Tego dnia 1894 roku Elizabeth Blackwell stała się pierwszą kobietą w Stanach Zjednoczonych, która uzyskała tytuł lekarza
Naukowczyni, pionierka, promotorka edukacji medycznej kobiet — to jedne z wielu określeń, jakimi można opisać Elizabeth Blackwell. Choć droga do otrzymania przez nią dyplomu nie była łatwa, osiągnęła cel i została pierwszą kobietą w Stanach Zjednoczonych z tytułem zawodowym lekarza. Jej postać stała się inspiracją do podjęcia działań na rzecz szeroko rozumianej obecności kobiet w medycynie (powołano pierwszą uczelnię kształcącą kobiety i szpital pediatryczno-kobiecy) oraz promocji pionierskich rozwiązań w sferze higieny i zdrowego stylu życia.
Pochodzenie i wczesne lata życia pierwszej lekarki w Stanach Zjednoczonych
Elizabeth Blackwell przyszła na świat 3 lutego 1821 roku w Bristolu w Anglii — była trzecią córką Hannah i Samuela. Rodzina Blackwellów miała dziewięcioro dzieci. Oprócz Elizabeth byli to: Anna, Marian, Samuel, Henry, Emily (druga kobieta w USA, która uzyskała tytuł lekarza), Sarah Ellen, John oraz George. Blackwellowie nie mogli narzekać na brak środków finansowych. Ojciec był właścicielem cukrowni, która bardzo dobrze prosperowała.
Jak na ówczesne czasy, Samuel miał nowoczesne podejście do edukacji dzieci. Chciał dać córkom takie same możliwości jak synom. Postanowił więc zadbać o staranne wykształcenie wszystkich dzieci bez względu na płeć, pod okiem guwernantek i prywatnych nauczycieli.
Lata spędzone w Anglii Elizabeth wspomina bardzo dobrze. Gdy w roku 1832 Elizabeth miała 11 lat, cała rodzina wyemigrowała do Nowego Jorku (później przeniosła się do Cincinnati). Na tę decyzję miało wpływ kilka czynników, m.in. silne zaangażowanie w działalność abolicjonistyczną czy niestabilna sytuacja ekonomiczna i polityczna w Europie.
Prowadzone przez Samuela interesy w Stanach Zjednoczonych nie prosperowały jednak już tak dobrze jak wtedy, gdy mieszkali w Anglii. W 1838 roku zmarł, pozostawiając rodzinę bez środków do życia. Elizabeth wspominała: Ta nieodwracalna strata całkowicie odmieniła nasze życie. Otrząsając się po pierwszych skutkach oszałamiającego ciosu, zaczęliśmy zdawać sobie sprawę z naszej pozycji i ciężkiej odpowiedzialności, która odtąd na nas spadała[1]
Szkoła sióstr Blackwell i praca w Kentucky
By pozyskać środki na utrzymanie, 17-letnia Elizabeth oraz jej dwie starsze siostry, Anna i Marian, zamieniły dom na szkołę z internatem dla młodych panien. Z czasem szkoła podupadła, a Elizabeth w roku 1842 przyjęła posadę nauczycielki w małej szkole w Henderson w Kentucky.
Tam po raz pierwszy zetknęła się bezpośrednio z niewolniczą cywilizacją. Kierując się poglądami, które zostały ukształtowane w domu, pragnęła prowadzić szkółkę czytania i pisania dla czarnoskórych dzieci, jednak okazało się, że jest to prawnie zakazane.
Poczucie niesprawiedliwości zmusiło ją do rezygnacji i po zaledwie półrocznym pobycie w Kentucky powróciła do domu w Ohio. Od tej pory utrzymywała się z udzielania prywatnych lekcji muzyki oraz języków nowożytnych.
Dążenie do zdobycia wykształcenia medycznego
Elizabeth nie do końca jednak lubiła uczyć. W wieku 23 lat zdała sobie sprawę, że potrzebuje zająć się czymś, co będzie stawiało przed nią wyzwanie.
