Cixi narodziła się jako córka mandżurskiego dostojnika 29 listopada 1835 roku. Była jedną z dość nisko usytuowanych konkubin cesarza Xianfenga, ale to ona w 1856 roku urodziła mu jedynego syna. Po śmierci Xianfenga jej syn w wieku zaledwie sześciu lat został cesarzem, a ona objęła regencję. Wpływ jej absolutnej władzy na Qing, jak i na całe Chiny jest nadal niejednoznacznie oceniany.
Wśród cesarskich małżonek
W 1851 roku została wraz z sześćdziesięcioma innymi kobietami wybrana na potencjalną przyszłą małżonkę ówcześnie panującego cesarza Xianfenga. Przez lata starała się podnieść swoją pozycję w oczach cesarza i wyprzedzić inne kobiety w randze małżonków (chiński system haremów był bardzo ważny dla cesarskiej sukcesji).
27 kwietnia 1856 roku urodziła Zaichuna, jedynego syna cesarza i przyszłego następcę, co przyniosło jej awans do czwartej rangi małżonek. Na zdobycie pozycji „tej drugiej” wpłynęła przede wszystkim bezdzietność pierwszej żony cesarza, jak i zdolność pisania i czytania po chińsku, co nie było popularne wśród kobiet znajdujących się w cesarskim domostwie.
Dzięki tym umiejętnościom była w stanie pomagać choremu cesarzowi w rządzeniu państwem, na wskutek czego okazała się być świetnie poinformowana w sprawach państwowych. Pod koniec drugiej wojny opiumowej sprzymierzone wojska brytyjskie i francuskie ruszyły na Pekin, co zmusiło cesarza i jego najbliższy dwór do ucieczki do prowincji Rehe.
Cixi, cesarzowa wdowa
Ponoć po usłyszeniu wiadomości o zniszczeniu Letniego Pałacu cesarz Xianfeng bardzo podupadł na już i tak słabym zdrowiu, wezwał swoich ośmiu najważniejszych ministrów i wyznaczył ich do wspierania rządów przyszłego cesarza jako rada regencyjna. Zmarł 22 sierpnia 1861 roku.
Po śmierci cesarza jego pierwsza żona otrzymała status Cesarzowej Wdowy i znana była popularnie jako Wschodnia wdowa, ponieważ zamieszkiwała we wschodniej części pałacu natomiast Cixi, która również otrzymała status wdowy nazywana była zachodnią, co wynikało z tego samego powodu.
Jeszcze przed śmiercią cesarza, Cixi starała się wymyślić najbardziej korzystną dla siebie strategię polityczną. Zdawała sobie sprawę, że zarówno pozycja jej samej jak i jej syna nie ma żadnej siły politycznej. Nie zwlekając zaczęła zbierać siłę polityczną w celu przejęcia władzy.
Oprócz oczywistych partnerów takich jak imperialni krewni czy różnego rodzaju urzędnicy najważniejszym partnerem okazała się jej przyjaciółka i pierwsza żona cesarza Ci’an. Konflikt między dwiema cesarzowymi a radą regencyjną pogłębiał się co prowadziło do licznych frustracji i napięć. W tajemnicy Cixi zaczęła zabiegać o wsparcie licznych żołnierzy i ministrów, którzy zostali wykluczeni przez radę regencyjną.
W ten sposób udało się zdobyć poparcie między innymi braci zmarłego cesarza – księcia Gong i Chun.
Zamach Xinyou
Cixi wraz z książętami postanowiła powrócić do Pekinu wcześniej aby zyskać na czasie w zaplanowaniu spisku przeciw radzie regencyjnej. W tym czasie członkowie rady organizowali procesję pogrzebową zmarłego władcy. Ostatecznie regenci zostali skazani na śmierć za niekompetencję w negocjacjach w wojnie opiumowej,które to miały zmusić cesarza do ucieczki do prowincji Rehe „wbrew jego woli”.
To wydarzenie w historii nazwane zostało zamachem Xinyou. Cixi miała powiedzieć o swoich działaniach: Muszę stwierdzić, że byłam mądrą kobietą, bo toczyłam swoje własne bitwy i zwyciężałam w nich. Kiedy przybyłam na dwór, cesarz bardzo się do mnie przywiązał… Miałam szczęście, że urodziłam mu syna, ponieważ to uczyniło mnie niekwestionowaną faworytą cesarza.
