Polskie czołgi od 1919 roku do dziś

Polskie czołgi od 1919 roku do dziś. Czołgi i tankietki w służbie Wojska Polskiego

Po I wojnie światowej Polska była młodym krajem, który z trudem uaktywniał własny przemysł zbrojeniowy. W trakcie II wojny światowej Polscy czołgiści mieli okazje służyć na różnych pojazdach aliantów. Jednak dziś kraj nasz ma dostęp do najnowocześniejszych czołgów świata. Oto krótkie omówienie oręża polskich wojsk pancernych – polskie czołgi od 1919 roku do dnia dzisiejszego.

Polskie czołgi – słowem wstępu

Jak wszystkim wiadomo do końca I wojny światowej Polska, nie istniała jako państwo. A to oznacza, że nie posiadaliśmy własnych sił zbrojnych. Wojsko Polskie zaczęło się formować z żołnierzy polskich walczących w armiach krajów biorących udział w I wojnie światowej.

Jednak nawet po powstaniu WP, nie byliśmy jeszcze w stanie produkować własnej broni czy pojazdów wojskowych. Pierwsze czołgi, jakie posiadało WP, były to francuskie Renault FT17. Czołgi te przybyły do Polski 16 czerwca 1919 roku wraz z wojskami Błękitnej Armii generała Józefa Hallera.

Wojska Hallera walczyły w armii francuskiej podczas I wojny światowej. Za zgodą rządu Francji, żołnierze polscy otrzymali sprzęt wojskowy, używany przez nich podczas wojny i pozwolono im wrócić z nim do nowo narodzonego kraju. Liczba czołgów stanowiła 120.

Czołgów tych użyto później w walkach o granice polskie oraz podczas wojny z bolszewikami. Jednak z czasem wojsko potrzebowało nowszych pojazdów. Głównie były one pochodzenia zagranicznego.

Czołg a pojazd pancerny

Różnica między czołgiem a pojazdem pancernym jest podobna do różnicy między kwadratem a prostokątem w geometrii. Każdy czołg jest pojazdem pancernym, ale nie każdy pojazd pancerny jest czołgiem. Nazwa pojazd pancerny ogólnie odnosi się do pojazdu posiadającego pancerz. Do nich zaliczają się samochody pancerne, transportery opancerzone, bojowe wozy piechoty czy właśnie czołgi.

Czołg jest pojazdem pancernym przeznaczonym do walki z wrogiem. Charakteryzuje go bardzo gruby pancerz, w porównaniu do pozostałych pojazdów pancernych, uzbrojenie główne stanowiące działo o kalibrze przynajmniej 75 mm i ogólna waga ponad 20 ton.

W porównaniu do czołgu pozostałe pojazdy pancerne są lżejsze, słabiej opancerzone i nie posiadają dział. Samochody i transportery opancerzone  mają chronić piechotę jadącą w środku przed ostrzałem z broni ręcznej. Z kolei pancerne wozy bojowe mają za zadanie transport i wspieranie piechoty ogniem z własnego uzbrojenia.

Polska myśl pancerna

Doktryny dla wojsk pancernych zostały ściągnięte do Polski z Francji, gdzie (podobnie do innych krajów posiadających wojska pancerne) czołgi miały służyć jako broń wsparcia piechoty. Zostały one dodatkowo utrwalone po wojnie polsko-bolszewickiej, podczas której sukces kawalerii konnej częściowo przyczynił się do swego rodzaju stagnacji WP.

Mimo to w 1925 roku doszło do powiększenia sił pancernych z 3 do 10 batalionów czołgów. Pozostałe 112 czołgów FT zostało podzielonych między te jednostki. Jednak były one już przestarzałe, a ich dalsza produkcja była kontynuowana jedynie z braku dobrego zastępcy.

Z braku doświadczenia inżynierów polskich, nowych czołgów poszukiwano za granicą. Początkowo szukano ich we Francji, ale zakupione modele nie wykazały się na tyle, by zwiększyć ilość zamówień. Dalsze poszukiwania prowadzono także w Czechosłowacji. Ostatecznie uwagę WP przyciągnęły brytyjskie czołgi Vickers 6-ton, znane też jako Vickers E.

Zakup tych czołgów wzmocnił siły pancerne WP, które do tej pory musiały polegać na przestarzałych już czołgach francuskich. Pozwoliło to także na rozpoczęcie opracowywania własnego czołgu.

Pierwszy polski czołg

Pierwszym czołgiem produkcji polskiej powstałym w 1934 roku był 7TP. Był to czołg lekki oparty na Vickersie E. Był on przez to podobny do swojego brytyjskiego odpowiednika. Załoga składała się z 3 osób: dowódcy-celowniczego, ładowniczego i kierowcy. Mimo nazwy (7TP, czyli 7-tonowy Polski), czołg ten nie ważył 7 ton, a prawie 10. Jego pancerz miał od 5 do 17 mm grubości.

Istniały dwie wersje: dwuwieżowa i jednowieżowa, które poza ilością wież, różniły się też rozmiarami. Główną różnicą od Vickersa E i innych czołgów istniejących w tym czasie, było zastosowanie silnika wysokoprężnego, który poprawiał osiągi czołgu. Pojazd mógł osiągać prędkość 37 km/h i miał zasięg 160 km.

Uzbrojeniem tego czołgu było działo kalibru 37 mm i zespolony z nim karabin maszynowy kalibru 7,92 mm. Wersja dwuwieżowa używała dwóch karabinów tego kalibru, po jednym na wieżę. Do początku wojny powstało ich 132. Pod koniec wojny opracowano też wersję z pancerzem pogrubionym do 25 mm, określanym jako wzmocniony 7TP lub 9TP.

