Andrzej Friszke, Polska. Losy Państwa i Narodu 1939-1989
Historia Polski liczy już ponad 1050 lat, a jeśli uwzględnimy także czasy półlegendarnych dziejów, okres ten okazuje się jeszcze dłuższy. Każdy z nas potrafiłby wskazać co najmniej kilkadziesiąt dat, wydarzeń i postaci – niektóre z nich są powszechnie rozpoznawalne, inne już nieco zapomniane. Jednak pamięć o tym, co kształtuje naszą przeszłość, jest niezwykle ważna. Współcześnie powinniśmy jednak promować to, co określamy mianem nowoczesnego patriotyzmu. Chodzi o to, aby historia przestała być jedynie nudnym przedmiotem szkolnym, w którym uczymy się wielu rzeczy na pamięć, by zaraz potem o nich zapomnieć. Warto czasem zmienić narrację – tak właśnie postępuje prof. A. Friszke w książce Polska. Losy Państwa i Narodu 1939-1989.
Historia – dlaczego trudno bez niej trudno się poruszać we współczesności?
Metodyka nauczania historii dzieli całą dostępną wiedzę na mniejsze części, zwane epokami, co umożliwia lepsze zrozumienie kluczowych zagadnień oraz pozwala uniknąć chaosu podczas zgłębiania kolejnych tematów.
Jednak nie można zapominać, że przez związek przyczynowo skutkowy każde wydarzenie wpływa na następne, tworząc ciąg przyczyn i konsekwencji. Dzięki temu nauka historii staje się podróżą w czasie, prowadzącą od starożytnych piramid w Gizie po współczesne wyzwania, takie jak pandemia COVID-19.
Tylko holistyczne podejście do historii pozwala w pełni dostrzec jej wartość jako nauczycielki życia. Mimo współczesnych głosów wzywających do ograniczenia nauczania historii w szkołach byłoby to poważnym błędem, który utrudniłby zrozumienie wielu zjawisk zarówno w Europie, jak i na świecie.
Wystarczy wspomnieć, że większość konfliktów, zarówno zbrojnych, jak i plemiennych, ma swoje korzenie głęboko w przeszłości. Krótko mówiąc, nie można w pełni zrozumieć teraźniejszości bez znajomości przeszłości. Nie każdy musi być ekspertem w tej dziedzinie, jednak podstawowa wiedza historyczna jest nieoceniona.
Chronologia – cenna wskazówka przy lekturze książki Polska. Losy Państwa i Narodu 1939-1989
Uważam, że wybór właśnie tych niezwykle istotnych pięćdziesięciu lat przez Autora był bardzo trafny. To przecież atak hitlerowskich Niemiec na Polskę zapoczątkował II wojnę światową, której konsekwencją była sześcioletnia okupacja, a następnie komunistyczne zniewolenie naszego kraju.
Polska zmieniła się pod każdym względem – geograficznym, politycznym, gospodarczym i społecznym. Chociaż historykowi nie wypada tego robić, czasami zastanawiam się, jak wyglądałaby Polska, gdyby nie doszło do wydarzeń 1 września 1939 roku.
To bardzo intrygujące rozważania. Muszę również podkreślić coś jeszcze – z perspektywy ucznia, studenta, a teraz nauczyciela, dostrzegam, że okres powojenny w dziejach Polski jest dla młodego pokolenia szczególnie trudny do zrozumienia i przyswojenia. Przyjęcie ówczesnego sposobu myślenia wydaje im się niemal niemożliwe – co, w gruncie rzeczy, trudno im zarzucić.
Jak czytać „Dzieje Narodu” żeby nie zgubić sensu i lepiej je zrozumieć?
Jednym z największych atutów tej publikacji jest jej przejrzysty podział na rozdziały, które z kolei dzielą się na mniejsze sekcje. Dzięki temu ogrom materiału, który bez odpowiedniej selekcji mógłby przytłoczyć nawet najwytrwalszego czytelnika, został uporządkowany i podany w przystępnej formie.
Dodatkowo, zrozumienie treści ułatwia, co podkreślam z prawdziwą satysfakcją, naukowy komentarz o wysokiej wartości dydaktycznej. Autor w subtelny sposób zwraca uwagę na kluczowe kwestie, nie narzucając jednak swojego punktu widzenia.
Pozostawia on przestrzeń na samodzielne wyciąganie wniosków, jedynie sugerując pewne ogólnie przyjęte schematy, które mogą już nie być w pełni aktualne. Ta swoboda interpretacyjna sprawia, że podczas lektury nie czujemy się zmuszani do określonego myślenia, a jedynie delikatnie prowadzeni w odpowiednim kierunku, tak aby nie zboczyć z właściwej ścieżki.
„Plusy dodatnie i plusy ujemne”
W kontraście do tego, o czym wcześniej wspomniałem, nie udało się niestety uniknąć użycia języka naukowego, pełnego charakterystycznych dla tej dziedziny terminów oraz opisów metod badawczych. Trudno jednak mieć o to pretensje, ponieważ bez takiego podejścia „Losów Państwa i Narodu” nie można by uznać za publikację naukową w sensie ścisłym.
Sięgając po tę książkę, należy być świadomym, że nie jest to pozycja, którą można czytać lekko, dla relaksu lub przed snem. Być może uda się ją przyswoić w taki sposób, ale będzie to wyjątkowo trudne. Aby lepiej zrozumieć przedstawiony materiał, warto dysponować odpowiednią wiedzą, umiejętnościami oraz cierpliwością.
Chciałbym również zwrócić uwagę, że zgodnie z tytułem autor analizuje poszczególne wydarzenia w kontekście państwa i narodu (społeczeństwa), co pozwala na szersze odniesienie się do ich konsekwencji. Zastosowana paralelność umożliwia też dostosowanie perspektywy w zależności od potrzeb. Należy zdecydowanie docenić bogaty materiał ilustracyjny.
Od dawna wiadomo, że zdjęcia, ryciny i tabele są równie istotne jak sam tekst. Pełnią one kluczową rolę, umożliwiając porównanie narracji z konkretnymi danymi statystycznymi lub odniesienie opisu postaci do jej rzeczywistego wyglądu na zachowanych fotografiach.
Dzięki temu wiele informacji zostaje lepiej zapamiętanych, dociera do naszej wyobraźni poprzez obrazy i skojarzenia. Kto nie rozpozna generalskiego munduru czy charakterystycznych ciemnych okularów gen. Jaruzelskiego, a także łysiny Józefa Cyrankiewicza? Na uwagę zasługuje również interesująca okładka.
Polska. Losy Państwa i Narodu 1939-1989 – wnioski końcowe
Podsumowując, książka prof. Andrzeja Friszke jest znakomitą pozycją. Z niecierpliwością oczekuję kolejnych opracowań dotyczących innych epok. Lepsze jest stopniowe zgłębianie historii, które pozwala wynieść z niej trwałe lekcje, niż chaotyczne pochłanianie całości, które pozostawia jedynie mgliste pojęcie o przeszłości.
Wydawnictwo: Iskry
Ocena recenzenta: 5/6
Dominik Majczak
Recenzja powstała we współpracy z Wydawnictwem Iskry.
