Tego dnia 1785 roku miało miejsce starcie między wietnamskimi siłami Tây Sơn a armią syjamską pod dowództwem Nguyễn Ánh.
Bitwa pod Rạch Gầm-Xoài Mút wydarzyła się na terenie obecnej prowincji Tiền Giang. Wydarzenie uznawane jest za jedno z największych zwycięstw w historii Wietnamu. Jednak nie było to pierwsze i jedyne starcie obu stron.
Wojna Tây Sơn
W późnym XVIII wieku wybuchła rebelia w południowym Wietnamie. Lordowie Nguyễn, władcy w południowym Wietnamie, w 1777 roku zostali obaleni przez braci Tây Sơn: Nguyễn Nhạc, Nguyễn Huệ i Nguyễn Lữ. Z pomocą zwolenników, Nguyễn Ánh jako Naczelny Wódz i Regent odzyskał Gia Định (obecnie miasto Hồ Chí Minh), później nazywając siebie Nguyễn Vương, czyli królem Nguyễn.
W 1783 roku rebelianckie siły Tây Sơn odzyskały Gia Định, zmuszając Nguyễn Ánh’a do ucieczki na wyspę Phú Quốc, podczas gdy jego wojsko było atakowane i pokonane przez siły Tây Sơn. Jeden z generałów Ánh’a, Châu Văn Tiếp, został wysłany do Syjamu w celu uzyskania pomocy.
Według wietnamskiej dokumentacji, armia pod dowództwem syjamskiego generała Thát Xỉ Đa dotarła do Hà Tiên z kolejnym rokiem. Nguyễn Ánh razem z nim wycofał się do Syjamu, gdzie spotkali króla Rama I, który obiecał, że Syjam będzie wspierał Ánh’a w zmaganiach o dominację Wietnamu.
Miało też miejsce wydarzenie, opisane jedynie w Królewskich Kronikach Tajskich. W 1783 roku, syjamska armia pod dowództwem Phraya Nakhonsawana wyruszyła do Kambodży, niosąc pomoc Nguyễn Ánh’owi.
Tam starli się z siłami Ong Tin Wuang w Sa Đéc, zajmując okręty wojenne, różne rodzaje broni, a także zabierając więźniów. Zdobycze oddali później Tây Sơn. Wiele generałów, wśród nich Phraya Wichitnarong, nie byli zadowoleni z decyzji i w sekrecie zdali raport do Bangkoku. Oskarżony o zdradę Phraya Nakhonsawan oraz dwunastu innych zaangażowanych zostali poddani egzekucji na cmentarzu Świątyni Ayutthaya.
Wojna syjamsko-wietnamska
Nguyễn Ánh wraz z Syjamczykami zaplanowali decydujący atak na Tây Sơn’ów. Według tajskich dokumentacji, w kwietniu 1784 roku, armia składająca się z 30 000 żołnierzy pod dowództwem syjamskich generałów Lục Côn i Sa Uyển została wysłana do Kambodży i przygotowywała się do ataku na Gia Định.
Kolejne siły pod dowództwem kambodżańskiego ministra Chiêu Thùy Biện, także przygotowywały się do starcia. 25 lipca, syjamska flota złożona z 300 okrętów i 20 000 żołnierzy wypłynęła do Gia Định. Oddział był prowadzony przez starszych dowódców floty, Chiêu Tăng’a i Chiêu Sương’a.
Według Królewskich Kronik Tajskich, w marcu 1784 roku flota złożona z 5 000 żołnierzy pod dowództwem Chao Fa Krom Luang Thepharirak została wysłana, żeby zaatakować i zdobyć Sajgon dla Nguyễn Ánh’a. Phraya Wichitnarong poprowadził syjamską piechotę do Kambodży i przejął dowodzenie nad kambodżańską armią. Chaophraya Aphaiphubet zrekrutował kolejne 5 000 żołnierzy do syjamskiej armii.
Syjamsko-kambodżańska piechota dowodzona przez Phraya Wichitnarong’a zaatakowała Sa Đéc, gdzie pokonali kilka oddziałów Tây Sơn. Kolejnie armia wyruszyła w stronę Ba Lai i zaatakowała armię Tây Sơn w Ban Payung.
W międzyczasie syjamska flota Nguyễn pod dowodzeniem Ánh’a i Krom Luang Thepharirak’a dotarła do Banteay Meas. Tam czekała armia dowodzona przez Phraya Rachasethi i Phraya Thatsada, która miała za zadanie ich wzmocnić. Flota wyruszyła do rzeki Bassac i zatrzymała się w Trà Tân.
Po kilku zwycięstwach, syjamscy generałowie zaczęli patrzeć z góry na wojska Tây Sơn i tracić respekt do Nguyễn Ánh’a. Wojska syjamskie dopuścili się okrucieństw na wietnamskich osadnikach. W wyniku tego coraz więcej lokalnych rolników obejmowali stronę Tây Sơn.
Mimo wszystko, wojska syjamskie spotykały się z coraz większym oporem ze strony Tây Sơn. 30 listopada Trương Văn Đa pokonał syjamską flotę, zabijając przy tym Châu Văn Tiếp’a oraz raniąc generała Thát Xỉ Đa nad rzeką Mân Thít.
Z końcem 1784 roku Syjamczycy zajęli Rạch Giá, Trấn Giang, Ba Thắc, Trà Ôn, Sa Đéc i Mân Thít oraz kontrolowali Hà Tiên, An Giang i Vĩnh Long. Jednak ważne miejsca, włączając Mỹ Tho i Gia Định, wciąż należały do armii Tây Sơn. Trương Văn Đa po zorientowaniu się, że nie miał szans na odparcie wroga, wysłał Đặng Văn Trấn do Quy Nhơn po wsparcie.