Czołgi te były intensywnie używane podczas ataku Niemiec na Polskę we wrześniu 1939 roku. Mimo tego, że nie były one tak zaawansowane, jak czołgi niemieckie, były one skuteczne w zwalczaniu ich. Było ich jednak za mało by wpłynąć na przebieg wojny. Po zakończeniu działań wojennych w Polsce czołgi te były używane przez siły okupacyjne.

Tankietki II Rzeczypospolitej

7TP nie był jedyna polską konstrukcją. Poza tym jednym typem czołgu posiadaliśmy dużo tankietek. Stanowiły one większość polskich sił pancernych.

TK-3

TK-3 była lekkim pojazdem opancerzonym, opracowanym na początku lat 30. XX wieku. Została opracowana na podstawie brytyjskiej tankietki Carden-Loyd Mark VI. TK-3 była przeznaczona głównie do zadań rozpoznawczych, wsparcia piechoty i komunikacji. Jej niewielkie rozmiary czyniły ją odpowiednią do misji rozpoznawczych w trudnym terenie, jednak była podatna na zniszczenie w bezpośrednich starciach, szczególnie z ciężej uzbrojonymi i opancerzonymi pojazdami. Była ona jednym z najliczniejszych pojazdów opancerzonych w Wojsku Polskim w okresie międzywojennym.

Dane techniczne:

Typ: Tankietka/czołg rozpoznawczy
Załoga: 2 (dowódca-strzelec, kierowca)
Masa bojowa: 2430 kg
Wymiary: 2,58 m długości, 1,32 m wysokości, 1,78 m szerokości
Uzbrojenie: karabin maszynowy kalibru 7,92 mm
Zapas amunicji: 1800 sztuk amunicji do karabinu
Pancerz: 3 – 8 mm
Silnik: 4-cylindrowy silnik benzynowy Ford A o mocy 40 KM
Prędkość maksymalna: 46 km/h
Zasięg: 200 km
Pokonywanie przeszkód: brody wodne 0,4 m, rowy 1 m

Historia powstania

Tankietka TK-3 powstała w wyniku prac rozwojowych zainspirowanych brytyjską tankietką Carden-Loyd. Jedną tankietkę pozyskano w czerwcu 1929 roku. Po pomyślnych testach zakupiono większą partię tych pojazdów.

W kilku tankietkach zmodyfikowano napęd, jednak efekty nie były wystarczające, by rozpocząć produkcję seryjną. Zamiast tego zdecydowano się na kompletną modernizację. Pierwsze dwa prototypy, TK-1 i TK-2, powstały w 1930 roku. Różniły się położeniem układu napędowego, chłodzeniem, konstrukcją gąsienic i ich napędu.

Prototypy te były dobre, ale miały niekompletny pancerz. W 1931 roku powstał więc ostatni prototyp oznaczony jako TK-3. Po pomyślnych testach rozpoczęto produkcję, która zakończyła się w 1933 roku z ponad 300 tankietkami w służbie Wojska Polskiego.

Powstało kilka wersji tej tankietki. TKS jest wersją zmodyfikowaną, o której zaraz opowiem. TKF było oznaczeniem serii 18 tankietek zbudowanych z silnikiem Fiata. TKD była projektem działa samobieżnego. Powstał tylko jeden prototyp z działem kalibru 47 mm. Ostatnia wersja, TKW była prototypową wersją tankietki z wieżą. Jednak projekt zamknięto po wybudowaniu prototypu.

Historia służby

TK-3 dobrze spełniał swoją funkcję. Był dobrym pojazdem zwiadowczym i służył jako wsparcie piechoty, jednak nie miał szans w starciu z każdym czołgiem niemieckim. Dodatkową zaletą, jak i wadą, był mały rozmiar pojazdu. W sprzyjających warunkach utrudniało to wykrycie przez wroga, ale jednocześnie ograniczało widoczność z wnętrza pojazdu. By dobrze zbadać otoczenie, dowódca musiałby usiąść na dachu, co narażało go na ostrzał.

Tankietki te były używane do końca działań wojennych w Polsce. Tankietki, które opuściły kraj podczas ewakuacji, zostały skonfiskowane przez wojsko węgierskie. Te, które zostały w Polsce, zostały przejęte przez Niemców. Służyły wtedy jako ciągniki i do działań antypartyzanckich.

TKS

Tankietka TKS była rozwinięciem wcześniejszego modelu TK-3, zaprojektowana w Polsce na początku lat 30. XX wieku. Dzięki modyfikacjom, takim jak wyposażenie w najcięższy karabin maszynowy kalibru 20 mm, niektóre z tych pojazdów zyskały zdolność do walki z lepiej opancerzonymi jednostkami wroga. Razem z tankietkami TK-3, były one najliczniejszymi pojazdami pancernymi sił polskich.