W tym czasie jej chora na nowotwór umierająca przyjaciółka podsunęła jej pomysł podjęcia studiów medycznych: Lubisz się uczyć, jesteś zdrowa i masz wolny czas; dlaczego nie podejmiesz się studiów medycznych? Gdybym tylko mogła leczyć się u lekarza kobiety oszczędziłoby mi to najgorszych cierpień[2].
Początkowo Elizabeth nie potraktowała poważnie sugestii przyjaciółki przez wzgląd na to, że myśl o studiowaniu ludzkiego ciała powodowała u niej obrzydzenie. Jednak pomysł rozpoczęcia edukacji medycznej cały czas do niej powracał.
Po rozważeniu wszelkich za i przeciw doszła do wniosku, że rozpoczęcie takich studiów znacznie ułatwiłoby leczenie chorób kobiecych — wiele z nich nie miało odwagi, by prosić o pomoc lekarza mężczyznę. Ponadto byłby to krok milowy w walce o równość płci.
Elizabeth znalazła więc swoje życiowe wyzwanie.
Przygotowania
Bez wiedzy medycznej oraz środków finansowych Elizabeth Blackwell zaczęła z wielkim zaangażowaniem realizować swój plan. Uważała bowiem, że jeśli cel jest dobry, znajdzie się sposób by go osiągnąć.
Z tego powodu postanowiła ponownie podjąć się pracy na stanowisku nauczycielki. Przez dwa lata uczyła najpierw w Ashville (Karolina Północna), a potem w Charleston (Karolina Południowa). Cały swój czas wolny natomiast poświęcała na zdobywanie podstawowej wiedzy medycznej od zaprzyjaźnionej rodziny lekarzy.
Po uzyskaniu odpowiednich środków rozpoczęła starania o przyjęcie do większych szkół medycznych w Stanach Zjednoczonych — w Filadelfii, Nowym Jorku, stanach Południa czy Nowej Anglii. Wszystkie jej podania były jednak odrzucane z oczywistej przyczyny: była kobietą. Osoby, które jej sprzyjały, sugerowały nawet podjęcie studiów pod męskim odzieniem.
Elizabeth nie zniechęciło jednak odrzucenie przez 16 szkół i nie miała zamiaru skorzystać z rad patronów. Zależało jej na tym, by została studentką medycyny przy publicznej aprobacie.
Studia w Genewie
W końcu jej wytrwałość została nagrodzona. W 1847 roku mała szkoła medyczna w Genevie postanowiła przyjąć ją do grona swoich studentów. Stało się tak, ponieważ władze uczelni obiecały zaakceptować kandydaturę kobiety na studia medyczne, jeśli studenci wyrażą jednomyślną zgodę.
Byli bowiem pewni, że osiągnięcie stuprocentowej jednomyślności w tym wypadku jest niemożliwe. Tak się jednak nie stało, a Elizabeth Blackwell natychmiast udała się do Genewy. Tam od razu zapisała się na listę studentów i wpłaciła czesne, by władze uczelni nie miały możliwości wycofania się ze złożonej obietnicy.
Początkowy okres pobytu w Genewie nie należał do najłatwiejszych. Lokalna społeczność nie była do niej przychylnie nastawiona: Nie miałam pojęcia o poruszeniu, jakie wywołało moje pojawienie się jako studentki medycyny w tym małym miasteczku.(…)Chodziłam na zajęcia i wracałam z nich, a kobiety zatrzymywały się, by móc mi się uważnie przyjrzeć. Później odkryłam, że tak bardzo zszokowałam genewską opinię publiczną, że uznano, iż albo jestem złą kobietą, której zamiary wyjdą na jaw, albo że nie jestem przy zdrowych zmysłach, a obłęd to tylko kwestia czasu[3].
Profesorowie natomiast mieli wątpliwość co do stosowności zezwolenia na udział kobiecie w niektórych zajęciach. Studenci także nie ułatwiali Elizabeth odnalezienia się w nowej sytuacji, ponieważ nie wszyscy akceptowali jej obecność na zajęciach. Takie sytuacje zdarzały się przede wszystkim na zajęciach anatomii, gdzie pozwalali sobie na docinki i niewybredne żarty.
