W dynastiach królewskich los dzieci bywał z góry przesądzony. Córki władców, jeszcze zanim osiągnęły dojrzałość, stawały się narzędziem dyplomacji, a ich przyszłość zależała od interesów rodów i państw. Młody wiek narzeczonych nie miał większego znaczenia w praktyce dynastycznych mariaży. Jaka więc była najmłodsza królewna wydana za mąż?
Najmłodsza królewna
Małżeństwa w rodzinach królewskich zawierano przede wszystkim w celach politycznych. Królewna była postrzegana jako narzędzie polityki, którego można było wykorzystać do wzmocnienia pozycji rodu lub państwa. Dlatego też wielu królewnom już w bardzo młodym wieku odbierano dzieciństwo, wydając je za mąż, niekiedy za mężczyzn o kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt lat starszych, w ramach politycznych układów i sojuszy.
Przykładami takich królewien są m.in. święta Jadwiga Andegaweńska – król Polski, Izabela de Valois, Maria Stuart, Małgorzata Beaufort i wiele innych. Zaznaczmy tutaj jednak, że określenie królewna formalnie odnosi się wyłącznie do córek królów w Polsce, np. w Anglii była to po prostu księżniczka. Jednak potocznie, również i te księżniczki, nazywane są królewnami. Chodzi oczywiście o przykłady bardzo młodych dziewczynek, które zostały uwikłane w meandry polityki dynastycznej, gdzie nikt nie baczył na ich wiek i dojrzałość.
Jedną z najmłodszych dziewcząt wydanych za mąż była Jadwiga Andegaweńska – król Polski. Urodziła się w 1373 roku w Budzie jako najmłodsza córka króla Węgier i Polski, Ludwika Andegaweńskiego. Jej matką była Elżbieta Bośniaczka. Jadwiga była wnuczką Elżbiety Łokietkówny (ur. 1305, zm. 1380), która była siostrą króla Kazimierza III Wielkiego (ur. 30 kwietnia 1310, zm. 5 listopada 1370) i córką króla Władysława Łokietka (ur. 1260, zm. 2 marca 1333).
W 1378 roku, mając zaledwie około 5 lat, Jadwiga została zaręczona z Wilhelmem Habsburgiem, księciem Austrii. Były to zaręczyny polityczne i miały na celu zacieśnienie więzi między rodem Andegawenów a Habsburgami. Wilhelm został przysłany na węgierski dwór, gdzie miał dorastać w otoczeniu Jadwigi i nawiązać z nią bliższą relację, by przygotować młodych do przyszłego małżeństwa.
10 września 1382 roku, po śmierci jej ojca, króla Ludwika Węgierskiego, Jadwiga objęła tron Królestwa Polskiego, dlatego też w 1384 roku, w wieku zaledwie 11 lat, przybyła do Polski i 16 października została koronowana w katedrze wawelskiej na króla Polski – tytuł celowo sformułowano w rodzaju męskim, aby podkreślić jej pełnię władzy.
W 1386 roku, mając 12 lat, Jadwiga Andegaweńska poślubiła wielkiego księcia litewskiego Władysława Jagiełłę, który przyjął chrzest, imię Władysław i koronę Polski. Jagiełło miał wtedy około 35 lat – był starszy od Jadwigi o blisko 23 lata. Ich małżeństwo miało duże znaczenie polityczne, gdyż dzięki niemu doszło do unii Polski z Litwą, co zapoczątkowało długotrwały sojusz między tymi dwoma państwami. Uroczystości weselne i koronacja Jagiełły odbyły się w lutym 1386 roku w Krakowie, a samo małżeństwo władców zapoczątkowało dynastię Jagiellonów na tronie Polski.
Małżonkowie w aranżowanych małżeństwach politycznych zazwyczaj widywali się po raz pierwszy dopiero przy ołtarzu. Rzadkością były sytuacje, takie jak w przypadku Jadwigi Andegaweńskiej i Wilhelma Habsburga, którzy znali się od dziecka. Jednak, gdy po śmierci ojca Jadwiga miała wyjść za mąż nie za Wilhelma, lecz za znacznie starszego od siebie Władysława Jagiełłę — władcę pogańskiej jeszcze wtedy Litwy — wykazała niezwykłą rozwagę i samodzielność. Choć miała zaledwie 12 lat, rozkazała wysłać do Jagiełły zaufanego posła, by ten osobiście go zobaczył i przekazał jej, kim naprawdę jest przyszły małżonek.