Dane techniczne:

Typ: Tankietka/czołg rozpoznawczy
Załoga: 2 (dowódca-strzelec, kierowca)
Masa bojowa: 2430 kg
Wymiary: 2,56 – 2,98 m długości (zależy od uzbrojenia), 1,33 m wysokości, 1,76 m szerokości
Uzbrojenie: karabin maszynowy kalibru 7,92 mm lub najcięższy karabin maszynowy kalibru 20 mm,
Zapas amunicji: 1920 sztuk amunicji do karabinu kalibru 7,92 mm lub 80 sztuk amunicji do karabinu kalibru 20 mm
Pancerz: 3 – 10 mm
Silnik: 6-cylindrowy silnik gaźnikowy Polski Fiat 122B o mocy 46 KM
Prędkość maksymalna: 45 km/h
Zasięg: 160 km
Pokonywanie przeszkód: brody wodne 0,5 m, rowy 1,1 m

Historia powstania

TKS jest modyfikacją tankietki TK-3. Powstała ona w celu usunięcia wad istniejących we wcześniejszych tankietkach. Modyfikacja obejmuje kilka usprawnień, takich jak pogrubiony pancerz i nowy, wydajniejszy silnik. Dodatkowo pojazd otrzymał nową opcję uzbrojenia.  Pojazdy uzbrojone w najcięższy karabin maszynowy (we współczesnej nomenklaturze klasyfikuje się go jako działko automatyczne) mogły nawiązywać walkę z lekko opancerzonymi pojazdami.

Produkcja tej wersji rozpoczęła się w 1933 roku. Dokładna ilość wyprodukowanych tankietek do roku 1936 jest nieznana, z różnymi źródłami podającymi ilości od 248 do 425. 6 tankietek sprzedano Estonii.

Historia służby

Tankietki te służyły razem z tankietkami TK-3. Z braku większej ilości czołgów, stanowiły one główny pojazd pancerny WP. Modele uzbrojone w karabiny maszynowe używane były do zwiadów i wspierania piechoty. Tymczasem TKSy z NKMami używane były także jako wsparcie przeciwczołgowe.

Tankietki te nie stanowiły zagrożenia dla niemieckich czołgów średnich. Były jednak bardzo skuteczne w zwalczaniu liczniejszych czołgów lekkich i pojazdów pancernych. Wciąż istniał problem rozmiarów pojazdu i małej widoczności z wnętrza. Dodatkowo długa lufa NKMów wymagała od kierowców ostrożności.

Po zakończeniu walk TKS-y trafiły w ręce sił niemieckich i sowieckich, które używały ich jako ciągników. Podobnie stało się z tankietkami skonfiskowanymi przez Węgrów.

Czołgi używane przez PSZ podczas II wojny światowej

Pojazdy polskiej produkcji nie były jedynymi używanymi przez WP podczas ataku Niemiec. Polskie siły pancerne wciąż używały kilku czołgów FT. Poza nimi posiadały ona także kilka innych czołgów francuskich oraz brytyjskie Vickersy E, które w przeciwieństwie do czołgów FT, nie były jeszcze przestarzałe.

Renault FT

Renault FT był jednym z najważniejszych czołgów w historii broni pancernej i pierwszym czołgiem, który wprowadził kluczowe elementy konstrukcyjne, wykorzystywane później przez większość współczesnych czołgów. Opracowany przez Francję podczas I wojny światowej, Renault FT odegrał kluczową rolę w rozwoju nowoczesnych czołgów. Po wojnie FT-17 był eksportowany do wielu krajów i służył w różnych armiach przez wiele lat, w tym w Wojsku Polskim, gdzie uczestniczył w wojnie polsko-bolszewickiej oraz w kampanii wrześniowej 1939 roku.

Dane techniczne:

Typ: Czołg lekki
Załoga: 2 (dowódca-strzelec, kierowca)
Masa bojowa: 6800 kg
Wymiary: 4,1 m długości, 2,14 m wysokości, 1,74 m szerokości
Uzbrojenie: działo kalibru 37 mm lub karabin maszynowy kalibru 8 mm
Zapas amunicji: 237 pocisków do działa lub 1500 sztuk amunicji do karabinu,
Pancerz: 6 – 16 mm
Silnik: 4-suwowy, 4-cylindrowy rzędowy silnik gaźnikowy Renault o mocy 35 KM
Prędkość maksymalna: 7,7 km/h
Zasięg: 35 km
Pokonywanie przeszkód: brody wodne 0,7 m, ściany 0,5 m, rowy 1,35 m

Historia powstania

Czołgi te powstały w 1917 roku we Francji na potrzeby I wojny światowej. Przez ich rozmiar mogły posiadać jedynie jeden typ uzbrojenia, w przeciwieństwie do brytyjskich czołgów Mark, które posiadały kilka karabinów maszynowych, z możliwością wymiany dwóch z nich na działa. Jednak w przeciwieństwie do czołgu brytyjskiego, pole ostrzału FT nie było ograniczone do zakresu ruchu działa i karabinów w swoich gniazdach.

Wieża czołgu francuskiego pozwalała na ostrzał w zakresie 360 stopni. Dodatkowo silnik był umieszczony z tyłu czołgu, a nie w jego centrum, gdzie istniało większe ryzyko na uszkodzenie go po trafieniu. Polepszało to też ergonomię czołgu, gdyż temperatura silnika nie wpływała na załogę, a ryzyko wycieku spalin do przedziału załogi nie istniało. Jedyną wadą był brak możliwości naprawy z wnętrza pojazdu.

Te cechy spowodowały, że czołg stał się podstawą dla przyszłych czołgów.

Historia służby

Czołg ten służył do końca I wojny światowej. Był używany przez siły francuskie oraz jak wcześniej wspomniałem, przez służącą pod ich dowództwem Błękitną Armię Hallera. 120 tych czołgów trafiło do Polski, gdzie były używane przez Wojsko Polskie, zwłaszcza podczas wojny polsko-bolszewickiej.

Czołgi te były używane w Polsce i we Francji podczas II wojny światowej, chociaż były one wtedy strasznie przestarzałe. Oba kraje podjęły się prób ich modernizacji, ale nie miały one znacznego wpływu na ich możliwości. Do początku wojny Polska posiadała ich 102, a Francja 504.

