Oksford – krótka historia, muzea i zabytki godne uwagi
Oksford nazywany jest miastem rozmarzonych iglic. Zachwyca architekturą i mieści renomowany uniwersytet, a jego zabytki skupiają jak w soczewce bogactwo kilkusetletniej historii tej akademii. Przedstawiamy zestawienie 11 miejsc najbardziej wartych zobaczenia w Oksfordzie.
Spis treści:
- Oksford w pigułce
- Krótka historia Oksfordu
- Uniwersytet w Oksfordzie
- Oksford – co warto zobaczyć?
- Miasto rozmarzonych iglic – podsumowanie
Oksford w pigułce
Oksford to średniej wielkości miasto w Anglii. Leży nad Tamizą, około 2 godziny drogi na północny zachód od Londynu. Liczy niewiele ponad 100 000 stałych mieszkańców, ale rokrocznie wita za to miliony turystów z całego świata. Słynie, przede wszystkim, z jednego z najstarszych, najlepszych i najbardziej renomowanych uniwersytetów na świecie.
Krótka historia Oksfordu
Dość znacząca osada istniała w miejscu dzisiejszego Oksfordu już w czasach saskich. Po podboju Anglii Wilhelm Zdobywca zbudował w Oksfordzie zamek, zachowany do dzisiaj. Henryk II Plantagenet w połowie XII wieku nadał miastu prawa bardzo zbliżone do tych, którymi cieszył się Londyn.
Oxford nie stał się nigdy metropolią, ale miał istotne znaczenie. Aż do czasów nowożytnych był jednym z większych miast Anglii. Wiąże się też z kilkoma ważnymi wydarzeniami w historii królestwa.
To tam w 1258 roku król Henryk III zatwierdził tzw. prowizje oksfordzkie. Był to rodzaj kompromisu pomiędzy królem a silną w tym czasie opozycją baronów, której przewodził Szymon de Montfort. Prowizje stały się swego rodzaju prowizoryczną konstytucją Anglii.
W czasie wojny domowej król Karol II po ucieczce z Londynu uczynił z Oksfordu swoją siedzibę. Miasto stało się przez to nieoficjalną, drugą stolicą kraju.
Wraz z upływem wieków, Oksford pozostawał jednak daleko w tyle w rozwoju za Londynem. Dzieje miasta coraz ściślej splatały się z historią uczelni.
Uniwersytet w Oksfordzie
Nie wiadomo dokładnie, kiedy powstał uniwersytet. Nie zachował żaden akt erygacyjny ani inne świadectwo. Wiadomo jedynie, że w 1167 roku Henryk II zakazał Anglikom studiować w Paryżu, przez co wielu żaków powróciło do kraju – większość do Oksfordu.
Uniwersytet przeżył liczne perturbacje w okresie reformacji. Wielu profesorów nie poparło utworzenia kościoła anglikańskiego i musiała uciekać z kraju. Był to jednak zarazem okres reformy szkolnictwa i rozwoju nauk humanistycznych.
Co ciekawe, aż do XIX wieku program nauczania był skostniały i raczej mało urozmaicony. Nawet studenci nauk ścisłych musieli zdawać egzaminy z języków starożytnych. Uczelnia długo pełniła raczej funkcję wychowawczą dla młodych arystokratów wchodzących do świata polityki, tudzież kandydatów do stanu duchownego.
Rozwój nauk i wzrastający popyt na fachowców różnych dziedzin w XIX wieku wymusił reformy. Jej ostatnim akordem było dopuszczenie do studiowania kobiet. Pierwsze żeńskie kolegia na niepełnych prawach powstały pod koniec wieku. Niemniej pełnię praw do studiowania kobiety otrzymały dopiero w 1920 roku.
Oksford – co warto zobaczyć?
Oksford to małe miasto pełne zabytków. Bez wątpienia króluje wśród nich angielski gotyk, a zaraz potem klasycyzm. Poza kościołami i kolegiami są i muzea, nie zabraknie i parków. Przedstawiamy wybór 11 najciekawszych, wartych zobaczenia miejsc.
Christ Church
Listę otwiera Kościół Chrystusa (ang. Christ Church), czyli zespół budynków uniwersyteckich skupionych wokół kolegium i katedry o tej samej nazwie. Christ Church College założył Henryk VIII w 1646 roku. Jego wyjątkowość wynika z więzi z katedrą, która jest zarazem kolegialną kaplicą. Codziennie odprawiane jest tam wyjątkowe nabożeństwo z udziałem chórów uniwersyteckich.
Christ Church słynie ze swojego czworobocznego dziedzińca (ang. quad) oraz wykładanej ciemnym drewnem sali jadalnej wraz z prowadzącą do niej klatką schodową. Obie lokacje, jak i szereg innych miejsc w Oksfordzie, służyły za scenografię do filmów z serii ,,Harry’ego Pottera”. Monumentalna architektura gotyku imitowała zamek Hogwartu.