Władysław Jagiełło przyjął posła i jak podaje Jan Długosz:
Jagiełło domyśliwszy się, że wysłaniec królowej przybył dla poznania jego urody i budowy ciała, wiedział bowiem, jak fałszywe o jego szpetnej postaci rozgłoszono wieści, przyjął go nader ludzko i uprzejmie; aby zaś dokładniej się przypatrzył nie tylko jego urodzie, ale i budowie pojedynczych ciała części, wziął go ze sobą do łaźni. Ten więc przyjrzawszy się mu do woli i z dokładnością, a odmówiwszy przyjęcia upominków, którymi go Jagiełło chciał obdarzyć, wrócił do królowej Jadwigi i oznajmił, że książę Jagiełło wzrostu średniego, szczupłej postawy, budowę ciała miał składną i przystojną, wejrzenie wesołe, twarz ściągłą, bynajmniej nie szpetną, obyczaje poważne i książęcej godności odpowiednie. A tak uspokoił królową Jadwigę, z dawna stroskaną, bo uprzedzoną o jego szpetności i grubych obyczajach[1].
Ten starannie zaplanowany gest pokazał, że Jagiełło rozumie nie tylko polityczne znaczenie tego małżeństwa, ale także osobisty niepokój młodej Jadwigi. Właśnie to mogło zaważyć na jej ostatecznej decyzji o ślubie, który zmienił bieg historii Polski i Litwy.
Następną królewną, która wcześnie zawarła małżeństwo jest Izabela de Valois. Urodziła się 9 listopada 1389 roku w Paryżu jako córka króla Francji Karola VI Szalonego i królowej Izabeli Bawarskiej. Zmarła młodo, 13 września 1409 roku w Blois, mając 19 lat. W wieku zaledwie 6 lat została wydana za mąż za króla Anglii, Ryszarda II, który był od niej starszy o około 22 lata. Było to polityczne małżeństwo, które miało umocnić zawarty w 1396 roku pokój między Anglią a Francją.
Królowa Szkotów
Maria I Stuart – królowa Szkotów – urodziła się w 1542 roku jako córka króla Szkocji Jakuba V i Marii de Guise. Była także kuzynką Elżbiety I – królowej Anglii. Po śmierci ojca, będąc jeszcze noworodkiem objęła tron Szkocji i została ogłoszona jego prawowitą następczynią.
W wieku zaledwie 5 lat została zaręczona z francuskim delfinem, Franciszkiem, synem króla Henryka II i Katarzyny Medycejskiej. Małżeństwo to zostało zawarte w 1558 roku, gdy Maria miała 15 lat. Wkrótce potem Franciszek wstąpił na tron Francji jako Franciszek II, a Maria została królową Francji.
Najmłodsza królewna razy dwa
Małgorzata Beaufort – matka króla Anglii Henryka VII, również wyszła za mąż w bardzo młodym wieku. Urodziła się 31 maja 1443 roku, a zmarła 29 czerwca 1509 roku. Pochodziła z potężnego angielskiego rodu, gdyż była jedyną córką Johna Beauforta, potomka króla Anglii Edwarda III i jego żony Margaret Beauchamp. Gdy miała około 6 lat, została wydana za Johna de la Pole’a, syna hrabiego Suffolk.
To małżeństwo było jednak czysto formalne i zostało unieważnione z rozkazu króla Henryka VI. W 1455 roku, mając zaledwie 12 lat, Małgorzata ponownie wyszła za mąż — tym razem za Edmunda Tudora, hrabiego Richmond, przyrodniego brata króla Henryka VI. Edmund zmarł rok po ślubie, w 1456 roku, pozostawiając żonę w ciąży, która kilka miesięcy później urodziła jedynego syna — Henryka Tudora, późniejszego króla Anglii Henryka VII, twórcę dynastii Tudorów.