Czołgi oraz ich wersje były używane także przez inne kraje, m.in. Belgię, USA, Czechosłowację czy Hiszpanię. Czołgi w służbie krajów europejskich miały nieszczęście starcia się z nowoczesnymi czołgami niemieckimi, które nie miały problemu ze zwalczaniem ich.

Po podbiciu Francji czołgi te były używane przez siły okupacyjne i Francję Vichy.

Renault R-35

Renault R-35 był francuskim lekkim czołgiem zaprojektowanym w latach 30. XX wieku jako odpowiedź na potrzebę zmodernizowania francuskich sił pancernych. Był to czołg wsparcia piechoty, który miał zastąpić przestarzałe już wówczas czołgi Renault FT. Kilka czołgów Renault R-35 zostało dostarczonych do Polski przed kampanią wrześniową w 1939 roku. Brał też udział w kampanii francuskiej w 1940 roku. Pomimo solidnego opancerzenia, okazał się mniej skuteczny ze względu na słabe uzbrojenie i niską prędkość.

Dane techniczne:

Typ: Czołg lekki
Załoga: 2 (dowódca-strzelec, kierowca)Masa bojowa: 10 000 kg
Wymiary: 4,2 m długości, 2,38 m wysokości, 1,85 m szerokości
Uzbrojenie: działo kalibru 37 mm i karabin maszynowy kalibru 7,5 mm (sprzężony z działem w wieży)
Zapas amunicji: 100 pocisków do działa, 2400 sztuk amunicji do karabinu 7,5 mm
Pancerz: 15 – 45 mm
Silnik: 4-suwowy, 4-cylindrowy rzędowy silnik gaźnikowy Renault o mocy 82 KM
Prędkość maksymalna: 20 km/h
Zasięg: 130-140 km
Pokonywanie przeszkód: brody wodne 0,6 m, ściany 0,5 m, rowy 1,6-2 m

Historia powstania

Czołg ten powstał we Francji w 1935 roku, by zastąpić przestarzałe FT17. Miał on służyć w oddziałach piechoty w celu ich wspierania. Miał dość dobre opancerzenie jak na czołg lekki, ale był wolny, a jego krótkolufowa armata kalibru 37 mm była nieefektywna. Dodatkowo jego silnik łatwo się przegrzewał. Silnik został później zmodyfikowany, a na tyle czołgu zamontowano „ogon” do ułatwienia pokonywania rowów i okopów.

Późniejsza wersja R-40 była wyposażona w działo z dłuższą lufą. Eksperymentowano też z użyciem podwozi innych czołgów. Do 1940 fabryki opuściło ich 1800. Z tego część została sprzedana do Jugosławii, Rumunii, Turcji i Polski. Polska kupiła 100 czołgów tego typu, ale do rozpoczęcia wojny tylko 50 dotarło do kraju.

Historia użycia

Czołgi R-35 były używane bojowo przez Polskę, Francję, Rumunię i Jugosławię. Czołgi te, choć posiadały dobry pancerz, nie stanowiły poważnego zagrożenia dla czołgów niemieckich. Podczas ucieczki przez Węgry, kilka polskich R-35 zostało skonfiskowanych i później używanych do szkolenia czołgistów. Polscy czołgiści, którzy zdołali uciec z Polski, później walczyli na R-35 w armii francuskiej.

Po zakończeniu działań wojennych we Francji Niemcy używali tych czołgów do szkolenia, a następnie przekształcili je w niszczyciele czołgów Panzerjäger I. Część R35 zdobytych na południu Francji zostało użytych przez Włochów podczas walk o Sycylię w lipcu 1943 roku.  Pozostałe francuskie czołgi były używane w koloniach po stronie Francji Vichy i sił Osi.

R-35 w Jugosławii były używane podczas inwazji Niemiec w październiku 1940 roku. Ocalałe egzemplarze przekazano do Niepodległego Państwa Chorwackiego. Rumuńskie R-35 były używane przez siły wspierające inwazję ZSRR w czerwcu 1941 roku. Rumuni zmodyfikowali je, montując na nich zdobyte działa sowieckie kalibru 45 mm.

Po wojnie czołgi były używane przez państwa arabskie podczas wczesnych wojen z Izraelem.

Hotchkiss H-35

Hotchkiss H-35 był francuskim lekkim czołgiem opracowanym w latach 30. XX wieku równolegle z Renault R-35. Były one prawie identyczne. H-35 był przeznaczony dla sił kawalerii. Spotkał go jednak ten sam los co R-35.

Dane techniczne:

Typ: Czołg lekki
Załoga: 2 (dowódca-strzelec, kierowca)
Masa bojowa: 12 000 kg
Wymiary: 4,23 m długości, 2,15 m wysokości, 1,85 m szerokości
Uzbrojenie: działo kalibru 37 mm i karabin kalibru 7,5 mm
Zapas amunicji: 100 pocisków do działa, 2400 sztuk amunicji do karabinu 7,5 mm
Pancerz: 12 – 40 mm
Silnik: 4-suwowy, 6-cylindrowy rzędowy silnik gaźnikowy Hotchkiss o mocy 75 KM
Prędkość maksymalna: 36 km/h
Zasięg: 150 km
Pokonywanie przeszkód: brody wodne 0,6 m, ściany 0,5 m, rowy 1,8 m

Historia powstania

H-35 był bardzo podobny do R-35. Jedynymi różnicami między dwoma czołgami był silniki i detale w konstrukcji kadłubów. Czołg ten, w przeciwieństwie do R-35, miał służyć w jednostkach kawalerii.

