Tego dnia 1861 roku w Kijowie zmarł Taras Szewczenko, ukraiński pisarz, poeta, malarz
Był chłopskim synem, który wyrwał się z niewoli, by stać się głosem całego narodu. Taras Szewczenko nie tylko pisał wiersze – jego słowa były bronią, a życie dramatem walki o wolność. Prześladowany, zsyłany, ale niezłomny, pozostawił po sobie dziedzictwo, które do dziś rozbrzmiewa w sercach Ukraińców. To historia poety i buntownika, który swoją twórczością rzucił wyzwanie imperiom i czasom, w których przyszło mu żyć.
Taras Hryhorowycz Szewczenko (ukr. Тара́с Григо́рович Шевче́нко) urodził się 9 marca 1814 roku we wsi Moryńce, leűącej w guberni kijowskiej Imperium Rosyjskiego (obecnie obwód czerkaski na Ukrainie). Był wybitnym ukraińskim poetą, pisarzem, malarzem i rysownikiem, a jego twórczość odegrała kluczową rolę w kształtowaniu nowoczesnej literatury i języka ukraińskiego. Poza dziełami literackimi pozostawił po sobie bogaty dorobek malarski i graficzny.
Taras Szewczenko – dzieciństwo i pierwsze lata życia
Szewczenko pochodził z rodziny chłopów pańszczyźnianych, pracujących na rzecz barona Wasilego Engelhardta. W 1816 roku jego rodzina przeniosła się do wsi Kyryliwka (obecnie Szewczenkowe w obwodzie czerkaskim). Jego dzieciństwo było naznaczone biedą i ciężką pracą, która czekała każdego chłopa pańszczyźnianego. Jego ojciec, Hryhorij Szewczenko, miał jednak możliwość podróżowania, co pozwoliło Tarasowi zdobyć pierwsze doświadczenia poza wsią.
W 1823 roku zmarła jego matka Kateryna Szewczenko, a dwa lata później ojciec. Osierocony Taras musiał samodzielnie radzić sobie w życiu. Po dwóch trudnych latach, w wieku czternastu lat, trafił na służbę do syna barona, Pawła Engelhardta, gdzie pracował jako chłopiec domowy.
Odkrycie talentu artystycznego
Paweł Engelhardt szybko dostrzegł talent plastyczny Tarasa i skierował go na naukę do polskiego malarza Jana Rustema, profesora Uniwersytetu Wileńskiego. Później, już w Sankt Petersburgu, Engelhardt oddał go pod skrzydła Wasilija Cziriajewa, co otworzyło Szewczence drzwi do świata sztuki.
To właśnie w Petersburgu Szewczenko spotkał ukraińskiego malarza Iwana Soszenkę, który zapoznał go z gronem artystów i mecenasów. Wsparcie Jewhena Hrebinki oraz malarza Karola Bruellova umożliwiło zorganizowanie zbiórki pieniędzy na wykupienie Tarasa z pańszczyzny. 22 kwietnia 1838 roku Szewczenko stał się wolnym człowiekiem.
Studia i rozwój artystyczny
Po uzyskaniu wolności Taras został przyjęty na studia w Cesarskiej Akademii Sztuk Pięknych w Sankt Petersburgu, gdzie pobierał nauki u Karola Bruellova. Już na pierwszych egzaminach otrzymał srebrny medal za pejzaż, a w 1840 roku powtórnie zdobył to wyróżnienie za obraz „Żebrzący chłopiec daje chleb psu”.
Szewczenko był człowiekiem niezwykle wszechstronnym. Studiował język francuski, filozofię, fizykę, a także zaczytywał się w dziełach Szekspira, Goethego, Schillera, Waltera Scotta i Dickensa. Z czasem zaczął też tworzyć własną poezję.
„Kobzar” i znaczenie dla literatury ukraińskiej
Pierwszy tom wierszy Szewczenki, „Kobzar”, ukazał się w 1840 roku w Sankt Petersburgu. Zawierał osiem utworów, a jego styl pełen liryzmu i miłości do ojczyzny szybko zyskał uznanie wśród bardziej postępowych czytelników.
W literaturze ukraińskiej wcześniejszym punktem przełomowym była „Eneida” („Eneyida”) Iwana Kotlarewskiego z 1798 roku, jednak to „Kobzar” umocnił pozycję języka ukraińskiego w piśmiennictwie.
Szewczenko nie ograniczał się tylko do poezji w języku ukraińskim. Tworzył także w języku rosyjskim, co dodatkowo podkreślało jego literacką wszechstronność.
Taras Szewczenko – działalność polityczna i zesłanie
Po powrocie na Ukrainę Szewczenko zaangażował się w działalność polityczną. Należał do Bractwa Świętych Cyryla i Metodego, którego celem było zniesienie pańszczyzny i reforma ustroju politycznego Imperium Rosyjskiego. Wśród członków Bractwa istniały dwie frakcje: jedna umiarkowana, dążąca do reform, i druga bardziej radykalna, która głosiła konieczność buntu przeciw uciskowi. Szewczenko należał do tej drugiej grupy.
W 1847 roku Bractwo zostało zdradzone przez informatora, a Szewczenko aresztowany i przewieziony do Petersburga. Car Mikołaj I osobiście nakazał jego zesłanie i zabronił mu pisania oraz malowania. Po dziesięciu latach przebywania w twierdzy Orenburg, po śmierci cara w 1857 roku, Taras odzyskał wolność i powrócił do Petersburga. Jego zdrowie było jednak poważnie nadszarpnięte przez lata trudnych warunków i zesłania. Mimo to nadal tworzył i angażował się w działalność na rzecz Ukrainy.
Ostatnie lata i śmierć
Taras Szewczenko zmarł 10 marca 1861 roku w wieku 47 lat. Początkowo został pochowany na cmentarzu Smoleńskim w Petersburgu, jednak zgodnie z jego wolą, kilka miesięcy później przeniesiono jego szczątki na Ukrainę. Spoczął na górze Czerniacza niedaleko Kaniowa nad Dnieprem, co stało się symbolem jego związku z ojczyzną.
Twórczość Szewczenki miała ogromny wpływ na ukraińską literaturę, sztukę i ruch narodowy. Jego poezja inspirowała kolejne pokolenia Ukraińców w walce o wolność i tożsamość narodową. „Kobzar” do dziś jest uznawany za jedno z najważniejszych dzieł w literaturze ukraińskiej.
Dzięki jego twórczości, język ukraiński umocnił swoją pozycję w literaturze i kulturze, a sam Szewczenko stał się narodowym bohaterem Ukrainy. Jego imieniem nazwano wiele ulic, szkół i instytucji, a jego pomniki stoją w wielu miejscach na świecie.
