M. Ryba „Kościół i państwo na Kresach Południowo-Wschodnich II Rzeczypospolitej”.
Rzeczypospolita w swych granicach już od wieków gościła wyznawców wielu religii i wyjątkowo na tle innych państw, panował tu pokój. Niestety skłócenie przychodziło zazwyczaj z prowokacji państw ościennych – zaborców. Historię tych relacji oraz losy Kościoła katolickiego, prawosławia i wyznania greckokatolickiego opisuje w swej książce Mieczysław Ryba (IPN, Tom 162, Warszawa 2021 rok).
Wątek narodowościowy (Polacy, Ormianie, Rosjanie, Łemkowie i Ukraińcy) uczynił już w wolnej II Rzeczypospolitej podłoże pod konflikt, który faktycznie miał miejsce później (rzeź przez Ukraińców na Wołyniu i Podolu podczas II wojny światowej). Aby się pojednać w teraźniejszości, potrzebne są obiektywne badania historyczne, oparte na prawdzie, a do takich można zaliczyć tę recenzowaną książkę. Istotą jej jest ukazanie granicy między wyznaniami, czy raczej chęci dążenia do neounii, ktorą Stolica Apostolska lansowała na Wschodzie. Chęci pozyskania prawosławia na katolicyzm szły w konflkcie Ukraińców (grekokatolicyzm) z Polakami (katolicyzm) w Galicji. Ten temat przewija się na 368 stronach, a zaliczając się do serii wydawniczej „Monografie”, kształtowany jest przez autora (M. Rybę), znawcę tematu. Ciekawe są zatem portrety przywódców religijnych Małopolski Wschodniej, działających w okresie międzywojennym. Nade wszystko czas po II wojnie światowej – komunizm w ZSRS – przyniósł prześladowania, a niektórzy z biskupów zostali nawet beatyfikowanymi i świętymi (Grzegorz Chomyszyn, Józef Bilczewski). Arcybiskup greckokatolicki lwowsko-halicki Andrzej Szeptycki jako Ukrainiec, przyczynil się do dialogu między naszymi narodami.
Znany z poprzednich swych publikacji, związany z Lublinem i KUL-em autor, uhonorowany został wieloma odznaczeniami. Do jego twórczości zalicza się: „Naród a polityka. Myśl społeczno-polityczna twórców ruchu narodowego w okresie międzywojennym”, „Magistra vitae. Rozważania historyczne”, „Odkłamać wczoraj i dziś”. Przy tak wielkim zasobie wiedzy, umieszczenie go w ośmiu rozdziałach, nie wyczerpuje z pewnością tematu. Cenne okazują się także umieszczone na końcu książki zdjęcia. Wykaz skrótów, Indeks osób i Bibliografia zmotywują do dalszego poszerzenia wiedzy, bowiem zawierają Źródła drukowane, Pamiętniki czy Opracowania, przedstawiając tytuły do ich przeczytania.
Przeciwstawienie tych faktów historycznych musi iść z wyraźnym stwierdzeniem, że już po I wojnie światowej pojawiły się antypolskie postawy w społeczeństwie Galicji, łączone z religią. Do pojednania między narodami, a szczególnie Polaków z Ukraińcami, zrobiono już dużo, ale ważne jest, żeby nie zaniedbywać tych bolesnych „stron historii”. Postawy i wyznania religijne powinny łączyć i kierować ku pokojowi. Promocja tej książki na większym forum popularnonaukowym, miałaby za zadanie ukazanie Prawdy obiektywnej.
Wydawnictwo: IPN
Ocena recenzenta: 6/6
Paweł Marek