Uzyskanie dyplomu
Początkowe problemy nie okazały się dla Elizabeth zbyt dużą przeszkodą i konsekwentnie dążyła do celu. Z czasem mogła liczyć na wsparcie większości profesorów. Studenci natomiast docenili ją ze względu na znakomite wyniki w nauce. Z łatwością zdała wszystkie egzamin i 23 stycznia 1849 roku ukończyła studia z wyróżnieniem. Jej praca dyplomowa dotyczyła tyfusu wśród uboższych sfer.
Ceremonia wręczenia dyplomów była bardzo podniosłym wydarzeniem w życiu Elizabeth. Tak wspomina ją jeden z braci lekarki: Elizabeth została wywołana jako ostatnia. Rektor zdjął kapelusz, wstał i zwracając się do niej tą samą formułą, zastępując zwrot Domina zwrotem Domine, wręczył jej dyplom, po czym nasza Siostra z wielką godnością podeszła, stanęła przed nim, skłoniła się i chciała odejść, ale nagle odwróciła się i powiedziała: „Dziękuję Panu; z pomocą Najwyższego będę starała się z honorem iść przez życie, mając w posiadaniu ten dyplom;”, po czym skłoniła się i rektor odwzajemnił ukłon, a publiczność wyraziła uznanie[4].
W ten sposób stała się pierwszą kobietą w Stanach Zjednoczonych, która uzyskała tytuł zawodowy lekarza. Wydarzenie to było szeroko komentowanie w prasie, w pozytywny i negatywny sposób: część wyrażała podziw, inna natomiast mówiła o tym, że kobieta nie powinna aspirować do zaszczytów przynależnych mężczyznom.
Kontynuacja nauki w Europie
Pomimo odpowiedniego wykształcenia, Elizabeth miała trudność w odbyciu stażu podyplomowego. Żaden szpital nie chciał jej przyjąć. Postanowiła więc wyjechać do Europy i tam kontynuować naukę. Miała bowiem nadzieję, że zdobędzie tam choćby podstawy doświadczenia klinicznego.
W maju 1849 roku przybyła do Paryża i rozpoczęła praktykę w szpitalu La Maternite. Zdobyła tam praktyczną wiedzę w dziedzinie ginekologii i położnictwa. Starała się też wdrożyć podstawowe zasady higieny wśród pacjentek i personelu.
Pomimo starań, sama padła ofiarą zaniedbań: utraciła wzrok w jednym oku w wyniku zarażenia się ropnym zapaleniem spojówek od małego pacjenta. Po okresie kuracji odbyła również staż w Szpitalu św. Bartłomieja w Londynie (St. Bartholemewes).
Dalsze losy i kariera medyczna Elizabeth Blackwell
Elizabeth powróciła do USA w 1851 roku z marzeniem założenia szpitala, który zajmowałby się leczeniem i zapobieganiem chorobom zgodnie z zasadami higieny, a dodatkowo kształciłby młode lekarki i pielęgniarki.
Początkowo jednak próbowała rozpocząć pracę w jakimkolwiek szpitalu. Na próżno — pomimo doświadczenia zdobytego we Francji i Wielkiej Brytanii oraz listów polecających słynnych europejskich lekarzy, nie została zatrudniona w żadnej placówce medycznej.
Założenie własnej praktyki również zakończyło się niepowodzeniem. Nikt nie chciał udostępnić jej lokalu do tego celu w dobrej lokalizacji.
W 1853 roku postanowiła rozpocząć prowadzenie małej przychodni w jednej z niebezpiecznych dzielnic w Nowym Jorku, którą zamieszkiwali głównie imigranci. Powoli zaczęła budować swoją praktykę, lecz musiała mierzyć się z plotkami i anonimowymi obraźliwymi listami.
Mimo to Elizabeth nie traciła ducha i zapału do pracy: (…)przez kolejne dwa lata miałam satysfakcję z tego, że byłam życzliwie przyjmowana przez ubogich i stopniowo zyskiwałam coraz szersze grono przyjaciół na oddziałach szpitalnych[5].