Problemy cesarzowej Cixi
W listopadzie 1861roku Cixi nagrodziła za trudy księcia Gong, nadając mu tytuł księcia-regenta, a sama w tym czasie wraz z Ci’an zaczęła wydawać pierwsze imperialne edykty w imieniu cesarza chłopca. Mimo tego, że Ci’an i Cixi stały się głównymi decydentkami w sprawach państwowych, to i tak musiały polegać na doświadczeniu Wielkiej Rady i księcia Gong.
Najważniejszymi problemami z jakimi musiała się zmierzyć w tym czasie cesarzowa to oczywiście trwające powstanie tajpingów (1851-1864) jak i ogromny problem uporządkowania biurokracji w kraju. Po pokonaniu armii rebeliantów z Tajping swoją pozycję wśród chińskiej armii umocnił Książę Gong, który był jednocześnie przewodniczącym Wielkiej Rady.
Oczywiście taka popularność księcia nie spodobała się Cixi,która mimo tego, że nagrodziła go za swoje postępowanie już zaczęła spisek mający na celu osłabienie jego pozycji. Po tym jak Cai Shouqi drobny urzędnik oskarżył księcia o korupcję, brak wierności i szacunku dla cesarza Cixi zyskała pretekst. W kwietniu 1865 roku pod zarzutem „niewłaściwego zachowania dworskiego wobec dwóch cesarzy”, korupcji i paru innych zarzutów książę Gong został zwolniony ze wszystkich sprawowanych dotychczas funkcji.
Pozwolono mu jednak zachować swój szlachecki status. W wyniku tych działań wiele osób zwróciło się o przywrócenie pozycji księcia między innymi jego bracia książę Dun i Czun. Sam zainteresowany miał na prywatnej audiencji u Cixi zalać się łzami. W wyniku nacisków Cixi przywróciła mu tytuł szefa Zongli Yamen (jeden z centralnych urzędów w Chinach) ale pozbawiła do tytuły księcia regenta. Tym samym Cixi pokazała, że nie jest chętna do oddania swojej absolutnej władzy komukolwiek, a książę Gong niegdyś jej największy sprzymierzeniec już nigdy nie odzyskał swojego politycznego znaczenia.
Cesarz Tongzhi
W 1872 roku Cesarz Tongzhi skończył 17 lat i poślubił Alute. Jej ojcem był Chong Qi, jeden z wychowawców cesarza Tongzhi. Między paniami miało dochodzić do wielu napięć spowodowanych przesądami, w które wierzyła Cixi. Zarówno sprzymierzeńcy Alute jak i sama cesarzowa Ci’an mieli doradzać młodej cesarzowej większą uległość względem Cixi.
Wszelakie próby łagodnego oddzielenia Alute i Cesarza Tongzin nie przynosiły wymiernych skutków, więc Cixi rozkazała małżeństwu rozdzielenie się. Młody cesarz pod wpływem żalu i samotności miał ponoć stawać się coraz bardziej okrutny i irytujący. Zaczął wymierzać kary fizyczne swoim służącym za najmniejsze przewinienia bądź zwyczajne niedopatrzenia.
W 1873 roku Tongzhi uzyskał pełnię władzy, jednakże nie trwała ona długo. Młody cesarz mimo braków środków w skarbcu, rozkazał odbudowanie zniszczonego w wyniku drugiej wojny opiumowej Pałacu Letniego. Miał być to prezent dla Cesarzowej Ci’an i Cixi.
Wielu wysokich rangom urzędników ale również wojowie cesarza zwrócili się z prośbą o zaprzestanie budowy Pałacu Letniego z uwagi na brakujące środki. Tym samy w wyniku cesarskiego edyktu z sierpnia 1874 roku, między innymi Książę Dun, Chun, Gong, ale i wielu innych utracili swoje książęce tytuły oraz miejsca pracy. Dekret stanowczo potępiły obie wdowy. Cixi miała powiedzieć do cesarza, że bez księcia Gonga dzisiejsza sytuacja nie istniałaby dla ciebie i dla mnie. W styczniu 1875 roku cesarz zmarł w wyniku choroby tym samym kończąc swoje krótkie i dość nieudolne rządy.