Bitwa pod Rạch Gầm-Xoài Mút
Wzmocnienie Tây Sơn, prowadzone przez Nguyễn Huệ, poruszały się na południe z Quy Nhon i dotarły do terytorium Kochinchina około stycznia 1785 roku. Huệ ustanowił swoją siedzibę w Mỹ Tho, niedaleko Trà Tân, gdzie swoją siedzibę mieli syjamscy żołnierze.
Mniejsze grupy marynarki wojennej Tây Sơn prześladowały wzmocnione punkty syjamskie podczas przypływów i wycofywały się podczas odpływów. Zdobyły informacje na temat syjamskiej marynarki wojennej i udawały słabość.
Po wielu zwycięstwach armia syjamska i siły morskie były zbyt pewne siebie. Nguyễn Huệ zauważywszy to nastawienie postanowił uniknąć bezpośredniego ataku na silnych Syjamczyków.
Zamiast tego, wysłał mały oddział morski, z propozycją rozejmu i zamiarem pertraktowania z Syjamczykami. Huệ podarował Krom Luang Thepharirak’owi wiele skarbów i poprosił, aby nie wspierał Nguyễn Ánh’a. Obiecał także, że Tây Sơn złożą hołd Syjamowi.
Podczas negocjacji syjamscy żołnierze zostali zaproszeni na okręty Tây Sơn. Nguyễn Huệ pokazał im wyrafinowane bronie i obdarował, zanim odeszli. Po zajściu Nguyễn Ánh podejrzewał, że Syjamczycy mają złowrogie intencje, a Thepharirak musiał wytłumaczyć, że to podstęp.
Thepharirak był pewny, że Huệ czekał na wyniki negocjacji, ponieważ widział wycofujące się do Mỹ Tho okręty Tây Sơn. Na 19 stycznia zaplanował niespodziewany atak na marynarkę Tây Sơn oraz powiadomił Nguyễn Ánh’a, który miał przeczucie, że syjamska marynarka zostanie pokonana. Ánh wysłał Mạc Tử Sinh’a do Trấn Giang, aby przygotował łódź, którą mogliby uciec, jeśli zostaną pokonani.
Nguyễn Huệ w sekrecie ustawił swoją piechotę i artylerię wzdłuż rzeki Mekong oraz na kilku wyspach. Ci na wyspach zwróceni byli w stronę innych żołnierzy na północnych brzegach, a piechota otoczona była wsparciem marynarki po obu stronach.
Rano, 20 stycznia 1785 roku, Thepharirak i główne siły Syjamu ruszyły z zamiarem ataku w stronę siedziby Huệ w Mỹ Tho.
Jedynie mała grupa piechoty, dowodzona przez Sa Uyển, pozostała w Sa Đéc. Marynarka lorda Nguyễn, dowodzona przez Lê Văn Quân, dostała rozkaz objęcia prowadzenia.
Kiedy front marynarki dotarł do rzeki Rạch Gầm, a tył dotarł do rzeki Xoài Mút, okręty Huệ natarły na nieprzygotowane wojska syjamskie, uniemożliwiając im przepłynięcie oraz odwrót.
Jednocześnie artyleria Tây Sơn otworzyła ogień, używając w tym swojej tajnej broni, zwanej Hỏa Hổ Thần Công (Flaming Tiger Cannon), która potrafiła razić płomieniami na bardzo dalekie dystanse.
Bitwa pod Rạch Gầm-Xoài Mút – następstwa
Bitwa zakończyła się prawie całkowitym unicestwieniem sił syjamskich. Według wietnamskich źródeł wszystkie okręty wojsk syjamskich zostały zniszczone. Thepharirak i Chiêu Sương znaleźli się na pólnocnym brzegu rzeki Mỹ Tho, potem w Quang Hóa.
Później podróżowali przez Kambodżę, docierając do Bangkoku w marcu 1785 roku. Jedynie od 2 do 3 000 ludzi walczących w ekspedycji zdołało uciec. Inni ocalali kradli łodzie cywilów i uciekli do Kambodży.
4 lutego 1785 roku Rama I otrzymał informację o klęsce marynarki syjamskiej. Wysłał tuzin łodzi z odsieczą dla żołnierzy, z których tylko 10 000 przeżyło.
Kiedy marynarka Nguyễn Ánh’a została prawie unicestwiona, Ánh i dwunastu innych mężczyzn uciekło do Trấn Giang, gdzie spotkali Mạc Tử Sinh i wyruszyli do Hà Tiên na trzech łodziach. W Hà Tiên Ánh zebrał pozostałości swojej marynarki i uciekł do Puolo Panjang, później do Ko Kut, finalnie docierając do Bangkoku, gdzie znalazł schronienie do sierpnia 1787 roku.
Bibliografia:
- Tucker S., Vietnam, Lexington 1999.
- Dutton G.E., The Tây Sơn uprising: society and rebellion in eighteenth-century Vietnam, University of Hawaii Press 2006.
- Clodfelter M., Vietnam in Military Statistics: A History of the Indochina Wars, 1772–1991, 1995.
Alicja Knyt – studentka III roku Uniwersytetu SWPS na Wydziale Nauk Humanistycznych. Interesuje się historią i kulturą Azji Wschodniej. Aktywnie uczy się języka koreańskiego, a wolny czas przeznacza na rozwijanie umiejętności kulinarnych lub spacery w lesie.