Małżeństwa polityczne w średniowieczu
W średniowieczu małżeństwa polityczne były powszechną praktyką i odgrywały znaczną rolę w kształtowaniu stosunków między państwami oraz możnymi rodami. Zawierano je nie z miłości, lecz z konieczności – były obowiązkiem, który należało spełnić dla dobra dynastii, kraju lub rodu. Uczucia przyszłych małżonków miały w takich przypadkach niewielkie znaczenie, a miłość w małżeństwach królewskich i arystokratycznych należała do rzadkości.
Królewny były wydawane za mąż w wieku od 12 lat, choć nierzadko zaręczano je już jako kilkuletnie dziewczynki – czasem mając zaledwie 3–5 lat. Były to tzw. sponsalia de futuro – przyrzeczenia małżeństwa w przyszłości. Takie zaręczyny nie oznaczały natychmiastowego ślubu, ale formalnie wiązały obie strony i służyły zabezpieczeniu sojuszu. Była to najczęściej stosowana praktyka, zwłaszcza przy bardzo młodych narzeczonych.
Związki te stanowiły formę dyplomacji – były umową zawieraną między władcami, państwami i rodami o dużym znaczeniu politycznym, których celem było zazwyczaj zabezpieczenie wpływów, pokój między stronami, zdobycie tytułów, ziem czy innych korzyści. W takich przypadkach wiek małżonków często nie miał większego znaczenia – ważniejszy był potencjalny zysk dla jednej lub obu stron.
Jak wyglądało dorastanie na dworze?
W czasach średniowiecza śmiertelność niemowląt i dzieci była bardzo wysoka. Z tego względu kobiety, uważały na siebie już w czasie ciąży. Narodziny dziecka były ważnym wydarzeniem na dworze, jednak ich celebracja zależała w dużej mierze od płci noworodka. Znacznie większą radość wzbudzały narodziny syna – potencjalnego następcy tronu – niż córki, których los zwykle wiązał się z małżeństwem dynastycznym.
Zaraz po narodzinach dziecka wybierano odpowiednie osoby do opieki nad noworodkiem i jego dalszego wychowania. Uważano, że królowa nie powinna karmić piersią swojego dziecka, dlatego też kluczową rolę w pierwszych miesiącach życia niemowlęcia odgrywała mamka. Dzieciństwo w średniowieczu dzielono zazwyczaj na trzy etapy. Pierwszy kończył się wraz z okresem karmienia piersią, drugi trwał do około 7. roku życia, a trzeci – do 14. roku życia u chłopców i do 12. u dziewcząt. W tym ostatnim etapie dzieci były już często postrzegane jako młodzi dorośli.
Królewicze rozpoczynali naukę zwykle między 4. a 6. rokiem życia. Zgłębiali wiedzę z różnych dziedzin – religii, historii, filozofii, retoryki, prawa, tańca, geografii oraz sztuki dworskiej. Jednakże, szczególny nacisk kładziono na naukę jazdy konnej, fechtunku i sztuki wojennej.
Edukacja królewien koncentrowała się głównie na przygotowaniu do roli żon i matek. Ich głównymi zajęciami były: religia, zasady etykiety, muzyka, tańce, haft oraz podstawy zarządzania dworem. Gdy rodzina miała wyższe ambicje intelektualne, dziewczynki kształcono także w zakresie historii, literatury, retoryki i języków obcych. Wszystko po to, by mogły godnie reprezentować swoją dynastię.
Bibliografia:
- D. Żołądź-Strzelczyk, „Takich dzieci nie spotyka się na żadnym dworze w Europie” – edukacja dziewcząt na dworze Wittelsbachóww Neuburgu, Instytut Historii Nauki im. Ludwika i Aleksandra Birkenmajerów Polskiej Akademii Nauk, Warszawa 2022.
- J. Długosz, Roczniki czyli kroniki sławnego królestwa polskiego, księga X.
- K. Ożóg, Królewskie rządy Jadwigi Andegaweńskiej w Polsce, Folia Historica Cracoviensia, 30(2) 2024, s. 45-68.
- Ł. Wróbel, Dzieciństwo królów…, Litteraria Copernicana, 3(23) 2017, s. 149-153.
- M. Ozorowski, Zarys historyczny teologii małżeństwa w średniowieczu, Studia Teologiczne 14, 1996, s. 269-277.
[1] J. Długosz, Roczniki czyli kroniki sławnego królestwa polskiego, księga X.
