Po zakończeniu okupacji przez Państwo Islamskie francuska misja archeologiczna rozpoczęła badania, które ujawniły budynki w Chorsabadzie, wykorzystując nowoczesne techniki geofizyczne. Dzięki magnetometrom odkryto miejską bramę wodną, ogrody pałacowe oraz monumentalne budowle, w tym 127-pokojową willę.
Te zdalnie wykryte struktury potwierdzają, że Chorsabad był tętniącą życiem stolicą, rozwiniętą znacznie bardziej, niż wcześniej sądzono. Wyniki opublikowane w grudniu 2024 roku otwierają nowe możliwości dla przyszłych eksploracji.
Dur-Szarrukin, znane również jako Twierdza Sargona (współczesne Chorsabad), było stolicą Asyrii w czasach panowania Sargona II. W 713 roku p.n.e. Sargon zarządził budowę nowego miasta i pałacu około 20 kilometrów na północ od Niniwy, u podnóża Gebel Musri.
Aby zapewnić odpowiednią liczbę robotników, ziemię przeznaczoną pod miasto wykupiono, a długi budowniczych zostały umorzone. Wokół miasta rozwijano rolnictwo, a sadzenie drzew oliwnych miało na celu zwiększenie skromnej produkcji oliwy w regionie.
Miasto zbudowano na planie prostokąta, z murami mierzącymi 16280 długości asyryjskich, co odpowiadało liczbowej wartości imienia Sargona. Budowa była realizowana przy udziale jeńców wojennych i przesiedleńców, których nadzorowali asyryjscy urzędnicy odpowiedzialni za zapewnienie należytego szacunku wobec bogów i władcy.
Chociaż Dur-Szarrukin nie zostało ukończone, dwór królewski przeniósł się tam w 706 roku p.n.e. Po raz pierwszy miasto zostało odkryte w 1843 roku przez Paula-Emile’a Bottę, francuskiego konsula w Mosulu, który początkowo błędnie uznał Chorsabad za biblijną Niniwę.
Dalsza historia
Dur-Szarrukin to w przybliżeniu prostokątny obszar, którego granice wyznacza masywny mur miejski o szerokości 24 metrów, oparty na solidnej kamiennej podmurówce i przerywany przez siedem potężnych bram.
W północno-wschodniej części miasta znajduje się kopiec wskazujący miejsce, gdzie wznosił się pałac Sargona II. W okresie budowy miasta wioska w tym miejscu była znana jako Maganuba. Choć Dur-Szarrukin zostało opuszczone w starożytności i nie wzbudzało tak dużego zainteresowania jak inne stanowiska asyryjskie, świadomość jego istnienia przetrwała przez wieki.
Średniowieczny geograf arabski, Yaqut Al-Hamawi, wspominał o miejscu zwanym Saraoun lub Saraghoun, co wskazuje, że oryginalna asyryjska nazwa miasta nie została całkowicie zapomniana przed jego odkryciem na nowo.
Według relacji Yaquta, wkrótce po wczesnych podbojach muzułmańskich w ruinach odnaleziono znaczne skarby, choć szczegóły tych odkryć pozostają nieznane. W średniowieczu na szczycie kopca powstała wieś Chorsabad.
Twierdza Sargona jako stanowisko archeologiczne
W XIX wieku, gdy europejskie zainteresowanie archeologią w północnym Iraku zaczęło wzrastać, Dur-Szarrukin początkowo nie przyciągnęło uwagi badaczy, którzy skupiali się na bardziej znanych miejscach, takich jak Niniwa czy Nimrud.
Jednak w kwietniu 1843 roku sytuacja uległa zmianie. Do Paula-Émile’a Botty, francuskiego konsula generalnego w Mosulu, który bez powodzenia prowadził wykopaliska w Kuyunjik (dzisiejszej wiosce na kopcu Niniwy), zgłosił się mieszkaniec wioski Chorsabad, co skierowało jego uwagę na to zapomniane stanowisko.
To wydarzenie opisał angielski archeolog Austen Henry Layard. Współpraca między lokalnymi mediatorami a europejskimi archeologami, jak pokazuje relacja Layarda, odegrała kluczową rolę w początkowych odkryciach, które zapoczątkowały badania archeologiczne starożytnej Mezopotamii.
W Chorsabadzie asyryjskie ruiny znajdowały się bliżej powierzchni kopca niż w Kuyunjik, co pozwoliło Bottcie i jego zespołowi szybko dotrzeć do pałacu i odkryć liczne reliefy oraz rzeźby. Niestety, wiele z nich zostało zniszczonych przez wystawienie na działanie środowiska.
Dodatkowe trudności wynikały z obowiązków konsularnych Botty, które ograniczały jego czas, a także podejrzeń osmańskich władz wobec prac archeologicznych prowadzonych bez formalnego zezwolenia.
W październiku 1843 roku wykopaliska przerwano, ale raporty Botty wzbudziły zainteresowanie we Francji, co przyniosło więcej funduszy i wsparcie artysty Eugène’a Flandina. Wiosną 1844 roku prace wznowiono, co wymagało przesiedlenia mieszkańców Chorsabadu na teren bagnisty, gdzie malaria i inne choroby stanowiły zagrożenie.
Botta początkowo sądził, że odkrył Niniwę, choć późniejsze wykopaliska w Kuyunjik to obaliły. Do końca 1844 roku odkryto na tyle dużo pałacu, że Botta przystąpił do transportu znalezisk do Francji.
Reliefy i rzeźby przewieziono do Mosulu, a następnie tratwą i statkiem do Basry, skąd trafiły do Paryża w 1847 roku. Były to pierwsze znaczące znaleziska asyryjskie, które dotarły do Europy, wzbudzając fascynację starożytną cywilizacją i przyczyniając się do intensyfikacji wykopalisk.