H-35 został rozwinięty do wersji H-38 i H-39. H-38 miał nowy silnik o mocy 120 KM. Z kolei H-39 miał pancerz pogrubiony do 45 mm i otrzymał dłuższe działo. Powstało ich 1000, z czego 3-4 trafiły do Polski na próbę, przed potencjalnym zakupem.

Historia użycia

Podczas inwazji na Polskę, czołgi przeznaczone do testów przekazano wojsku. Były używane do wspierania piechoty podczas walk z Niemcami i Sowietami. Żaden z polskich Hotchkissów nie przetrwał wojny.

Czołgi Hotchkiss radziły sobie z wrogiem nie inaczej niż R-35. Ich pancerz dawał im dobrą ochronę przed ich czołgami lekkimi, ale w starciu z czołgami średnimi nie miały szans. Poza Francją jednostki francuskie używały ich podczas walk o Narwik w kwietniu 1940 roku.

Zdobyte Hotchkissy były używane do szkolenia, a z rozpoczęciem działań partyzantów w Jugosławii, zostały użyte przez wojska górskie do walk z partyzantką Josipa Tito.

Vickers E

Vickers E, znany również jako Vickers 6-ton, był brytyjskim czołgiem lekkim zaprojektowanym w latach 20. XX wieku przez firmę Vickers-Armstrongs. Vickers E nie został przyjęty na uzbrojenie armii brytyjskiej, ale stał się popularnym czołgiem eksportowym. Polska była jednym z głównych użytkowników tego czołgu, zakupiła licencję na jego produkcję i rozwinęła na jego bazie własne czołgi 7TP.  Czołgi Vickers E oraz ich polskie odpowiedniki brały udział w kampanii wrześniowej w 1939 roku.

Dane techniczne (wersja z jedną wieżą):

Typ: Czołg lekki
Załoga: 3 (dowódca, celowniczy, kierowca)
Masa bojowa: 7134 kg
Wymiary: 4,56 m długości, 2,16 m wysokości, 2,13 m szerokości
Uzbrojenie: działo kalibru 47 mm i karabin maszynowy kalibru 7,7 mm (sprzężony z działem w wieży)
Zapas amunicji: 50 pocisków do działa, 4000 sztuk amunicji do karabinu 7,7 mm
Pancerz: 5 – 17 mm
Silnik: 6-cylindrowy rzędowy silnik gaźnikowy Armstrong Siddley „Puma” o mocy 80 KM
Prędkość maksymalna: 35 km/h
Zasięg: 170 km
Pokonywanie przeszkód: brody wodne 0,9 m, ściany 0,76 m, rowy 1,8 m

Historia powstania

Vickers E został stworzony jako projekt prywatny firmy Vickers przeznaczony na eksport. Produkcję rozpoczęto w 1928 roku. Czołgi te sprzedawały się do takich krajów jak Chiny, Finlandia, Estonia, ZSRR czy Polska.

Czołgi istniały w dwóch głównych wersjach: jednowieżowej i dwuwieżowej. Wersja dwuwieżowa była przeznaczona do zwalczania piechoty. Każda wieża była uzbrojona w jeden karabin maszynowy. Dzięki czemu mógł strzelać do wroga po obu stronach czołgu naraz. Wersja jednowieżowa była standardową wersją czołgu uzbrojoną w działo i zespolony z nim karabin maszynowy.

Jak wspomniałem wcześniej, czołgi te posłużyły do opracowania polskiego czołgu 7TP. Pomogły opracować także sowieckie T-26 i włoskie M11/39.

Historia użycia

Czołgi Vickersa zakupione przez Polskę zostały użyte przeciwko czołgom niemieckim razem z czołgami 7TP. Było ich 38, z czego 22 w wersji jednowieżowej. Czołgi te były bardzo podobne do 7TP, przez co radziły sobie z czołgami niemieckimi równie dobrze. Jednak tak samo, jak 7TP, było ich za mało.

W zimie 1939 roku Vickesy były też używane przez Finów podczas agresji ZSRR na ich kraj. Czołgi te skutecznie zwalczały sowieckie czołgi lekkie, które dominowały ilością w wojskach pancernych ZSRR. Mała ich ilość nie była problemem, gdyż z czasem zaczęli otrzymywać uzbrojenie od Niemców, a także sami Finowie odzyskiwali sowieckie T-26 i inne czołgi, by uzupełnić swoje straty i zwiększyć wielkość swoich wojsk pancernych.

W Chinach Vickersy (około 20) zostały użyte przeciwko czołgom japońskim. Japończycy mieli jednak znaczną przewagę liczebną.

Vickersy, które nie dotarły do klientów zagranicznych, zostały zarekwirowane przez wojsko brytyjskie. Nie zostały jednak użyte bojowo. Ich służba ograniczała się do szkolenia załóg.

Polska broń pancerna na froncie wschodnim i zachodnim

Po przegranej w 1939 roku pozostałe siły polskie znalazły się na wschodzie i zachodzie Europy. Z czasem zostali oni wcieleni do siły aliantów po tych stronach kontynentu i korzystali z przydzielonego do nich sprzętu, w tym czołgów.

Na zachodzie były to czołgi brytyjskie, a po dostawach z USA, także amerykańskich. Tymczasem na wschodzie były to wyłącznie czołgi sowieckie. Siły polskie dostawały też nowoczesny sprzęt, korzystając z przestarzałych konstrukcji wyłącznie do szkolenia.

Dzięki temu mogli aktywnie brać udział w walce z Niemcami i Włochami. Z kolei dobra jakość używanego przez nich sprzętu pozwalała im to robić bardzo skutecznie.

