Grecja archaiczna i minojska – 5. temat maturalny

Wieki ciemne, czyli skąd wzięły się poleis…

KRETA

↳        Pierwszą cywilizacją w strefie Półwyspu Bałkańskiego była cywilizacja kreteńska (minojska – nazwa od mitycznego króla Krety – Minosa), która powstała na przełomie 3 i 2 tysiąclecia p.n.e. Wyspę zamieszkiwał lud nieznanego pochodzenia z terenów Bliskiego Wschodu. Posługiwał się pismem linearnym A, które było używane głównie do prowadzenia biurokracji pałacowej, do dziś nie udało się go odczytać.

↳        Szczyt potęgi cywilizacji minojskiej przypada na początek II tysiąclecia p.n.e., kiedy Kreta osiągnęła największy rozkwit i odgrywała rolę dominującego w tym regionie eksportera (m.in. oliwy, zbóż, wełny, cenionej wszędzie ceramiki). O potędze i dobrobycie cywilizacji minojskiej w tym okresie świadczy powstawanie licznych pałaców, które pełniły funkcje administracyjne i religijne, a także były centrami gospodarczymi. Charakteryzowały się dużą liczbą korytarzy i zaułków (stąd późniejszy mit o Labiryncie, w którym więziony był Minotaur), ale dominowały pomieszczenia reprezentacyjne i mieszkalne. Nie posiadały żadnych cech obronnych, co dowodzi, że nie obawiano się wrogiej napaści i nie toczono walk. Kreteńczycy znali wodociągi i kanalizację, a ich łazienki pozostały niedoścignione do XIX wieku. Największy pałac powstał w Knossos, stolicy Krety.

Ruiny pałacu w Knossos (wikimedia commons)

↳        Ustrój panujący na Krecie można określić mianem monarchii biurokratycznej, w ramach której władca rezydujący w Knossos posiadał władzę absolutną, która oparta była na rozbudowanej administracji kontrolującej wszystkie dziedziny życia gospodarczego. Ważną rolę odgrywała silna flota wojenna, która dominowała na całym Morzu Śródziemnym, stąd mówi się o talassokracji, czyli panowaniu Kreteńczyków na morzu.

↳        Potęga Krety załamała się gwałtownie ok. 1700/1600 r. p.n.e. na skutek prawdopodobnego trzęsienia ziemi spowodowanego wybuchem wulkanu na wyspie Thera. W wyniku tych kataklizmów na Knossos i inne miasta spadł popiół wulkaniczny wywołujący liczne pożary, następnie pojawiły się zapewne walki wewnętrzne i chaos. Sparaliżowaną i zrujnowaną Kretę podbili Achajowie z północy, którzy stworzyli pismo linearne B odczytane w 1952r. Wraz z kolejną inwazją Dorów ok. 1200r. p.n.e. resztki kultury minojskiej zostały całkowicie zniszczone.

ŚWIAT ACHAJÓW

↳        Ok. 2200/2000r. p.n.e. do Grecji dotarli Achajowie, którzy porozumiewali się wczesną formą greki. Ich głównym ośrodkiem stały się Mykeny (odkryte w 1876r. przez Heinricha Schliemanna), stąd mówimy o kulturze mykeńskiej. W przeciwieństwie do kultury minojskiej miała typowo wojenny charakter, o czym świadczą licznie wznoszone budowle obronne. W gospodarce dominowało rolnictwo, które dobrze prosperowało i zapewniało nadwyżki żywności. Władzę sprawował król, który rządził w oparciu o arystokrację. Podobnie jak u Kreteńczyków rozwinęła się doskonała żegluga morska, a flota wojenna Greków kontrolowała cały obszar Morza Śródziemnego. W życiu codziennym ważną rolę odgrywała religia; Achajowie czcili swoich bogów i boginie pod postacią zwierząt, np. Hera – krowa, Atena – sowa. W tym okresie miała miejsce wojna trojańska zakończona zdobyciem bogatej Troi przez koalicję grecką w 1184r. p.n.e. Historię walk opisał Homer w „Iliadzie”, a jej autentyczność potwierdziło odkrycie dawnych zabudowań miasta przez ww. archeologa – amatora Heinricha Schliemanna.

