Tego dnia 364 roku Flawiusz Walentynian I został cesarzem rzymskim
Walentynian I był jednym z cesarzy rzymskich, którego rządy obejmowały zachodnią część rozległego Cesarstwa Rzymskiego, podczas gdy wschodnią częścią zarządzał jego brat, Walens. Choć historia tej epoki często kojarzy się z licznymi wojennymi konfliktami i trudnymi decyzjami politycznymi, Walentynian I zapisał się w dziejach jako cesarz, który skutecznie bronił granic Imperium przed wieloma zagrożeniami. Jego rządy przypadły na okres, w którym cesarstwo zmagało się z licznymi wrogami i wewnętrznymi napięciami.
Flawiusz Walentynian urodził się w 321 roku w mieście Cibalis, które dziś znamy jako Vinkovci w południowej Panonii – regionie leżącym w granicach dzisiejszej Chorwacji. Jego ojcem był Gracjan Starszy, szanowany generał armii rzymskiej, znany ze swojego oddania służbie i zdolności strategicznych. Dzięki wojskowym tradycjom rodzinnym młody Walentynian naturalnie wkroczył na ścieżkę kariery militarnej, szybko zdobywając doświadczenie w szeregach armii.
Z czasem osiągnął wysoką pozycję, obejmując dowództwo nad jazdą pod wodzą Juliana Apostaty – cesarza i filozofa, który był również znany z prób przywrócenia pogańskich tradycji w Imperium. Relacje między Walentynianem a Konstancjuszem II – władcą Wschodniego Cesarstwa – nie układały się jednak najlepiej.
Konflikt doprowadził do jego zwolnienia ze służby. Dopiero po śmierci Juliana, jego następca, Jowian, przywrócił Walentyniana do armii. Jednak Jowian nie cieszył się długo swoim urzędem – zmarł 17 lutego 364 roku. W wyniku wyborów wojska, Walentynian został wybrany na nowego cesarza.
Podział władzy i rola współcesarza
Obejmując tron 26 lutego 364 roku, Walentynian od razu postawił sprawę jasno: jego priorytetem była siła i stabilność armii. Szybko zrozumiał jednak, że sam nie zdoła utrzymać równowagi w tak ogromnym państwie. Dlatego też mianował swojego brata, Walensa, współcesarzem – co w praktyce oznaczało podział władzy na dwie części.
Walens przejął kontrolę nad wschodnią częścią imperium, zarządzając m.in. prefekturą pretorianów oraz stolicą Wschodu – Konstantynopolem. Tymczasem Walentynian skupił swoje działania na Zachodzie, wybierając Mediolan na swoją główną siedzibę. Właśnie tam, w 374 roku, zatwierdził wybór Ambrożego na stanowisko biskupa. Co ciekawe, Ambroży w momencie wyboru nie był jeszcze ochrzczony, a mimo to z czasem stał się jednym z najważniejszych Ojców Kościoła oraz świętym.
Bunt Prokopiusza i konflikty w Galii
Niedługo po objęciu rządów, imperium stanęło w obliczu groźnego buntu. Prokopiusz, być może krewny Juliana Apostaty, podjął próbę przejęcia władzy na Wschodzie. Na szczęście dla Walentyniana, jego brat zdołał stłumić rebelię, a sam Prokopiusz został skazany na śmierć w 366 roku.
Z kolei na Zachodzie Walentynian musiał zmierzyć się z serią najazdów plemion germańskich. W 365 roku Alemanowie przekroczyli Ren i zdobyli rzymską twierdzę Mogontiacum (dzisiejsza Moguncja). Niedługo później dołączyli do nich Burgundczycy i Saksończycy. Cesarz podjął trudną kampanię militarną, w wyniku której zaledwie z trudem pokonał Alemanów w bitwie pod Solicinium (obecne Sulz nad rzeką Neckar). Pokój z ich królem, Makrianusem, udało się zawrzeć dopiero w 374 roku.
Problemy w Brytanii i Afryce
W międzyczasie na północnych rubieżach imperium wybuchł konflikt w Brytanii, gdzie lokalne plemiona Piktów i Szkotów wszczęły powstanie. W odpowiedzi na zamieszki, w 368 roku Walentynian wysłał do Brytanii doświadczonego dowódcę – Teodozjusza Starszego. Misja okazała się wielkim sukcesem, a cesarz nadał odbudowanej prowincji nazwę Valentia – na cześć siebie i swojego brata.
Teodozjusz później został wysłany do Afryki, gdzie w 372 roku stłumił bunt lokalnego wodza, Firmusa. Wiedząc, że nie ma szans na zwycięstwo, Firmus popełnił samobójstwo, co zakończyło ten krwawy epizod.
Konflikt z Quadami i śmierć cesarza
W 374 roku sytuacja na wschodniej granicy imperium znów stała się napięta. Germańskie plemię Quadów poczuło się zdradzone przez Rzymian, którzy zaczęli budować twierdze na ziemiach uznawanych przez nich za własne. Gwoździem do trumny ich relacji było zabójstwo króla Gabiniusza – czyn, za który obwiniano samego Walentyniana.
Rozgniewani Quadowie, wspierani przez sprzymierzonych Sarmatów, przekroczyli Dunaj i splądrowali Panonię. Walentynian odpowiedział natychmiast, przybywając z potężną armią, by przywrócić porządek. Podczas negocjacji z poselstwem Quadów cesarz, znany ze swojego wybuchowego temperamentu, wpadł w gniew. Napad silnych emocji doprowadził do ataku serca – zmarł 17 listopada 375 roku w obozie wojskowym w Brigetium (dzisiejsze Komárom nad Dunajem).
Walentynian I – dziedzictwo i sukcesja
Walentynian dwukrotnie zawierał małżeństwo. Jego pierwszą żoną była Marina Severa, z którą miał syna, Gracjana. Z drugą żoną, Justyną, doczekał się kolejnego syna – Walentyniana II – oraz dwóch córek: Galli (późniejszej żony Teodozjusza I) i Justy.
W 367 roku mianował młodego Gracjana współcesarzem, jednak armia traktowała jego syna z dużą rezerwą ze względu na jego młody wiek. Po śmierci Walentyniana I, armia, zaledwie pięć dni później, obwołała Walentyniana II nowym cesarzem, mimo iż chłopiec miał wtedy zaledwie cztery lata.
Walentynian I, ostatni wielki cesarz Zachodu
Walentynian I przez wielu historyków uznawany jest za ostatniego wielkiego cesarza zachodniorzymskiego. Był władcą uczciwym i oddanym swojemu imperium. Choć sam miał trudności z czytaniem, zakładał szkoły i dbał o edukację swoich poddanych. Środki z podatków przeznaczał nie na luksusy, ale na budowę twierdz i poprawę infrastruktury, w tym wprowadzenie bezpłatnej opieki medycznej dla najuboższych mieszkańców Rzymu.
Co warte podkreślenia, Walentynian I był chrześcijaninem, lecz jednocześnie zapewniał wolność wyznania dla wszystkich mieszkańców imperium, dbając o zachowanie pokoju religijnego w swoich granicach. Jego dziedzictwo do dziś jest symbolem rzetelnego, mądrego i sprawiedliwego rządzenia w czasach, gdy zachodnia część Cesarstwa Rzymskiego chyliła się ku upadkowi.