Poniżej opisałem ciekawsze modele czołgów używane przez siły polskie w szeregach aliantów. Oprócz nich polscy czołgiści używali także czołgów T-60, KW-8 (ZSRR), Light Tank Mk VI, Matilda Mk I, Mk III Valentine, Mk V Covenanter  i Mk VI Cruisader (Wielka Brytania). Czołgi te były używane wyłącznie do szkolenia sił polskich.

T-70

T-70 był radzieckim lekkim czołgiem z okresu II wojny światowej, zaprojektowanym jako następca wcześniejszych modeli T-60. Nie okazał się jednak o wiele lepszy od swojego poprzednika. Spowodowało to stopniowe ograniczanie jego zadań do zwiadu i komunikacji. Czołgi te były używane przez Ludowe Wojsko Polskie na froncie wschodnim.

Dane techniczne:

Typ: Czołg lekki
Załoga: 2 (dowódca-celowniczy, kierowca)
Masa bojowa: 9 400-9800 kg
Wymiary: 4,29 m długości, 2,04 m wysokości, 2,32 m szerokości
Uzbrojenie: działo kalibru 45 mm i karabin maszynowy kalibru 7,62 mm (sprzężony z działem w wieży)
Zapas amunicji: 70-90 pocisków do działa, 1000 sztuk amunicji do karabinu 7,62 mm
Pancerz: 10 – 45 mm
Silnik: sprzężone, 4-suwowe, 6-cylindrowe rzędowe silniki gaźnikowe GAZ-202 o mocy 70 KM
Prędkość maksymalna: 45 km/h
Zasięg: 360 km
Pokonywanie przeszkód: brody wodne 0,9 m, ściany 0,65 m, rowy 1,7 m

Historia powstania

T-70 powstał, by zastąpić słabiej uzbrojony i mniej mobilny czołg T-60. Po przeprojektowaniu wieży, zamianie jej położenia z silnikami (wieżę umieszczono po lewej, silniki po prawej) i zmodyfikowaniu napędu, czołg był gotowy do produkcji w marcu 1942 roku.

Czołg ten jednak nie był znacznie lepszy od oryginału. Na tym etapie wojny, pancerz pojazdu był nieadekwatny i łatwy do pokonania przez czołgi niemieckie. Z kolei działo miało problemy z przebiciem ich pancerza. Dodatkowo podwozie zachowano z T-60, a dwa silniki zasilały po jednej z gąsienic.

Wszytko, to było wynikiem pośpiechu i cięcia kosztów. W rezultacie szybko rozpoczęto pracę nad nowym czołgiem.

Historia użycia

Czołg ten był używany przez Armię Czerwoną oraz siły państw obcych pod jej dowództwem, w tym Polski. Przez wcześniej opisane wady czołgu, stawał się on łatwym celem dla większości czołgów i dział przeciwpancernych Niemców. Dokładne dane nie są znane, ale podczas bitwy pod Kurskiem w 1943 roku, sowieci mieli stracić bardzo dużą liczbę tych czołgów.

T-70 nie były jednak całkowicie bezużyteczne. Choć nie były w stanie nawiązać przynajmniej równej walki z czołgami wroga, były one bardzo dobre we wspieraniu piechoty.

Od 1943 roku do końca wojny Ludowe Wojsko Polskie otrzymało 53 czołgi tego typu, z czego większość trafiła do jednostek szkoleniowych. Pierwsze czołgi T-70 w LWP były używane przez 4. kompanię 1. pułku czołgów 1. Dywizji Piechoty. Brały one udział podczas bitwy pod Lenino 12-13 października 1943 roku. Doznały kilku usterek i miały problemy z przejeżdżaniem przez błotnisty teren, ale żaden z czołgów nie został stracony.

Inną jednostką, która otrzymała te czołgi była 4. kompania 2. pułku czołgów. Obie kompanie brały udział w bitwie pod Studziankami w sierpniu 1944 roku. Używano ich jednak wyłącznie do obrony sztabu i transportu zapasów, czy komunikacji między oddziałami. Walkę zostawiano czołgom T-34, z kilkoma wyjątkami. We wrześniu tego roku, czołgi tych jednostek zostały wycofane do jednostek szkoleniowych.

Potem do końca wojny nowe T-70 były używane w siłach rozpoznawczych. Po wojnie były używane do zwalczania oddziałów UPA w latach 1946-47. Po tym zostały wycofane z uzbrojenia, przy czym były kanibalizowane do naprawy innych pojazdów.

T-34

T-34 był sowieckim czołgiem uważanym za kluczowy czynnik sukcesu ZSRR w czasie II wojny światowej. Był produkowany w dużych ilościach i stał się symbolem sowieckiej potęgi militarnej. Został zaprojektowany przez zespół z Charkowskiej Fabryki Lokomotyw. Był rewolucyjny ze względu na pochylony pancerz, który pomagał odbijać pociski i zwiększał jego efektywną grubość. Był on głównym czołgiem LWP podczas II wojny światowej i po niej.

