Zaginiony szkocki klasztor odkryty przez archeologów, w którym powstały pierwsze znane zapisy w j. gaelickim szkockim
Dzięki badaniom archeologów z Uniwersytetu w Southampton, zaginiony szkocki klasztor wreszcie został zlokalizowany. Miejsce, gdzie najwcześniejsze ślady języka gaelickiego szkockiego zostały zapisane na marginesach Księgi z Deer, zostało odnalezione zaledwie 80 metrów od ruin opactwa Deer.
W skrócie:
- Archeolodzy podają, że odkryli zaginiony szkocki klasztor. Jest to ważne miejsce, ponieważ uważa się, że w tym miejscu powstał najstarszy znany zapis w języku gaelickim szkockim (w Księdze z Deer).
- W trakcie badań znaleziono średniowieczną ceramikę, fragmenty szkła, przybory do pisania, a także dowody na popularną grę hnefatafl, co wskazuje na istnienie kompleksu klasztornego.
- Badania archeologiczne są prowadzone od 2009 roku, a ostatnie wykopaliska w 2022 roku dostarczyły istotnych dowodów potwierdzających istnienie klasztoru. Archeolodzy planują opublikować swoje wyniki w czasopiśmie naukowym w najbliższych miesiącach, co ma przyczynić się do lepszego zrozumienia historii i akademickiego kontekstu tego odkrycia.
Zespół archeologów, kierowany przez badacza z Uniwersytetu w Southampton, podał, że zlokalizował miejsce zaginionego klasztoru w północno-wschodniej Szkocji. Uważa się, że najwcześniejszy na świecie zapis w języku gaelickim szkockim powstał właśnie w tym, cysterskim klasztorze Deer pod koniec XI/na początku XII wieku.
Teksty te, celtyckie nadania ziemskie, zostały umieszczone na marginesach Księgi z Deer, kieszonkowej księgi ewangelii, pierwotnie napisanej między 850 a 1000 rokiem. Naukowcy od dawna spekulowali, że te wpisy zostały dodane, gdy księga znajdowała się w klasztorze.
Archeolodzy uważają, że znaleźli pozostałości budynku, zaledwie 80 metrów od ruin opactwa Deer (założonego w 1219 roku), w pobliżu wioski Mintlaw w hrabstwie Aberdeenshire.
Badaniami archeologicznymi, współpracując z dyrektorem stanowiska Ali Cameronem z Cameron Archaeology, kierowała Alice Jaspars, doktorantka z wydziału archeologii na Uniwersytecie w Southampton.
Swoje odkrycia zaprezentują w wykładzie dla członków Society of Antiquaries of Scotland (23 listopada), a także wystąpią w nowym filmie dokumentalnym o projekcie dla BBC.
Księga z Deer, będąca domem dla najwcześniejszego zachowanego gaelickiego szkockiego, jest ważnym manuskryptem w historii Szkocji. Chociaż nie wiadomo, gdzie została napisana sama księga, uważa się, że gaelicki na marginesach został dodany w dawniej zaginionym klasztorze Deer.
Dodatki te zawierają odniesienie do fundacji klasztoru, wraz z innymi nadaniami ziemskimi w północno-wschodniej Szkocji. Teraz wierzymy, że podczas naszych wykopalisk w 2022 roku znaleźliśmy zaginiony klasztor, w którym zostały one spisane. Nie byłoby to możliwe bez intensywnej pracy naszych wolontariuszy i wsparcia finansowego National Lottery Heritage Fund.
– powiedziała Alice Jaspars.
Za pomocą datowania węglowego badacze zbadali materiał w otworach po słupach, które badacze odkryli podczas wykopalisk w pobliżu opactwa. Pasuje on do tego samego okresu, co zapisy w Księdze. Badacze skrupulatnie odzyskiwali też:
- średniowieczną ceramikę,
- fragmenty szkła,
- rylik (spiczaste przybory do pisania)
- i hnefatafl – popularną aż do średniowiecza grę przypominającą szachy.