↳        Ok. 1200r. p.n.e. nastąpiła inwazja Dorów, koczowniczego ludu, który dzięki znajomości żelaza pokonał wojska achajskie, a następnie opanował Kretę. Od XI do VIIIw. trwał zastój cywilizacyjny określany mianem Ciemnych Wieków. Brak świadectw pisanych z tego okresu. O Grecji dowiadujemy się ponownie dopiero w okresie Wielkiej Kolonizacji Greckiej…

Główne ośrodki cywilizacji mykeńskiej (wikimedia commons)

WIELKA KOLONIZACJA GRECKA

↳        Dorowie żyli w ustroju plemienno – rodowym i nie stworzyli nigdy jednolitego państwa. Mimo to łączyła ich wspólna kultura, język i sposób życia. Sami nazywali się Hellenami, a ich kraj Helladą (Grecja to termin łaciński). Ich plemiona (fyle) składały się z bractw (fratrii), a te z rodów pochodzących od wspólnego przodka. Na czele takich pojedynczych plemion stal fylebasileus, wódz i kapłan. Pierwsze miasta – państwa (określenie niezbyt trafne), czyli poleis (l. pojedyncza – polis) zaczęły powstawać w X- IXw. p.n.e.

↳        Polis charakteryzowało się stosunkowo małym obszarem i obejmowało miasto i okoliczne wsie. Granice stanowiły zwykle przełęcze górskie lub rzeki. Liczba mieszkańców wahała się od kilku do kilkunastu tysięcy, z których większość pozostawała wolnymi obywatelami mającymi prawo udziału w zgromadzeniu ludowym, w którym zapadało większość decyzji. Takie obrady miały miejsce zazwyczaj na największym placu w mieście, czyli agorze. Armie miały charakter pospolitego ruszenia, nie było zawodowych wojsk. Wojny prowadzano za to niezmiernie często.

↳        W VIII w. p.n.e. nastąpiła eksplozja demograficzna i spowodowany tym brak ziem pod uprawę. Wielkie obszary gruntów znajdowały się w rękach arystokracji, która konsekwentnie odbierała ziemie chłopom. Zaczęto także odczuwać braki surowcowe, w tym rudy żelaza i miedzi, a przede wszystkim żywności. Jednocześnie Grecy starali się także znaleźć nowe rynki zbytu, które miały wpłynąć na rozwój gospodarczy. Wśród Hellenów panowała także chęć eksplorowania nowych terenów i ciekawość świata. Ostatecznym czynnikiem, który sprawił, że poleis zaczęły zakładać kolonie w całym basenie Morza Śródziemnego stały się napięcia społeczne w miastach i walki między biednymi chłopami a oligarchią, dla której wentylem bezpieczeństwa stawało się wysyłanie niepokornych obywateli z dala od metropolii.

Wielka Kolonizacja Grecka. Na czerwono zaznaczono osady założone przez kolonizatorów z polis greckich (wikimedia commons)

↳        Wszystkie te czynniki spowodowały, że Grecy zaczęli zakładać coraz to nowe kolonie i placówki handlowe nad Morzem Śródziemnym. Były one niezależne politycznie od metropolii, ale ich stosunki były zwykle zażyłe, ponieważ nowe kolonie stawały się świetnym rynkiem zbytu i pośrednikiem w handlu z Bliskim Wschodem czy Egiptem. Grecy osiedlili się na południu Francji i Italii, w Hiszpanii, na Sycylii, w Afryce i na wybrzeżach Morza Czarnego oraz Azji Mniejszej. Powstało około półtora tysiąca nowych kolonii, np. Massalia (dzisiejsza Marsylia), Tarent, Syrakuzy.

↳        Główną konsekwencją akcji kolonizacyjnych było ożywienie i intensywny rozwój handlu i żeglugi morskiej. Wprowadzono nowy rodzaj statku – trierę. Grecja zaczęła stanowić dominującą siłę w całym regionie. Ostatecznie ukształtował się charakter miasta – państwa (polis) jako formy ustrojowej. Nastąpiła także specjalizacja miast w określonym rodzaju produkcji, w której wykorzystywano głównie niewolników. Stopniowo zacierały się także więzi rodowe i wzrastała powoli rola większości społeczeństwa, a spadło znaczenie arystokracji. Powiększył się też obszar wpływów greckiej kultury, która przyjęła także pewne elementy ze Wschodu. Dzięki wynalezieniu monet w greckich koloniach nastąpił rozwój gospodarki towarowo – pieniężnej. Negatywnym skutkiem okazał się kryzys wsi Grecji właściwej spowodowany napływem tańszych importowanych towarów, głównie zboża.

Grecka triera, czyli okręt trójrzędowy (wikimedia commons)

Pomyśl

Ekspansja morska Hellenów musiała godzić w imperialne zapędy innych tworów państwowych. Zastanów się, jakie państwo Bliskiego Wschodu postara się przeciwdziałać kolonizacji greckiej i w ostateczności doprowadzi do konfliktu zbrojnego?

Warto przeczytać

D. Musiał, „Świat grecki od Homera do Kleopatry”, Warszawa 2008

M. H. Hansen, „Wprowadzenie do dziejów greckiego miasta-państwa”, Warszawa 2011

W. Lengauer, „Starożytna Grecja w okresie archaicznym i klasycznym”, Warszawa 1999

oprac. Damian Bączkiewicz

Leave a Comment

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

*