Bodleian Old Library
Uniwersytet nie może obyć się bez biblioteki. Biblioteka Bodlejańska (ang. Bodleian Library), nazwana na cześć założyciela, Thomasa Bodleya to tak naprawdę sieć kilkunastu bibliotek. Większość to biblioteki specjalistyczne – kolekcjonują zbiory jedynie z wybranej dziedziny nauki.
Najstarsza z nich, pierwotna biblioteka Bodleya, mieści się w gotyckim gmachu w sercu historycznego Oksfordu. W środku znaleźć można Divinity School, czyli pochodzącą z XV w., nakrytą misternym gwiaździstym sklepieniem salę, gdzie odbywały się pierwotnie debaty teologiczne.
Na 2. piętrze zaś znajduje się tzw. biblioteka diuka Humphrey’a. Jest to najstarsza czytelnia biblioteki z zachowanym drewnianym wystrojem i stropami. Użyto jej także jako scenografii w trakcie produkcji Harry’ego Pottera.
All Souls College
Zaraz po Christ Church, jednym z najbardziej rozpoznawalnych kolegiów jest All Souls, czyli Wszystkich Zmarłych. Założony w XV wieku, zajmuje kilka gmachów w centrum miasta tuż przy Bibliotece Bodlejańskiej.
Wyjątkowość All Souls polega na tym, że jako jedyne kolegium nie składa się ze studentów, ale nauczycieli akademickich, zwanych fellows. Przynależność do All Souls jest największym zaszczytem, jaki może spotkać akademika.
Kościół Uniwersytecki Najświętszej Marii Panny
Każde kolegium, według średniowiecznego wzorca, ma swoją kaplicę lub kościół. Uniwersytet jako całość także ma swą świątynię. Rolę tę pełni kościół Najświętszej Marii Panny (ang. University Church of St Mary the Virgin)
Kościół mieści się w samym centrum historycznego Oksfordu, tuż obok All Souls College. Świątynia istniała tam już w XI wieku. Obecny kształt z późnymi formami gotyckimi zawdzięcza przebudowie z początku XVI w.
W świątyni odbył się w 1555 roku sąd nad trzema tzw. męczennikami z Oksfordu. Była to jedna z najgłośniejszych spraw angielskiej reformacji i jeden z najkrwawszych epizodów z okresu prześladowań katolików za królowej Marii. Trzech biskupów, Latimera, Ridley’a i Cranmera, wiernych wyznaniu anglikańskiemu, oskarżono o herezję, skazano i spalono na stosie za miastem.
Oratorium Św. Alojzego
Kościół, nazywany także oratorium oksfordzkim, pełni funkcję katolickiego kościoła parafialnego dla centrum Oksfordu. Jest to największy spośród kilku nielicznych kościołów katolickich w mieście.
Świątynia jest stosunkowo młoda na tle reszty zabytków, pochodzi bowiem z II poł. XIX wieku. Jej gotyk to jedynie historyzująca imitacja, wnętrza jednak są godne uwagi z racji na polichromie i bogatą dekorację rzeźbiarską prezbiterium.
W walce o pozycję słabego wciąż katolicyzmu oratorium przełamuje rutynę szczególną troską o liturgię. Stosowane są na co dzień elementy tradycyjnego rytu rzymskiego, a w niedziele i święta msze śpiewane są także po łacinie.
Parki uniwersyteckie
Na północny zachód od historycznego i turystycznego centrum ciągną się parki uniwersyteckie. 30 hektarów łąk naznaczonych drzewami, poprzecinanych ścieżkami i strumieniami.
Grunty te były wykorzystywane przez studentów dla rekreacji najpewniej jeszcze w średniowieczu. W okresie wojny domowej, król Karol II podobno korzystał z tych łąk, by wyprowadzać swojego psa.
Z racji na atrakcyjność tych ziem, uniwersytet wykupił większość gruntu w połowie XIX w. Po paru latach otwarto na nowo rozplanowany park z wytyczonymi boiskami do gry w tenisa, lacrosse i, przede wszystkim, krykieta.
Przy ścieżce nad strumieniem przecinającym parki znaleźć można szereg ławek. Są to proste drewniane ławki z małą stalową tabliczką z wygrawerowanym nazwiskiem. Każda upamiętnia inną postać – uczonych, literatów, studentów, mieszkańców miasta, fundatorów, dobroczyńców.
Wśród nich znaleźć można m.in. J.R.R. Tolkiena. Pisarz był równocześnie wykładowcą akademickim. Większość życia mieszkał i pisał w Oksfordzie.
Ashmolean Museum
W 1677 roku uniwersytet nabył zbiory z pewnego gabinetu osobliwości. Zwane także z niemiecka kunstkamerami, gabinety były domeną prywatnych kolekcjonerów. Zbierano okazy roślin i zwierząt, dzieła sztuki, artefakty etc.
