Richard Overy, Krew i zgliszcza. Wielka wojna imperialna 1931-1945. Tom 1
Richard Overy, wybitny historyk II wojny światowej, od lat tworzy dzieła naukowe, które na nowo definiują nasze postrzeganie konfliktów globalnych. W książce Krew i zgliszcza. Wielka wojna imperialna 1931-1945 podejmuje ambitny projekt przekształcenia naszego rozumienia II wojny światowej – nie tylko jako konfliktu między państwami, ale jako ostatecznej konfrontacji mocarstw imperialnych, która oznaczała koniec epoki zdominowanej przez imperializm. Pierwszy tom tej pracy to monumentalne, gęste i prowokacyjne dzieło, które wynagradza cierpliwego i wnikliwego czytelnika głębokimi wnioskami na temat przyczyn, przebiegu i konsekwencji tej epokowej walki.
Zasięg książki jest niezwykły – obejmuje kontynenty i opisuje wiele teatrów działań wojennych, od brutalnych kampanii w Chinach po rozległe bitwy morskie na Pacyfiku. Overy nie unika złożoności tematu, przedstawiając obraz świata w stanie przewrotu, gdzie imperia kolonialne walczyły o utrzymanie swojej dominacji, podczas gdy pretendenci starali się ustanowić nowe porządki.
Jest to nowe bardzo interesujące spojrzenie na wydarzenia II wojny światowej. W pierwszym tomie Overy rozpoczyna temat od analizy imperiów i sytuacji międzynarodowej na początku lat 30-XX wieku, zaraz po wielkim kryzysie. Następnie autor opisuje przebieg II wojny światowej by pod koniec tomu skupić się bardziej na danych statystycznych i przygotowaniach do wojny totalnej.
II wojna światowa jako wojna imperialnej
Jednym z kluczowych argumentów książki jest stwierdzenie, że II wojna światowa dotyczyła w równym stopniu przetrwania i transformacji systemów imperialnych, co konfliktów ideologicznych czy narodowego przetrwania. Overy podkreśla, że korzenie wojny sięgają nie tylko faszyzmu i militaryzmu, ale przede wszystkim rywalizacji imperialnej, która trwała od XIX wieku. Analizuje on, w jaki sposób ekspansja Japonii w Mandżurii, inwazja Włoch na Etiopię oraz ambicje terytorialne Niemiec mogą być interpretowane jako dążenia do dominacji imperialnej w systemie światowym wciąż podporządkowanym logice kolonialnej. Umieszczając te wczesne konflikty w ramach imperializmu, Overy podważa tradycyjne, europocentryczne lub państwocentryczne interpretacje początków wojny.
Szczegółowa analiza globalnej skali konfliktu
Overy posiada niezrównane wyczucie globalnych wymiarów konfliktu. Poświęca znaczną uwagę tak zwanym „wojnom peryferyjnym,” w szczególności wojnie chińsko-japońskiej i włoskim kampaniom w Afryce, które często traktowane są jako preludia lub marginalne wydarzenia w stosunku do głównego teatru europejskiego. Overy przekonująco dowodzi, że te konflikty nie były jedynie wstępem, lecz integralną częścią globalnej wojny o imperia.
Jego analiza imperialnych ambicji Japonii jest szczególnie fascynująca. Overy śledzi, w jaki sposób japońska wizja „Strefy Wspólnego Dobrobytu w Wielkiej Azji Wschodniej” odzwierciedlała, a jednocześnie zasadniczo różniła się od imperialnych ideologii europejskich mocarstw. Próba Japonii, by usprawiedliwić swoje podboje jako wyzwolenie spod zachodniego kolonializmu, została przedstawiona z subtelnością, która ujawnia napięcia i sprzeczności tkwiące w jej imperialnym projekcie.
Podobnie, analiza europejskich imperiów kolonialnych, zwłaszcza brytyjskiego i francuskiego, ukazuje, w jaki sposób ich imperialne struktury wpływały na strategie militarne i polityczne podczas wojny. Overy bada, w jaki sposób kolonie stały się zarówno zasobami dla wysiłku wojennego, jak i przestrzeniami konfliktu, które ujawniały słabości rządów imperialnych.