Cixi – Guangxu
Na kolejnego cesarza został wyznaczony siostrzeniec Cixi – Guangxu miał on zaledwie 4 lata co pomogło cesarzowej wdowie w utrzymaniu realnej władzy przez kolejne lata. W 1881 roku nastąpiła nagła śmierć Cesarzowej Ci’an, która co prawda nie ingerowała w sprawy państwowe ale pozostawała jedną z decydentek w sprawowaniu władzy.
Cesarz Guangxu uzyskał prawo do rządzenia w wieku zaledwie 16 lat na mocy edyktu wydanego przez Cixi. W rzeczywistości powołując się głównie na jego młody wiek władze nadal sprawowała Cesarzowa Wdowa. Cesarz ożenił się objął pełnię władze w 1889 roku. W tym samym roku 5 marca Cesarzowa Wdowa miała przejść na zasłużoną emeryturę przy czym nadal sprawowała funkcję głowy imperialnej rodziny.
W rzeczywistości większość dostojników i urzędników wykazywało większą lojalność wobec niej niżeli samego cesarza, dlatego ten spotykał się z nią w odbudowanym Pałacu Letnim parę razy w tygodniu w celu podejmowania politycznych decyzji. W 1894 roku Cixi planowała huczne obchody swoich 60 urodzin, które to zostały przerwane przez wybuch pierwszej wojny chińsko-japońskiej (1894-1895).
Cesarzowa była nieustannie wzywana do arbitrażu w działaniach wojennych, co ostatecznie poskutkowało nawet odsunięciem młodego cesarza od tego zadania. Po przegranej wojnie z Japonią młody cesarz postanowił przeprowadzić tzw. „Reformę Stu Dni” miała ona na celu głębokie
zmiany w kraju na wielu płaszczyznach.
Ostatecznie reforma zakończyła się zamachem stanu pod przewodnictwem Cixi i uwięzieniem cesarza w areszcie domowym. Natomiast osoby popierające reformy zostały skazane na karę więzienia bądź stracone. Oficjalnie Guangxu sprawował władzę do chwili swojej śmierci w 1908 roku. W rzeczywistości jednak władza należała do Cixi.
Wybuchło powstanie bokserów (1899-1901), które było wymierzone przeciwko cudzoziemcom, jak i dynastii panującej Qing. W 1900 roku Cixi miała skomentować tą sytuacje tymi słowami: Chiny są słabe. Możemy jedynie polegać na sercach naszego ludu. Jeśli je utracimy, jak zdołamy utrzymać nasz kraj?
Początkowo poparła powstańców później jednak wraz ze swoją świtą do Xi’anu i wystąpiła przeciwko bokserom. Po zakończeniu powstania powróciła do Pekinu w celu przeprowadzenia gruntownych reform politycznych w zakresie prawa, administracji i edukacji.
Cesarzowa zmarła zaledwie dzień po cesarzu Guangxu – 15 listopada 1908 roku w wieku 73lat. Późniejsze testy kryminalistyczne wykazały, że zmarła na wskutek zatrucia arszenikiem. Władzę zgodnie z jej wolą przejął Puyi, który został cesarzem w wieku zaledwie 2 lat. Cesarzowa sprawowała swoją regencyjną władze absolutną przez prawie 50 lat.
Była zarówno rządna władzy jak i wszelkich bogactw, ale była również pasjonatką sztuki i twórczynią utworów literackich. Swoje życie na łożu śmierci skomentowała w następujący sposób: Nigdy więcej nie pozwólcie jakiejkolwiek kobiecie sprawować najwyższej władzy w państwie. Przeczy to zasadom naszej dynastii i winno być surowo zakazane. Uważajcie, by nie dozwolić eunuchom na mieszanie się w sprawy rządzenia.
Bibliografia:
- Fenby J., Chiny. Upadek i narodziny wielkiej potęgi, Kraków 2009.
- King Fairbank J., Historia Chin. Nowe spojrzenie, Warszawa-Gdańsk 2004.
- Klein S., Największe zbrodniarki w historii, wyd. Muza SA, Warszawa, 2006.
- Werner H., Tyranki. Najokrutniejsze kobiety w historii, Wydawnictwo Jeden Świat, Warszawa 2005.
Marcin Majchrzak
Pisze się: 'wskutek’ albo 'na skutek’. Choć na historykonie piszcie poprawnie…