Te i inne artefakty domowe znalezione na miejscu wskazują na kompleks klasztorny. Badania, wspierane przez projekt Book of Deer, trwają od 2009 roku, a w ciągu ostatnich ośmiu lat przeprowadzono kilka znaczących wykopalisk.
Ostatnie z nich miało miejsce w 2022 roku, skoncentrowane w pobliżu ruin opactwa i sfinansowane w dużej mierze z grantu National Lottery Heritage Fund. Badania z 2022 roku zbiegły się w czasie z powrotem Księgi z Deer do północno-wschodniej Szkocji po raz pierwszy od tysiąca lat.
Wystawa była prezentowana w Aberdeen Art Gallery and Museums podczas trzymiesięcznego wypożyczenia z Biblioteki Uniwersytetu Cambridge. Alice Jaspars powiedziała, że materialny zapis klasztorów z tego okresu jest tak ubogi, że znaleziska takie jak te mogą naprawdę pomóc w naszym ogólnym zrozumieniu akademickim. Przyczynia się to również do toczącej się dyskusji na temat tego, gdzie w przyszłości będzie się opiekować Księgą z Deer.
Naukowcy planują opublikować swoje wyniki w czasopiśmie naukowym w najbliższych miesiącach.
Opactwo Deer
Opactwo Deer zostało założone w 1219 roku przez Williama Comyna, earla Buchan, który został tam pochowany. Opactwo było poświęcone Najświętszej Maryi Pannie. Zzostało zbudowane na miejscu wcześniejszego opactwa pochodzenia celtyckiego, które było związane ze świętym Drostanem, uczniem św. Kolumbana.
Opactwo zasłynęło z pochodzącego z X/XI wieku manuskryptu zwanego Księgą z Deer. Życie religijne w opactwie zakończyło się wraz z reformacją w 1560 roku. Około 1590 roku rozpoczęto rozbiórkę opactwa w celu wykorzystania kamieni w innym miejscu. Większość zabudowań opactwa została rozebrana do fundamentów z wyjątkiem skrzydła południowego.
Skrzydło to zostało częściowo przebudowane w 1809 roku przez ówczesnego właściciela Jamesa Fergusona z Pitfour. W 1854 roku na wschodnim krańcu budynku zostało wzniesione mauzoleum przez admirała Fergusona. W 1926 roku rzymskokatolicka diecezja Aberdeen nabyła opactwo, które w 1933 roku przekazała pod administrację państwową. W tym okresie mauzoleum zostało usunięte.
W latach 1986 i 2002 na terenie opactwa prowadzono wykopaliska archeologiczne, a najnowsze, jak już wspomniano, rozpoczęto w 2009 roku.
Księga z Deer
Leabhar Dhèir w języku gaelickim to łaciński Ewangeliarz z X wieku z dodatkami z początku XI/XII wieku w języku łacińskim, staroirlandzkim i gaelickim szkockim. Zawiera najwcześniejsze zachowane pismo gaelickie ze Szkocji.
Pochodzenie księgi jest niepewne, ale badacze zakładają, że rękopis znajdował się w Deer w hrabstwie Aberdeenshire w Szkocji, kiedy wykonano w nim zapiski na marginesach. Być może jest to najstarszy zachowany manuskrypt wytworzony w Szkocji.
Rękopis należy do kategorii irlandzkich kieszonkowych ewangeliarzy, które zostały wydane na użytek prywatny, a nie na nabożeństwa. Większość uczonych opowiada się za szkockim pochodzeniem Księgi, chociaż została ona niewątpliwie napisana przez irlandzkiego skrybę.
Książka liczy 86 kart o wymiarach 157 mm x 108 mm, powierzchnia tekstu 108 mm x 71 mm. Napisany jest na welinie (bardzo cienki pergamin z cielęcej skóry) brązowym tuszem. Od 1715 roku Księga z Deer jest własnością Biblioteki Uniwersytetu Cambridge od 1715 roku.
Źródło:
- Archaeologists discover long-lost Scottish monastery, University of Sothampton [dostęp: 21.11.2023].
Fot.: Midas Media