W 1852 roku Victor Place, nowy francuski konsul, wznowił wykopaliska w Dur-Sharrukin. W 1855 roku przygotowano transport artefaktów do Paryża, ale ich liczba przerosła możliwości logistyczne. Po dotarciu do Bagdadu Place musiał wyjechać z powodu wojny krymskiej, powierzając przesyłkę nauczycielowi M. Clementowi.
Konwój napotkał trudności z powodu ataków lokalnych szejków wrogo nastawionych do Osmanów. W Al-Qurnah piraci pod wodzą szejka Abu Saada zatopili główny statek i cztery tratwy. W rezultacie z ponad 200 skrzyń tylko 28 dotarło do Luwru. Próby odzyskania reszty, m.in. przez japońską ekspedycję w latach 70., zakończyły się niepowodzeniem.
W latach 1928–1935 stanowisko Chorsabad było przedmiotem wykopalisk prowadzonych przez Instytut Orientalny z Chicago. Pierwszym sezonem, skupionym na pałacu, kierował Edward Chiera. Odkryto wówczas kolosalnego lamassu o masie około 40 ton, znalezionego w trzech fragmentach, z których największy, tułów o wadze 20 ton, trafił do Chicago.
W kolejnych sezonach, pod kierunkiem Gordona Louda i Hamiltona Darby’ego, badano bramę miejską, pałac oraz kompleks świątynny. Ponieważ Dur-Sharrukin było miastem z jednego okresu, uporządkowanie po śmierci Sargona II pozostawiło niewiele pojedynczych znalezisk.
Odkrycia znacząco przyczyniły się do zrozumienia asyryjskiej sztuki i architektury. W 1957 roku wykopaliska prowadzone przez Fuada Safara z Irackiego Departamentu Starożytności ujawniły świątynię Sibitti.
Najnowsze badania ujawniły budynki w Chorsabadzie, w tym willę
Kiedy w 2017 roku oficjalnie zakończyła się 2-letnia okupacja Chorasbadu przez Państwo Islamskie, Francuska Misja Archeologiczna w Chorsabadzie postanowiła podjąć nową inicjatywę zarówno w celu oceny szkód naziemnych, jak i przeprowadzenia pierwszych badań geofizycznych zakopanych szczątków w tym miejscu.
Mieli nadzieję, że badania odkryją infrastrukturę wodną miasta, ujawnią nowe szczegóły dotyczące fortyfikacji na murach, a być może nawet odnajdą nowe ślady osadnictwa poza pałacem.
W 2022 roku Jörg Fassbinder z Uniwersytetu Ludwika i Maksymiliana oraz koledzy z Archeologii Bliskiego Wschodu, Uniwersytetu Panthéon Sorbonne i Uniwersytetu w Strasburgu zmapowali około 7% obszaru miasta za pomocą magnetometru o wysokiej rozdzielczości, co jest jak prześwietlenie rentgenowskie obiektów pod ziemią, jak powiedział Fassbinder.
Różne rodzaje gleby, skał i innych materiałów mają charakterystyczne właściwości magnetyczne, które wykrywa magnetometr. Przykładowo, chodnik wykonany z pustaków wapiennych ma odmienny sygnał magnetyczny niż wypalane cegły używane w starożytnym budownictwie.
Aby zachować dyskrecję podczas wykonywania badań magnetycznych w obszarze turbulentnym, zespół nie zamontował swoich magnetometrów na dronie lub pojeździe, który mógłby przyciągnąć uwagę.
Zamiast tego Fassbinder i inny badacz ręcznie przenieśli ważące 15 kilogramów instrumenty nad terenem, chodząc w długich, prostych liniach, aby pokryć łączną powierzchnię około 850 km kwadratowych – wciąż mniej niż 10% ogromnego stanowiska. Fassbinder szacuje, że każdy z nich szedł ponad 20 kilometrów codziennie przez siedem dni, aby ukończyć badanie.
Każdego dnia odkrywaliśmy coś nowego
– powiedział Fassbinder. Kiedy dane zostały zwizualizowane w postaci obrazów w skali szarości, pojawiły się kontury struktur znajdujących się na głębokości od dwóch do trzech metrów pod ziemią.
Dane ujawniły lokalizację miejskiej bramy wodnej, możliwych ogrodów pałacowych i pięciu ogromnych budynków, w tym 127-pokojowej willi dwukrotnie większej od amerykańskiego Białego Domu. Te i inne odkrycia są dowodem na to, że przynajmniej przez jakiś czas Chorsabad był żywym miastem.
Wszystko to zostało znalezione bez żadnych wykopalisk
– wskazał Fassbinder.
Wykopaliska są bardzo drogie, więc archeolodzy chcieli dowiedzieć się szczegółowo, czego mogą się spodziewać po kopaniu. Ankieta pozwoliła zaoszczędzić czas i pieniądze. Jest to niezbędne narzędzie przed rozpoczęciem jakichkolwiek wykopalisk.
Wyniki badania zostały opublikowane na początku grudnia 2024 roku. Ostatecznie sugerują, że Chorsabad był kwitnącą stolicą, rozwiniętą daleko poza to, co wcześniej zakładano. Nie wiadomo jeszcze, czy archeolodzy zdołają teraz wydobyć na światło dzienne zdalnie wykryte konstrukcje.
Źródło: Abandoned Assyrian capital brought to life in new magnetic survey, agu.org [dostęp: 20.12.2024].
Fot. Rekonstrukcja modelu pałacu Sargona w Chorsabadzie z 1905 roku