Dane techniczne (dla wersji T-34/76):

Typ: Czołg średni
Załoga: 4 (dowódca-celowniczy, ładowniczy, kierowca, strzelec-radiotelegrafista)
Masa bojowa: zależy od wersji; 26 800 kg w wersji podstawowej
Wymiary: 5,92 m długości, 2,41 m wysokości, 3 m szerokości
Uzbrojenie: działo kalibru 76,2 mm i dwa karabiny maszynowe kalibru 7,62 mm (jeden w kadłubie, drugi sprzężony z działem w wieży)
Zapas amunicji: 77 pocisków do działa, 2898 sztuk amunicji do karabinów 7,62 mm
Pancerz: zależy od wersji; 13 – 45 mm (do 70 mm z ekranami pancernymi)
Silnik: 4-suwowy, 2-cylindrowy rzędowy silnik wysokoprężny W-2 w układzie V o mocy 400 KM
Prędkość maksymalna: 54 km/h
Zasięg: 300 km
Pokonywanie przeszkód: brody wodne 1,3 m, ściany 0,73 m, rowy 2,5 m

Historia powstania

Projekt T-34 powstał w Charkowie w maju 1938 roku. Przyjęto go do uzbrojenia Armii Czerwonej w 1939 roku, rok przed rozpoczęciem produkcji. Sama produkcja była bardzo wolna, z powodu problemów ze znalezieniem odpowiedniego typu opancerzenia, uzbrojenia i układu napędowego.

Dodatkowo produkcję spowalniały próby opóźnienia produkcji do czasu opracowania zmodernizowanej wersji czołgu oraz bardziej konserwatywni krytycy nowego czołgu, którzy woleli projekt czołgu piechoty T-50. Plan ten jednak nie wypalił, gdyż T-50 kosztował tyle, co T-34, ale był znacznie słabszy. Przez uzbrojenie (działo 76,2 mm) czołg oznaczono T-34/76.

Historia użycia

T-34 były używane przez Armię Czerwoną od początku inwazji Niemców. Stanowiły one wtedy poważny problem dla agresorów, gdyż większość ich pojazdów nie była w stanie przebić pancerza tych czołgów. Z kolei działa T-34 były bardzo skuteczne przeciwko czołgom niemieckim. Sowieci nie posiadali ich jednak zbyt wiele na tym etapie wojny.

Walkę z czołgami niemieckimi utrudniło poprawienie uzbrojenia czołgów niemieckich i pojawienie się czołgów Pz. Kpfw. V Panther i Pz. Kpfw. VI Tiger E. Czołgi te miały mocniejszy pancerz i silniejsze działa, w szczególności Tygrysy. Bardziej podstawowe modyfikacje, jak inna konstrukcja działa czy nowa metoda wytwarzania wież i kadłubów nie pomagały. To wymusiło wprowadzenie poważnych zmian w budowie czołgów.

Pancerz został znacznie pogrubiony, sięgając 90 mm grubości. Wieża została powiększona, by zmieścić nowe działo kalibru 85 mm. Tak powstał T-34/85. Czołg ten był w stanie nawiązać równą walkę z czołgami niemieckimi, nawet Panterami i Tygrysami. Dodatkowo możliwość produkcji masowej pozwalała na szybkie uzupełnienie strat.

T-34 w służbie polskiej

Podobnie do T-70, T-34 były używane przez siły państw pod dowództwem Armii Czerwonej, w tym Polski. Przez okres wojny LWP otrzymało 118 czołgów T-34/76 i 328 T-34/85, z czego odpowiednio 62 i 132 przetrwały wojnę.

Jako pierwsze 8 lipca 1943 roku do sił polskich dotarły T-34/76 w liczbie 32 pojazdów. Razem z T-70 trafiły do 1. pułku czołgów 1. dywizji piechoty. Razem z T-70, walczyły w bitwie pod Lenino. Uzupełnienia strat i „nowe” pojazdy dla powstających formacji przybywały jednak wolno i głównie z naprawianych czołgów.

Nowsze T-34/85 zaczęły docierać do LWP od maja 1944 roku. Pierwszą jednostką bojową, która otrzymała te czołgi była 1. brygada pancerna, która wzięła udział podczas bitwy pod Studziankami. Później czołgi te w służbie polskiej brały udział podczas walk o Pragę we wrześniu 1944 roku. W 1945 walczyły o Warszawę i o Wał Pomorski oraz o Gdynię i Gdańsk. Ostatecznie dotarły one do Berlina w kwietniu tego roku.

Większość czołgów obu typów po wojnie była już zużyta i często odratowywana z uszkodzonych pojazdów, które dało się naprawić. Czołgi wersji T-34/76 modyfikowano do wersji T-34/85. Część czołgów drugiej wersji kupiono też od ZSRR w celach uzupełnienia braków. Pojazdy, których nie dało się odratować lub nie zostały zmodernizowane, rozebrano na części zamienne lub oddano na złom.

W latach 60. ruszyła też produkcja lokalna. Polskie czołgi miały kilka usprawnień, poprawiających pracę czołgów. Ostatecznie czołgi te były wymieniane na nowsze modele produkcji sowieckiej.

IS-2

IS-2 był sowieckim czołgiem ciężkim pochodzącym z serii IS nazwanej na cześć Józefa Stalina.  Jego siła ognia i ochrona uczyniła go groźnym przeciwnikiem dla armii niemieckiej i fortyfikacji. Odegrał znaczącą rolę w sowieckich ofensywach, szczególnie w bitwie o Berlin. IS-2 służył w armii radzieckiej po wojnie i był eksportowany do krajów bloku wschodniego. Małe ilości tego czołgu były używane przez LWP na froncie wschodnim.

