Detektywi historycznych kryzysów – matematyka i dane statystyczne w służbie ujawnianiu przyczyn upadku społeczeństw
Grupa naukowców, którzy sami siebie nazywają kliodynamikami (od Klio, antycznej greckiej muzy historii i od dynamiki; zajmują się badaniem zmian złożonych systemów w czasie) opracowała koncepcję badań historycznych, zestawiającą narzędzia naukowe oraz metody statystyczne, symulacje obliczeniowe czy inne narzędzia zaadaptowane z teorii ewolucji, fizyki i układów złożonych.
Kliodynamika, to metoda badań, łącząca elementy nauk historycznych i nauk ścisłych, służąca badaniu przede wszystkim kryzysów społecznych na przestrzeni dziejów.
Zamieniając wiedzę historyczną w „dane” naukowe, możemy, tak jak każda inna nauka, przeprowadzać analizy i testować hipotezy dotyczące procesów historycznych
– powiedział Daniel Hoyer, historyk i jeden z twórców kliodynamiki.
Choć samą koncepcję kliodynamiki opracował w 2003 roku Piotr Turchin, to od 2011 roku Daniel Hoyer wraz z innymi gromadzą ogromną ilość informacji o przeszłości, które następnie umieszczają w unikalnym zbiorze zwanym Seshat. Jest to ustrukturyzowana baza danych, oparta o możliwe do przeanalizowania informacje, podparte aktualnym stanem badań.
Daną kwestię czy pytanie (np. występowanie systemów irygacyjnych w danym miejscu) rozwiązuje się zmieniając je w dane liczbowe. Na przykład, jeśli system irygacyjny występował – oznacza się taka informację cyfrą 1, jeśli nie występował – cyfrą 0). Do każdej takiej danej autorzy Seshatu starają się dołączać komentarze, rozwijające udzieloną odpowiedź i podające odpowiednie badania którymi była podparta.
Kliodynamicy skupiają się przede wszystkim na badaniu kryzysów społecznych:
- klęski głodu,
- epidemie chorób,
- wojny domowe,
- a nawet całkowity upadek państw.
Wszystko to interesuje Daniela Hoyera, który, wraz z sobie podobnymi badaczami, stara się dociec przyczyn kryzysów, a następnie ustalić wzorce zachowań, decydujące w przyjętych przez społeczeństwa postawach.
Nasze obecne badania katalogują prawie 200 przypadków społeczeństw, które w przeszłości przeżywały okres wysokiego ryzyka, który nazywamy „sytuacją kryzysową”. Ponad połowa tych sytuacji przeradza się w wojnę domową lub poważne powstanie, około 35% wiąże się z zabójstwem władcy, a prawie 40% wiąże się z utratą kontroli nad terytorium lub całkowitym upadkiem społeczeństwa. Jednak w naszym badaniu znaleziono również przykłady przypadków, w których społeczeństwa były w stanie zaprzestać konfliktów politycznych, wykorzystać swoją zbiorową energię i zasoby do zwiększenia odporności oraz dokonać pozytywnych adaptacji w obliczu kryzysu.
– powiedział Daniel Hoyer, podając za pozytywny przykład Ateny w okresie zarazy (430-426 p.n.e. z przerwami)
Kliodynamicy zwracają również uwagę, że wiele z problemów których dotykają ich badania, można odnaleźć również w dzisiejszych czasach. Uważają, że odkrywanie wzorców zachowań nie tylko pozwoli sprawdzić, jak to, co robimy dzisiaj, rymuje się z przeszłością, ale także może okazać się kluczowe w znalezieniu lepszych rozwiązań w przyszłości.
Źródło: Daniel Hoyer, History’s crisis detectives: Using math and data to reveal why societies collapse—and clues about the future [dostęp 19.02.2024].
Fot. Stłumienie powstania Tajpingów, uważanego często za najkrwawszą wojnę domową w historii.