Darczyńca z 1677 roku nazywał się Eliasz Ashmole – angielski polityk, antykwarysta i alchemik. Kilka lat później uniwersytet na bazie jego kolekcji otworzyło muzeum. Była to druga taka instytucja, zaraz po muzeum uniwersyteckim w Bazylei.
Obecny klasycystyczny gmach Ashmolean Museum pochodzi z połowy XIX wieku. Zbiory obejmują głównie malarstwo europejskie, zabytki archeologiczne i numizmatyczne, w tym bogatą kolekcję monet rzymskich.
Sheldonian Theatre
Uroczystość otwarcia roku akademickiego wiąże się z przyjęciem nowych studentów do społeczności uczelni. Pierwotnie oznaczało to wpisanie imienia studenta do metryki uczelni, czyli immatrykulację (łac. immatriculatio – wpisanie, wliczenie). Dziś immatrykulacją zwie się ceremonia przyjęcia studentów I roku.
W Oksfordzie uroczystość ta ma szczególną tradycję. Rozpoczyna się marszem odświętnie ubranych kandydatów z pojedynczych kolegiów w kierunku centrum miasta. Obowiązuje ściśle określony strój galowy, w tym charakterystyczne szaty studenckie (ang. sub fusc).
Sama uroczystość odbywa się w Sheldonian Theatre – charakterystycznym budynku w kształcie podkowy. W środku kanclerz uroczyście ogłasza po łacinie przyjęcie immatrykulowanych w poczet studentów.
Uroczystość jest zamknięta dla gości, lecz teatr jest udostępniony dla zwiedzających.
Zamek
Jako dość ważny ośrodek jeszcze w czasach przednormańskich, Oksford posiadał umocnienia: drewnianą wieżę na usypanym wzgórzu (tzw. motte-and-bailey). Umocnienia nie zachowały się, jako że w okresie od XII do XIV wieku stopniowo zastępowano drewno kamieniem i jednocześnie rozbudowywano zamek oksfordzki.
Zamek doznał poważnych zniszczeń w trakcie angielskiej wojny domowej (1640–48), gdy Oksford pełnił rolę siedziby rojalistów. Później nie było już żadnego powodu odbudowywać bezużytecznych umocnień. Pozostałe budynki zamieniono w XVIII wieku na więzienie.
Częściowa rekonstrukcja zamku umożliwiła otwarcie go dla zwiedzających. Zobaczyć można m.in. wieżę św. Jerzego oraz krypty. W dawnych zabudowaniach więziennych funkcjonuje dzisiaj hotel.
Covered Market
Oksford nie otrzymał nigdy, jak miasta lokowane w Polsce, jasno wytyczonego rynku. Drobny handel rozwijał się więc nieskrępowanie na ulicach. Dopiero w XVIII wieku władze miasta zdecydowały zebrać blokujące ulice kramy i targowiska w jedno miejsce.
Miejsce to, znane dziś jako Covered Market (,,targ zadaszony”), mieści się w historycznym centrum. Otworzony w 1772 roku, targ od razu postanowiono przykryć dachem. Powstała wyjątkowa przestrzeń zajmująca kilka pierzei przypominająca dzisiejsze centra handlowe.
Układ większości stoisk, dziś dodatkowo wydzielonych witrynami, pozostał niezmieniony. Niektóre lokale na targu działają nieprzerwanie od ponad 100 lat.
Most Westchnień
Most Westchnień, a właściwie most Hertford (ang. Hertford bridge), rozpościera się nad ulicą New College Lane. Łączy dwie części, starszą i nowszą, kolegium Hertford.
Zaczęto go powszechnie nazywać Mostem Westchnień (ang. Bridge of Sighs) przez analogię ze słynnym Mostem Westchnień w Wenecji. Nie jest to skojarzenie uzasadnione. Architektonicznie most oksfordzki przypomina raczej most Rialto. Prawdziwy Most Westchnień ma formę prostą, a nie łukowatą.
Most ukończono w 1914 roku Jego łuk wieńczy zdobiony naczółek wsparty na półkolumnach, pod którymi mieści się herb kolegium. Pełni użytkową funkcję łącznika dla studentów i pracowników kolegium.
Miasto rozmarzonych iglic – podsumowanie
Oksford od XIX wieku nazywane jest ,,miastem rozmarzonych iglic” (ang. city of dreaming spires). Zwrot ukuł poeta wiktoriański Matthew Arnold. Rzeczywiście, nad miastem wznosi się wiele wież i iglic, a jego atmosfera przesiąknięta się historią i refleksją.
Arnold zachwycał się architekturą Oksfordu. Jest ona niezmiernie bogata, zarówno pod względem stylów jak i rozmachu. Widać w niej ponad 800-letnią historię uczelni, jej splendor i bogactwo tradycji. To je właśnie wyrażają klasycystyczne kopuły i kolumny, jak gotyckie iglice.
Fot. Panorama, autor: Chensiyuan
Filip Grzębski