Strategie militarne i polityczne
Jedną z największych zalet Overy’ego jest umiejętność równoważenia historii politycznej i militarnej. Chociaż książka głęboko analizuje dyplomację na najwyższym szczeblu i debaty ideologiczne, oferuje również szczegółowe opisy bitew, logistyki i postępów technologicznych. Opisy kampanii, takich jak niemiecka inwazja na Związek Radziecki czy alianckie bombardowania miast państw Osi, są szczegółowe, ale nie przytłaczające. Czytelnicy zainteresowani operacyjnymi aspektami wojny znajdą wiele do zgłębienia, podczas gdy ci, których bardziej interesują szersze tematy polityczne i kulturowe, docenią zdolność Overy’ego do łączenia strategii z szerszym kontekstem imperialnym.
Krew i zgliszcza. Wielka wojna imperialna – ocena i recenzja
Krew i ruiny to nie tylko opowieść o wojnie, ale także interwencja historiograficzna. Overy podważa tradycyjne narracje, które przedstawiają wojnę jako binarny konflikt między Osią a Aliantami lub jako starcie demokracji z autorytaryzmem.
Podkreślając imperialny charakter wojny, przedstawia ją jako bardziej złożony, wielowymiarowy konflikt o głębokich konsekwencjach dla świata powojennego. Jego teza, że II wojna światowa była „ostatnią wojną imperialną,” jest odważna i, choć może nie przekona każdego czytelnika, stanowi cenne spojrzenie, które pozwala na nowo spojrzeć na ten okres. Ale uznanie już zdążyła zyskać, pomimo, że wydana po raz pierwszy w 2021 roku to warto nadmienić, że w sylabusie matury międzynarodowej książka jest wielokrotnie cytowana.
Mocne i słabe strony
Największą zaletą książki jest jej ambicja. Overy syntetyzuje ogromną ilość materiału, od badań archiwalnych po najnowsze prace naukowe, aby przedstawić prawdziwie globalną historię wojny. Jego styl pisania jest jasny i autorytatywny, a argumenty są dobrze poparte dowodami.
Jednak ta ambicja może być również słabością. Ogrom informacji – niemal encyklopedyczny w swoim zakresie – może być momentami przytłaczający, a książka zakłada pewien poziom wcześniejszej wiedzy. Przypadkowi czytelnicy lub osoby nowe w tematyce II wojny światowej mogą mieć trudności z gęstością materiału.
Dodatkowo niektórzy mogą uznać, że imperialne ramy interpretacyjne Overy’ego są zbyt szerokie, co potencjalnie może przyćmić inne kluczowe aspekty konfliktu, takie jak ideologia czy czynniki ekonomiczne. Zdecydowanie też pojawia się zarzut spoglądania głównie na kilka państw: USA, ZSRS, Wielka Brytania, Francja, Niemcy, Włochy i Japonia. Wynika to z tematu książki i skupieniu się na aspekcie imperiów ale pozostałe kraje uczestniczące w konflikcie są raczej albo terenem działań albo wzmiankowane sporadycznie.
Krew i zgliszcza. Wielka wojna imperialna – podsumowanie
Krew i zgliszcza. Wielka wojna imperialna to monumentalne dzieło naukowe, które na nowo definiuje nasze rozumienie II wojny światowej. Umieszczając konflikt w szerszym kontekście imperializmu, Richard Overy oferuje świeże spojrzenie, które podważa konwencjonalne narracje. Choć gęstość książki może nie odpowiadać wszystkim czytelnikom, ci, którzy zdecydują się na wnikliwą analizę, znajdą w niej wiele do odkrycia.
To lektura obowiązkowa dla wszystkich zainteresowanych globalnymi wymiarami II wojny światowej, jest niesamowicie dokładna i sprawia, że zrozumienie natury II wojny światowej staje się dużo łatwiejsze. Można śmiało też stwierdzić, że dzieło Overy’ego stanowi przełomowy wkład w historiografię wojny.
Wydawnictwo Rebis
Ocena recenzenta: 6*/6
Remigiusz Gogosz
Recenzja powstała we współpracy z Wydawnictwem Rebis. Tekst jest subiektywną oceną autora, redakcja nie identyfikuje się z opiniami w nim zawartymi.