Nowojorski Szpital dla Ubogich Kobiet i Dzieci
W 1857 roku przychodnia została przekształcona w Nowojorski Szpital dla Ubogich Kobiet i Dzieci (New York Infirmary for Women and Children). Stworzenie tego pionierskiego szpitala było możliwe dzięki wsparciu dwóch innych lekarek: Emily Blackwell (siostry) oraz Marii Zakrzewskiej (córki polskich imigrantów).
Zorganizowanie takiej instytucji nie należało jednak do najłatwiejszych zadań — brakowało przede wszystkim środków finansowych. Ponadto obawiano się, jak opinia publiczna zareaguje na tego typu placówkę.
Personel składał się wyłącznie z kobiet, więc istniał powód do niepokoju, że szpital będzie postrzegany jako forma kliniki aborcyjnej. Pojęcie lady doctor było ówcześnie kojarzone właśnie z przeprowadzaniem takich wzbronionych zabiegów.
Obawiano się też m.in. o to, że kobiety nie będą w stanie poradzić sobie z agresywnymi reakcjami pacjentów, a wystawione przez nich akty zgonu nie będą uznawane przez władze.
Pomimo zaistniałych trudności, szpital rozwijał się prężnie, przede wszystkim dzięki wsparciu kilku postępowych lekarzy oraz środkom finansowym od zaprzyjaźnionych osób z Francji i Anglii.
Gdy ci drudzy odwiedzili szpital, namówili Elizabeth do odwiedzenia Anglii by zachęcić kobiety, które wahają się, czy rozpocząć studia medyczne. Lekarka zgodziła się i w 1859 roku rozpoczęła podróż po większych miastach Anglii. W swoich wykładach opisywała swoje doświadczenie oraz podkreślała rolę, jaką wykształcone kobiety mogą odegrać w społeczeństwie.
Szkoła medyczna dla kobiet
Kiedy pozycja Nowojorskiego Szpitala została ustabilizowana, Elizabeth Blackwell zdecydowała się podnieść status instytucji. Od 1868 roku swoje funkcjonowanie rozpoczęła szkoła medyczna, która kształciła jedynie kobiety — Women’s Medical College.
Dzięki połączeniu szkoły medycznej i szpitala, kobiety, które chciały podjąć się studiów medycznych w Ameryce Północnej, nie musiały martwić się o praktykę zawodową i możliwość zdobywania doświadczenia.
Tu można zauważyć zmianę w myśleniu Elizabeth. Wcześniej sprzeciwiała się odrębnej edukacji kobiet. Jednakże kobiety nadal musiały mierzyć się z problemami przyjęcia do największych szkół medycznych.
Dlatego też od początku dbała o to, by zostały zachowane odpowiednie standardy programowe oraz wysoki poziom kształcenia. A to wszystko po to, by szkoła nie odbiegała w niczym od szkół kształcących mężczyzn.
Placówka zyskała dużą popularność podczas wojny secesyjnej, kiedy to stało się głównym centrum kształcącym pielęgniarki dla szpitali, które zajmowały się leczeniem rannych żołnierzy.
Szpital zyskał sławę również ze względu na niską śmiertelność. Należy to przypisać wręcz rygorystycznemu przestrzeganiu przez personel i pacjentów zasad higieny, narzuconych przez Elizabeth Blackwell.
Szkoła funkcjonowała przez 31 lat, do momentu, kiedy wspólne studia medyczne mężczyzn i kobiet stały się społecznie akceptowalne.
Powrót do Anglii
Kiedy szpital oraz szkoła miały już ustabilizowaną pozycję, Elizabeth podjęła decyzję o pozostawieniu szkoły w rękach siostry. Sama natomiast powróciła do Anglii w 1869 roku. Tam nadal zajmowała się edukacją medyczną, m.in. rozpowszechniała wiedzę o zasadach przestrzegania higieny: Przez dziesięć lat ta pionierska praca medyczna była konsekwentnie kontynuowana i została ugruntowana jako nowa era innowacji w Stanach Zjednoczonych.(…)pod przewodnictwem zdolnych kobiet. Teraz pragnęliśmy sprawdzić, jakie możliwości mają kobiety w Anglii, które są zainteresowane edukacją medyczną[6].
