Antyczne igrzyska były areną zmagań pierwszych wyczynowych i zawodowych sportowców. Duży wybór konkurencji, w których mogli spróbować swych sił zawodnicy powodował, że sportowcy starali się wyspecjalizować w obrębie któreś z dyscyplin. To właśnie podczas starożytnych igrzysk powstały zasady i normy, które dały początek ,,sportu’’ w dzisiejszym tego słowa znaczeniu.
Oficjalnie w historiografii przyjmuje się, że początek greckich igrzysk datowany jest na 776 rok p.n.e. Wtedy to rozegrano zmagania sportowe w miejscowości Olimpia. Igrzyska, które zaczęto nazywać Olimpijskimi, od nazwy miejscowości, odbywały się co 4 lata, mniej więcej w sierpniu, po drugiej pełni księżyca. Igrzyska te były na tyle ważnym wydarzeniem dla Greków, że zaczęto nawet na ich podstawie obliczać czas- olimpiady, czyli okres między poszczególnymi igrzyskami w Olimpii[1].
Około VI wieku p.n.e. ustanowiono igrzyska Pytyjskie w Delfach, następnie odbywały się igrzyska Nemejskie i Istmijskie. Oczywiście nie są te jedyne miejscowości w których odbywały się zawody sportowe starożytnych Greków. Praktycznie w każdej większej miejscowości organizowano igrzyska, związane to było z różnymi świętami religijnymi, lokalnymi, pogrzebami itp. Jednakże igrzyska w wyżej wymienionych miastach miały charakter panhelleński, to znaczy ogólnogrecki. W zawodach tych brali udział zawodnicy ze wszystkich polis świata greckiego. Igrzyska panhelleńskie były traktowane jak święto(panegyris), które łączyło wszystkich Greków mimo wewnętrznych antagonizmów.
W tym czasie według zasady świętego rozejmu przerywano wojny i konflikty by poświęcić się zmaganiom sportowym ku czci bogów[2]. Zasadę tę nie zawsze udawało się przestrzegać i wielkie wojny uniemożliwiały przeprowadzenie igrzysk to znaczy konflikty, które obejmowały wszystkich Greków jak wojna peloponeska, wojny diadochów lub wojny z Rzymem. Bywało, że i same igrzyska stawały się zarzewiem wojny. Tak było w 364 roku p.n.e., gdzie doszło do walk między Arkadyjczykami, a Elejczykami o przywilej urządzania igrzysk. Jednak zazwyczaj igrzyska były na tyle ważnym wydarzeniem dla Greków, że respektowali oni zasadę świętego przymierza lub jeśli to było możliwe urządzali igrzyska mimo wojny. Taka sytuacja miała miejsce w 480 roku p.n.e. mimo inwazji perskiej Greccy zorganizowali igrzyska[3].
Zmagania między zawodnikami nazywane były agonami. Z pośród panhelleńskich agonów, Olimpia i Delfy odbywały je co cztery lata, Istma i Nemeja co dwa lata. Tylko igrzyska olimpijskie miały charakter wyłącznie sportowy. W trzech pozostałych prócz agonów sportowych były także artystyczne. Święta w poszczególnych miejscowościach różniły się między sobą w wielu aspektach. Igrzyska Nemejskie były sędziowane przez 12 sędziów, podczas gdy na igrzyskach olimpijskich początkowo (w 776 p.n.e.) było dwóch sędziów, lecz z czasem liczba ta urosła do 12 (368 p.n.e.). Zawody w Olimpii organizowano na cześć boga Zeusa, igrzyska Istmijskie rozgrywały się ku czci boga Melikertesa, w Nemei organizowano igrzyska początkowo jako pogrzebowe z czasem przekształcając się w zawody ku czci Zeusa, a zawody w Delfach poświęcone były Apollonowi co było związane z ich ,,artystycznym” charakterem. Różnice istniały także w kategoriach w jakich mogli startować zawodnicy. W Istmii i Nemei zawodnicy dzielili się na trzy grupy: chłopców (pajdes), młodzież (agenejoj) oraz mężczyzn (andres). W Olimpii i Delfach w zmaganiach brali udział mężczyźni i młodzież. Istniały także różnice w ,,programie igrzysk”, w każdej z miejscowości trwały one inaczej, a w konkretny dzień obchodzono inne zmagania[4].
