadaną im ziemię, nie nadawała się do prowadzenia działań bojowych w obecnych warunkach. Dodatkowo zdarzało się, że możni w ogóle nie stawiali się do walki. Ci zostali uznani za nietczików, co wiązało się z karami pieniężnymi[1]. Poprzez wprowadzenie nowego systemu administracyjnego w wojsku armia stawała się nie tylko liczniejsza, ale również silniejsza.

Rozwijające się imperium coraz bardziej wymagało sprawnej i silnej armii, a do obrony poszerzających się granic potrzebne były punkty umocnione, w których przez cały rok stacjonowały siły zdolne powstrzymać przeciwnika na tyle długo, aby główne siły zdołały zebrać się na czas[2].

Organizacja

W drugiej połowie XVI wieku pojawiły się prikazy. Były to urzędy centralne, które wykształciły się z istniejących już organów administracyjnych, nieposiadające jednak precyzyjnych zakresów funkcjonowania[3]. Najważniejszym prikazem, który zajmował się ewidencją ludzi zdolnych do służby, rekrutacją i przeglądem wojsk, był Prikaz Spraw Wojskowych. Niedługo po nim powstał prikaz, którego celem było rozdawnictwo ziem za pełnioną służbę – Prikaz Dóbr Ziemskich. Około roku 1571 powstał Prikaz Strzelecki, który obejmował strzelców i Kozaków grodowych. Prikazami, które zajmowały się kwestią wyposażenia wojska, były prikazy: Puszkarski, Arsenalski i Uzbrojenia, z kolei stanem fortyfikacji zajmował się Prikaz Spraw Kamiennych. Na czele prikazów stali bojarzy lub książęta, choć z rzadka zdarzały się wyjątki; najważniejszymi urzędnikami w prikazach byli wywodzący się ze szlachty diacy[4]. W teorii rozdzielenie poszczególnych kwestii i wyznaczenie ich kompetencji miało usprawnić system działania wojska, jednak w praktyce prikazy wchodziły sobie wzajemnie w kompetencje.

Za panowania Iwana Groźnego został utrwalony powstały w XV wieku system ,,pomiestny”. W 1550 roku około tysięczną grupę ludzi z tzw. dzieci bojarskich rozmieszczono w okolicach stolicy, czyniąc z nich kadrę dowódczą. Sześć lat później wydano Zbiór postanowień o służbie. Zrównywał on dobra rodowe – wotcziny, oraz otrzymane za służbę – pomiestja. Dodatkowo ustanowił służbę obowiązkową i dziedziczną zarówno dla właścicieli wotczin, jak i dworian.

Za pełnienie służby otrzymywano nadziały ziemi (regulowane przez Prikaz Dóbr Ziemskich) oraz zapłatę (przy wyruszeniu na wyprawę lub co trzeci rok służby).

W wieku lat 15 syn dworzanina wpisywany był na listę służbową jako nowicjusz. Kwestie poboru określano za pomocą posiadanej ziemi. Z ok. 50 hektarów dobrej ziemi należało wystawić jednego konnego wojownika w pełnym uzbrojeniu (na daleką wyprawę z dwoma końmi). Na każde kolejne 50 hektarów (100 ćwierci) należało wyposażyć kolejnego jeźdźca. Za wyposażenie i przyprowadzenie większej niż wymagana liczby wojowników zwiększano żołd (podstawowy wynosił 1-2 ruble, zależnie od stanu wyposażenia)[5].

Terminem wojsko określano siły zebrane na wyprawę wojenną. W przypadku konieczności połączenia się wojsk poszczególne pułki łączyły się z analogicznymi pułkami z drugiego zgrupowania. W skład wojska wchodziło od trzech do siedmiu pułków. Dowódcą pułku był wojewoda pułkowy, mianowany był on na podstawie rozkazu carskiego, sporządzonego przez Prikaz Razriadny. Dla innych formacji dowódcami byli wojewodowie: artylerii, hulaj gorodu oraz rozpoznania. Dowódcy ci mieli za pomocników diaków i poddiaków. Pułki dzieliły się na setki, którymi dowodzili setnicy. Setki dzieliły się z kolei na dowodzone przez pięćdziesiętników półsetki, a te podzielone były dziesiątkami, na których czele stali dziesiętnicy. Strzelcy z kolei byli organizowani w prikazy liczące 500 ludzi.

Leave a Comment

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

*