W 1871 roku udało jej się zebrać grupę ludzi o podobnych upodobaniach i stworzyć National Health Society, a jego motto brzmiało „Zapobieganie jest lepsze niż leczenie”. Stowarzyszenie promowało m.in. zasady zdrowej diety i higieny. Funkcjonowało do 1948 roku, kiedy zostało zastąpione Narodową Służbą Zdrowia (National Health Service).
W 1874 roku została kierownikiem katedry ginekologicznej w nowopowstałej Londyńskiej Szkole Medycznej dla Kobiet.
W 1895 roku napisała także książkę autobiograficzną pt. Pioneer Work in Opening Medical Profession to Women – Autobiographical Sketches, Humanity Books, z której pochodzą wszelkie cytaty zamieszczone w tym tekście.
Jaka była Elizabeth Blackwell? Prywatne życie lekarki
Elizabeth Blackwell była osobą inteligentną, pełną wiary z bardzo silną osobowością. Do końca życia była stosunkowo aktywna. Miała dobre koneksje w Stanach Zjednoczonych i Anglii, m.in. miała stały kontakt z Lady Noel Byron oraz przyjaźniła się z Florence Nightingale (twórczyni nowoczesnego pielęgniarstwa), Harriet Beecher (autorka Chaty Wuja Toma) czy Barbarą Bodichon (malarka).
Nigdy nie wyszła za mąż. Odrzuciła myśl o małżeństwie przez wzgląd na możliwość popełnienia mezaliansu (zakochała się w mężczyźnie o niższej pozycji społecznej). Podjęcie studiów medycznych stało się też sposobem na wypełnienie tej pustki.
Elizabeth czuła się jednak samotna. Potrzebowała także pomocy domowej. Dlatego w 1856 roku, krótko po otwarciu praktyki medycznej, postanowiła adoptować irlandzką sierotę, 7-letnią Kitty Barry. KItty okazała się osobą, która stała przy jej boku do końca życia.
Elizabeth Blackwell – ostatnie lata życia i śmierć
Elizabeth Blackwell do końca życia mieszkała w Anglii. W 1902 roku pojechała po raz ostatni do Bristolu, w którym spędziła młodzieńcze lata. Poczuła jednak rozczarowanie zmianami, jakie zobaczyła w mieście.
W 1906 roku, po 37 latach nieobecności, odwiedziła Stany Zjednoczone, by świętować 80. urodziny Emily. Następnego roku podczas wakacji w Kilmun w Szkocji, Elizabeth doznała upadku, po którym nigdy nie powróciła do pełni zdrowia. Zmarła w wieku 89 lat 31 maja 1910 roku. Zgodnie z jej wolą pochowano ją w Kilmun, gdzie każdego roku spędzała wakacje.
Czy pamięć o Elizabeth Blackwell jest wciąż żywa?
Elizabeth Blackwell jest powszechnie szanowaną postacią w świecie nauk medycznych oraz uwzględniania w innych sferach niezwiązanych z nauką, m.in.:
- Jako swoją absolwentkę honorują ją dwie instytucje: Hobart and William Smith Colleges (obecna nazwa Geneva College) i The State University of New York Upstate Medical University (który przejął Geneva Medical College).
- Od 1949 roku American Medical Women’s Association przyznaje każdego roku medal im. Elizabeth Blackwell lekarce, która wyróżniła się pracą na rzecz kobiet w medycynie.
- Hobart and William Smith Colleges co roku przyznaje nagrodę im. Elizabeth Blackwell kobiecie, która jest wybitnym przykładem służby dla ludzkości.
- W 2016 r. Narodowy Dzień Lekarek został ogłoszony świętem narodowym w Ameryce. By uhonorować Elizabeth Blackwell, przypada on na 3 lutego — dzień jej urodzin.
