Ukraina przed wiekami w Gdańsku

Do 31 maja 2017 br. można oglądać w Muzeum Archeologicznym w Gdańsku wystawę ukazującą dzieje ziem starożytnej i średniowiecznej Ukrainy. Prezentowane eksponaty w Domu Przyrodników (ul. Mariacka 25/26) pochodzą z krakowskiego Muzeum Archeologicznego.

DSCN9820Przez niemal stulecie – od połowy XIX w. do II wojny światowej – zbiory Muzeum Archeologicznego w  Krakowie wzbogacane były zabytkami z terenu współczesnej Ukrainy. Znaleziska przypadkowe i  materiały z wykopalisk przekazywali Polacy mieszkający na Wołyniu, Rusi Czerwonej, Podolu, Bracławszczyźnie i Kijowszczyźnie oraz prowadzący tam badania uczeni z Krakowa. Współtworzyli Oni archeologię Ukrainy i przyczynili się do poszerzenia wiedzy o pradziejach i średniowieczu ziem nad Dniestrem i Dnieprem.

Ukraina położona jest prawie w całości na Nizinie Wschodnioeuropejskiej. Nie ma na niej barier uniemożliwiających kontakty międzykulturowe, a układ przecinających ją rzek wręcz sprzyja takim związkom. Widoczne są jednak różnice wiążące się z klimatem – na południowym wschodzie kraju rozciąga się Wielki Step, który połączony jest pasmem lasostepu ze strefą lasów liściastych i borów znajdującą się na północnym-zachodzie. Rozmaitość przyrodnicza przyczyniła się do różnorodności kulturowej – w toku dziejów na Ukrainie kultury swe tworzyli zarówno osiadli rolnicy, jak i wędrowni pasterze. Odkrywane przez archeologów ślady minionej rzeczywistości ukazują, że wszystkie dawne ludy podlegały wzajemnym wpływom. Przykładem tego oraz swego rodzaju zwieńczeniem wielowiekowego ciągu kultur nad Dnieprem i Dniestrem była „cywilizacja sarmacka” I  Rzeczypospolitej, w której Zachód przyswoił liczne elementy Orientu.

Na „Ukrainie przed wiekami” wystawione są dzieła ręki ludzkiej z okresu obejmującego sześć tysiącleci – od zaskakujących urodą zabytków protocywilizacji trypolskiej i neolitycznego oręża kamiennego, przez ozdoby i broń z epoki brązu, antyczną ceramikę z Pantikapajonu, przedmioty należące niegdyś do Scytów, Sarmatów, Gotów i Połowców oraz bogactwo wytworów kultury staroruskiej, po pamiątki późnośredniowieczne i nowożytne. Ekspozycję dopełniają niemal artystyczne ilustracje z dziewiętnastowiecznych publikacji archeologicznych oraz krótkie teksty wzbogacone cytatami obficie zaczerpniętymi z dzieł dawnych autorów: Herodota, Jordanesa, Nestora i innych.

Od ok. VI/V do połowy III tysiąclecia p.n.e. kwitła na Ukrainie, na zachód od Dniepru, jedna z najwspanialszych neolitycznych kultur Europy – kultura trypolska. Bez przesady określić ją można mianem protocywilizacji. Wiele pięknych przedmiotów kościanych i krzemiennych oraz ceramicznych statuetek znaleziono w jaskini Werteba. Nie sprzyjała ona długiemu zamieszkiwaniu, zatem domyślać się można, że była miejscem obrzędowym. Ku przypuszczeniu temu skłaniają zwłaszcza figurki – w zdecydowanej większości kobiece, które kojarzą się z matriarchatem i kultami płodności. Cześć oddawana Wielkiej Matce (gr. Magna Mater) personifikowana była w postaciach żeńskich bóstw związanych z macierzyństwem i urodzajem, z których wiele – Cererę, Demeter, Kybele, Kubabę, Izydę – chwalono jeszcze w cywilizacjach starożytnych. Jednak wspomniane posążki kultury trypolskiej należy raczej traktować jako tzw. Wenus (łac. Venus), które symbolizują wątek erotyczny kultu. Wnętrze jaskini symbolizować mogło łono Matki Ziemi, w którym zapładniane jest wszystko, co żyje, i które pochłania to, co umarło. Wyjątkowym przedmiotem stamtąd jest kościana plakieta w formie byczej głowy z wyobrażeniem rozpiętej na niej kobiety (ofiary?). Przywodzi na myśl dawny element kultu – igrzyska z bykami, które przedstawiane były na minojskich freskach Krety, a w wynaturzonej postaci korridy (hiszp. corrida de toros) służą dziś rozrywce gawiedzi.

Kolejne części wystaw dotyczą epoki kamienia, brązu, czasu Kimmerów, Scytów i Sarmatów. Po tych agresywnych nomadach pozostałe szczególnie interesujące wytwory kultury materialnej: groty, uprzęże, biżuteria. To właśnie oni podporządkowali sobie ludność strefy leśno-stepowej, w tym stosunkowo wysoko rozwinięte – rolnicze, lecz produkujące oręż z brązu i żelaza oraz budujące umocnione osiedla – społeczności kultury czarnoleskiej. Z czasem plemiona wędrowne i osiadłe ukształtowały leśno-stepowy wariant kultury scytyjskiej.

Leave a Comment

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

*