Były cztery igrzyska panhelleńskie, które tworzyły periodos, co można tłumaczyć jako ,,obwód”. Zawodnik, który wygrywał zawody w jednych z igrzysk zdobywał sławę i szacunek. Zawodnik będący zwycięzcą w całym periodos (niewielu takich było) rósł do rangi herosa, o którym głośno było w całej Grecji zdobywając tytuł periodonikai co można tłumaczyć jako zwycięzca cyklu. Początkowo za zwycięstwo w zawodach jako nagrody otrzymywano kotły z brązu, trójnogi lub inne wartościowe przedmioty. W Olimpii od siódmej olimpiady zaczęto przyznawać wieniec z liści dzikiej oliwki rosnącej przy świątyni Zeusa w Olimpii. Na igrzyskach w Delfach przyznawano wieniec laurowy, w igrzyskach Nemejskich wieniec z dzikiego selera, a w Istmos wieniec z gałązek pinii[5]. Wraz z rozwojem igrzysk sportowcy, którzy odnosili sukcesu na igrzyskach byli obejmowani ,,opieką’’ miast z których pochodzili co się wiązało z korzyściami majątkowymi.
Kiedy przegotowania do igrzysk zbliżały się ku końcowi wysyłano gońców (Theorodokoi), którzy po wyruszeniu w świat nieśli wieść o świętych igrzyskach i co za tym idzie nastaniu czasu świętego pokoju. W miarę jak wysłannicy trafiali do kolejnych zakątków świata greckiego, do miasta zaczynali zjeżdżać się kibice i zawodnicy. Na pewien czas Olimpia stawała się centrum całej Grecji. Doliny i pola wokół zapełniały się od namiotów i obozowisk. Na samym początku sędziowie (hellenodikai) dokonywali klasyfikacji zawodników. Określano ich wiek, odbierano przysięgę i dzielono na kategorie wiekowe. Następnie rozgrywała się zawody trębaczy (salpinktai) oraz heroldów (kerykes). Ci którzy zwyciężyli zapowiadali kolejne dyscypliny, wzywali zawodników na start, ogłaszali zwycięzców. W kolejnych dniach odbywały się procesje religijne oraz agon hippiczny. Wyścigi rozgrywały się na hipodromie. Sportowcy rywalizowali w wyścigach zaprzęgów oraz gonitwach jeźdźców. Po zakończeniu zawodów hippicznych, igrzyska przenosiły się na teren stadionu. Jako pierwszą z konkurencji agonu gymnicznego był pentatlon, czyli pięciobój. Po wyłonieniu zwycięzcy pięcioboju, przypadł czas na modlitwy, ofiary dla bóstw oraz ucztowanie. W międzyczasie zwycięzcy pentatlonu świętowali swój sukces. Zwycięzcę biegu krótkiego, który odbywał się podczas pentatlonu spotykał szczególny zaszczyt, ponieważ igrzyska, w których wygrał były nazywane od jego imienia. Kolejno rozgrywano zawody biegu długiego (20 stadionów) oraz średniego (2 stadiony). Po biegach przystępowano do zmagań w pozostałych konkurencjach. Przygotowywano skamme czyli ,,ring” na, którym będą walczyć zawodnicy konkurencji zapasów, boksu oraz pankrationu. Ostatnią z konkurencji był Hoplitodromos czyli bieg na dystansie dwóch stadionów w pełnym uzbrojeniu.
Po zakończeniu zawodów zawodnicy świętowali swoje sukcesy oraz składali ofiary bóstwom. Ostatniego dnia kibice wraz z sportowcami wracali do swych rodzinnych stron i tym samym kończyły się igrzyska.
Starożytne igrzyska kojarzą się głównie z Olimpią i zawodami sportowymi w cieniu świątyni Zeusa. Jednak igrzyska były świętem rozgrywanym w wielu miejscowościach nie tylko w Olimpii. Stanowiły ważną część greckiej kultury. Zawody w Istmii Nemei i Delfach były równie ważne i prestiżowe dla starożytnych co zawody w Olimpii. Święta, którymi były igrzyska rozgrywane w tych czterech miejscowościach konsolidowały społeczeństwa miast – państw greckich w jeden naród. Przypominały Grekom, iż mimo że pochodzą z różnych stron Hellady, często prowadząc wojny między sobą to jednak stanowią jeden ,,naród’’ i w świętego pokoju powinni razem cieszyć się z zwycięstw swoich zawodników rywalizujących w duchu sportowym na stadionach.
Oskar Danielak
Artykuł pierwotnie opublikowany 20.01.2018
Bibliografia:
Dobrowolski Witold, Sport i igrzyska olimpijskie w starożytnej Grecji, Warszawa, 2004.
Gostkowski Rajmund, Sport w Starożytności, Warszawa 1959.
Miller Stephen G., Starożytni Olimpijczycy, Warszawa 2006.
Przypisy:
[1] R.Gostkowski, Sport w Starożytności, s. 66.
[2]Stephen G. Miller, Starożytni Olimpijczycy, s. 45; R. Gostkowski, Sport w Starożytności, s. 66.
[3]W. Dobrowolski, Sport i igrzyska olimpijskie w starożytnej Grecji, s. 13.
[4]R. Gostkowski, Sport w Starożytności, s. 78-80.
[5]W. Dobrowolski, Sport i igrzyska olimpijskie…s. 17; R. Gostkowski, Sport w Starożytności, s. 66.