- W 1973 roku przyjęto ją do National Women’s Hall of Fame, gdzie zostaje utrwalona pamięć o wybitnych kobietach mających wpływ na społeczne, ekonomiczne lub kulturalne aspekty społeczeństwa w skali globalnej i światowej.
- Uniwersytet w Bristolu zapoczątkował w 2013 roku Elizabeth Blackwell Institute for Health Research.
- W maju 2018 roku w dawnej siedzibie Nowojorskiego Szpitala dla Ubogich Kobiet i Dzieci, odsłonięto tablicę pamiątkową. W związku z tym wydarzeniem projektantka biżuterii Jill Planter zaprojektowała kolekcję inspirowaną Elizabeth Blackwell.
Bibliografia:
- Blackwell E., Pioneer Work in Opening Medical Profession to Women – Autobiographical Sketches, Humanity Books, London, New York 2005.
- Michals D., Elizabeth Blackwell. National Women’s History Museum. National Women’s History Museum, 2015 [dostęp: 09.01.2025].
- Paluszkiewicz-Misiaczek M., Niełatwo być pionierem. Wspomnienia Elizabeth Blackwell – pierwszej kobiety lekarza w USA. [w:] Amerykomania. Księga jubileuszowa Profesora dra hab. Andrzeja Mani, tom 2, red. Włodzimierz Bernacki, Adam Walaszek, Kraków 2012, s. 663-650.
- Thakur J., S. G Choudhari, A. Gaidhane, Pioneering Physician: Dr. Elizabeth Blackwell and the Path to Medical History, National Library of Medicine 2024 [dostęp: 09.01.2025].
- Thomson E. H., Elizabeth Blackwell [w:] James, Edward T., Janet Wilson James, Paul S. Boyer, Notable American Women: 1607-1950, A Biographical Dictionary, Cambridge 1971.
- Wright M., Elizabeth Blackwell of Bristol.: The first woman doctor, Bristol 1995.
- National Library of Medicine, Elizabeth Blackwell: “That Girl There Is Doctor In Medicine”,2011 [dostęp: 09.01.2025].
Fot. Portret Elizabeth Blackwell autorstwa Josepha S. Kozlowskiego, 1963, źródło: domena publiczna
[1]This irreparable loss completely altered our lives. Recovering from the first effects of the stunning blow, we began to realise our position, and the heavy responsibilities henceforth devolving on us.; E. Blackwell, Pioneer Work in Opening Medical Profession to Women – Autobiographical Sketches, Humanity Books, London, New York 1895., s 11.; tłumaczenie własne.
[2] You are fond of study, have health and leisure; why not study medicine? If I could have been treated by a lady doctor, my worst sufferings would have been spared me.; Ibidem., s. 27.; tłumaczenie własne.
[3] I had not the slightest idea of the commotion created by my appearance as a medical student in the little town. (…) I walked backwards and forwards to college the ladies stopped to stare at me, as at a curious animal. I afterwards found that I had so shocked Geneva propriety that the theory was fully established either that I was a bad woman, whose designs would gradually become evident, or that, being insane, an outbreak of insanity would soon be apparent. ; Ibidem. s. 69-70; tłumaczenie własne.
[4] Elizabeth was left to the last and called up alone. The President taking off his hat, rose, and addressing her in the same formula, substituting Domina for Domine, presented her the diploma, whereupon our Sis, who had walked up and stood before him with much dignity, bowed and half turned to retire, but suddenly turning back replied: 'Sir, I thank you; by the help of the Most High it shall be the effort of my life to shed honour upon your diploma;’ whereupon she bowed and the President bowed, the audience gave manifestations of applause; Ibidem., s. 90 tłumaczenie własne.
[5] I had the satisfaction during the following two years of finding it welcomed by the poor, and steadily enlisting a larger circle of friends.hospital wards.; Ibidem., s. 196; tłumaczenie własne
[6] The ten years during which this pioneer medical work had been steadily carried on had thus firmly established the new departure as a useful innovation in the United States. (…) under the guidance of able bodies of women. We were now desirous of learning what openings existed in England for the entrance of women into the medical profession., Ibidem., s. 213; tłumaczenie własne
