Z pozoru dobrze znany i podziwiany przez turystów obelisk z Luksoru, stojący dziś w centrum Paryża, może skrywać więcej, niż się wydaje. Według najnowszych ustaleń egiptologa, na jego powierzchni zakodowana została propaganda wychwalająca Ramzesa II, skierowana do elit starożytnego Egiptu. Ukryte hieroglify miały nie tylko gloryfikować faraona jako wybrańca bogów, ale i subtelnie wzmacniać jego autorytet tam, gdzie miało to największe znaczenie – na oczach arystokracji i kapłanów przybywających do Teb w czasie święta Opet.
W samym centrum Paryża, na Placu Zgody, od XIX wieku stoi monumentalny obelisk – prezent od Egiptu dla Francji, który ma ponad 3300 lat. Ten kamienny kolos, pochodzący ze świątyni w Luksorze, został wzniesiony na polecenie Ramzesa II, jednego z najbardziej znanych faraonów w historii starożytnego Egiptu. I choć jego powierzchnia była już wcześniej badana przez wielu uczonych, dopiero niedawno egiptolog Jean-Guillaume Olette-Pelletier zasugerował, że obelisk może zawierać ukryte przekazy – subtelne formy propagandy skierowane do elit starożytnego Egiptu.
Propaganda wychwalająca Ramzesa II – przekaz ukryty przed wzrokiem mas
W ramach prac konserwatorskich prowadzonych w 2021 roku wokół obelisku zbudowano rusztowanie, które umożliwiło Olette-Pelletierowi bezpośrednie zbadanie górnych partii monumentu. Dzięki temu odkrył on szereg hieroglifów i przedstawień, które – jak twierdzi – były widoczne jedynie w określonych warunkach i dla określonej grupy odbiorców.
Jak wskazał badacz z Institut Catholique de Paris, pierwotnie zachodnia strona obelisku skierowana była ku Nile – świętej rzece starożytnych Egipcjan i głównemu szlakowi komunikacyjnemu. Osoby podróżujące łodzią miały szansę dostrzec inskrypcje umieszczone wysoko na granitowej powierzchni. Jedna z nich głosiła, że Ramzes II został wybrany przez bogów, jest boskiego pochodzenia i z tego tytułu ma prawo rządzić Egiptem. Obok znajdowała się scena, na której faraon składał dary bogu Amonowi, opiekunowi Teb.
Opet i propaganda wychwalająca Ramzesa II jako narzędzie polityczne
Szczególne znaczenie miało to w kontekście festiwalu Opet – corocznego święta poświęconego Amonowi. Wówczas do Teb zjeżdżała elita Egiptu: kapłani, urzędnicy i członkowie rodzin arystokratycznych. Właśnie wtedy, płynąc Nilem, mogli oni zobaczyć starannie zaplanowane przekazy inskrypcyjne. Była to propaganda skierowana do bardzo wysokiej elity intelektualnej – podkreślił Olette-Pelletier.
Nie była to jednak propaganda wprost – raczej subtelne potwierdzenie boskiego mandatu do sprawowania władzy. Symbolika religijna łączyła się z przekazem politycznym, tworząc aurę sakralnej legitymizacji, trudną do zakwestionowania nawet przez najbardziej wpływowe rody egipskie.
Propaganda wychwalająca Ramzesa II zakodowana w hieroglifach
Wśród odkrytych przez badacza szczegółów znajdują się również dwie poziome linie hieroglifów, które – w zależności od kierunku czytania – mogły oznaczać coś zupełnie innego. Jedna interpretacja to pełne imię tronu Ramzesa II, inna – zapewnienie o jego wiecznym życiu. Ten językowy zabieg, oparty na wieloznaczności i elipsie, miał przemawiać do wtajemniczonych – ludzi obeznanych z symboliką i strukturą tekstu hieroglificznego.
Zabieg ten można porównać do dzisiejszych kampanii brandingowych – przekaz był jasny, ale tylko dla tych, którzy potrafili go rozszyfrować. Ramzes II nie tylko walczył orężem, ale również słowem i obrazem.
Kontrowersje wokół interpretacji
Choć odkrycie wywołało duże zainteresowanie, spotkało się również z krytyką. Filip Taterka, egiptolog z Instytutu Kultur Śródziemnomorskich i Orientalnych Polskiej Akademii Nauk, zwrócił uwagę, że napisy umieszczone tak wysoko na obelisku mogły być niewidoczne z poziomu rzeki, co podważałoby ich skuteczność jako narzędzia propagandy.
Jednak przeciwnicy tej tezy nie negują całkowicie możliwości istnienia ukrytego przekazu. W starożytnym Egipcie często zakładano, że sacrum nie musi być dostępne każdemu – wręcz przeciwnie, im bardziej tajemnicze i zaszyfrowane przesłanie, tym większy jego potencjał sakralny. Nawet jeśli tylko nieliczni byli w stanie je dostrzec i zrozumieć, to właśnie ta elitarność mogła być kluczowa dla skuteczności przekazu.
Ramzes II i komunikacja władzy przez sztukę
Nie jest tajemnicą, że Ramzes II, znany też jako Ramzes Wielki, potrafił zadbać o swój wizerunek. Budował świątynie, stawiał kolosalne posągi, upamiętniał swoje zwycięstwa w reliefach i inskrypcjach. Władza w Egipcie nie opierała się wyłącznie na sile militarnej – równie istotna była kontrola nad symbolicznym językiem władzy.
Obelisk z Luksoru to nie tylko zabytek sztuki starożytnej, lecz także przemyślane medium propagandowe. Odkrycia Olette-Pelletiera, nawet jeśli wymagają dalszych badań i weryfikacji, rzucają nowe światło na sposób, w jaki starożytni Egipcjanie komunikowali ideologię władzy – subtelnie, wyrafinowanie, z wykorzystaniem języka dostępnego tylko wtajemniczonym.
Źródło: Live Science
Fot. Cocotier Tours