Dane techniczne:

Typ: Czołg ciężki
Załoga: 4 (dowódca, celowniczy, ładowniczy, kierowca)
Masa bojowa: 46 000 kg
Wymiary: 9,83 m długości (z lufą działa do przodu), 2,73 m wysokości, 3,07 m szerokości
Uzbrojenie: działo kalibru 122 mm, trzy karabiny kalibru 7,62 mm (jeden w kadłubie, drugi sprzężony z działem w wieży, trzeci w gnieździe z tyłu wieży) i jeden karabin maszynowy kalibru 12,7 mm na wieży do obrony przeciwlotniczej
Zapas amunicji: 28 pocisków do działa, 2331 sztuk amunicji do karabinów kalibru 7,62 mm, 300 sztuk amunicji do karabinu kalibru 12,7 mm
Pancerz: 20 – 160 mm grubości
Silnik: 4-suwowy, 2-cylindrowy rzędowy silnik wysokoprężny W-2-IS w układzie V o mocy 520 KM
Prędkość maksymalna: 37 km/h
Zasięg: 240 km
Pokonywanie przeszkód: brody wodne 1,3 m, ściany 1 m, rowy 2,5 m
Wyprodukowano: 3483

Historia powstania

Czołgi serii Iosif Stali, nazywane po przywódcy ZSRR – Józefie Stalinie, częściej nazywane skrótem IS, rozpoczęły się czołgiem ciężkim IS-1. IS-1, który nazywany był także IS-85 od kalibru jego działa (85 mm) powstał w 1943 roku. Czołg ten był w stanie z łatwością nawiązać równą walkę z niemieckimi Tygrysami i Panterami, ale sowieci potrzebowali czołgu z mocniejszym działem, gdyż jego rolę wypełniały wprowadzane do użytku T-34/85, które różniły się jedynie pancerzem i prędkością.

Początkowo chciano użyć dział kalibru 100 mm, ale ich ilość była mała, a fabryki skupiały się na produkcji innej broni. W końcu projektanci wybrali działo kalibru 122 mm. Działo to zostało przetestowane na zdobytej Panterze. Rezultatem miało być przebicie się nie tylko przez przedni pancerz czołgu niemieckiego, który był gruby i pod ostrym kątem, ale także przez tylny.

Nowo uzbrojony czołg nazwano początkowo IS-122, a następnie IS-2. Czołgi weszły do służby w 1944 roku.

Historia użycia

Czołgi IS-2 miały swój debiut na początku 1944 roku, na południu Ukrainy. Tam przez około miesiąc walk ISy miały zniszczyć 41 Tygrysów i niszczycieli czołgów Elefant, przy stracie 8 własnych czołgów. Uważa się jednak, że liczba ta jest zawyżona.

Mimo to, duży sukces na początku służby czołgu doprowadził do zwiększenia zamówień dla Armii Czerwonej. Czołgi te okazały się też bardzo skuteczne przeciwko najnowszym niemieckim Tygrysom Królewskim, przynajmniej na krótkich dystansach.

Pierwsze starcie z tymi czołgami miało miejsce koło Sandomierza w sierpniu 1944 roku. Wtedy 11 ISów starło się z 14 Tygrysami. Starcie to odbywało się na krótkim dystansie dla tych czołgów (około 600 metrów) i zakończyło się zniszczeniem 4 Tygrysów i 3 ISów oraz uszkodzeniem 7 Tygrysów i 7 ISów.

Czołgi IS-2 przydzielone zostały także do LWP. Było ich 71, z czego 21 zostało zwróconych do ZSRR po wojnie. Pierwsze ISy trafił do formacji LWP w lecie 1944 roku. Zostały one przydzielone do 4. pułku czołgów ciężkich 1. Armii Polskiej i 5. samodzielnego pułku ciężkich czołgów 2. Armii Polskiej, sformowanych w sierpniu 1944 roku.

4. pułk starł się z Niemcami po raz pierwszy podczas walk o Wał Pomorski w lutym i marcu 1945 roku. Brał też udział w zdobywaniu Kołobrzegu. Następnie wraz z 5. pułkiem brał udział w walkach o Berlin.

Po wojnie chciano utworzyć jeszcze jeden pułk czołgów ciężkich dla 3. Armii, ale plan ten odrzucono. 21 czołgów odesłanych do ZSRR miało być używane przez ten pułk. W siłach polskich czołgi te służyły do lat 50., po czym były zamieniane na nowsze konstrukcje. Kilka ISów używano jako dział przybrzeżnych, lecz większość trafiła na złom lub została użyta jako cele treningowe na poligonach.

Mk VIII Cromwell

Czołg Mk VIII Cromwell był brytyjskim czołgiem średnim. Był jednym z głównych czołgów używanych przez armię brytyjską i obok amerykańskiego M4 Sherman stanowił trzon sił pancernych aliantów. Cromwell był doceniany za swoją mobilność, solidność i efektywność w działaniu, które pozwoliły Brytyjczykom zdobywać przewagę na polu bitwy. Były one także używane przez Polskie Siły Zbrojne na Zachodzie.

Dane techniczne:

Typ: Czołg średni
Załoga: 5 (dowódca, celowniczy, ładowniczy, kierowca, strzelec-mechanik)
Masa bojowa: 27 934 kg
Wymiary: 6,35 m długości, 2,91 m wysokości, 2,49 m szerokości
Uzbrojenie: zależy od wersji; działo kalibru 57 mm (Mk I-III), działo kalibru 75 mm (Mk IV, V, VII), haubica 95 mm (Mk VI, VIII). 2 karabiny maszynowe kalibru 7,92 mm (jeden w kadłubie, drugi sprzężony z działem w wieży)
Zapas amunicji: 64 pociski do działa lub 51 do haubicy, 4950 sztuk amunicji do karabinów 7,92 mm
Pancerz: zależy od wersji; 8-10 mm lub 76-101 mm
Silnik: 12-cylindrowy rzędowy silnik gaźnikowy Rolls Royce „Meteor” o mocy 600 KM
Prędkość maksymalna: zależy od wersji; 64 km/h, 52 km/h od późnych Mk IV
Zasięg: 265 km
Pokonywanie przeszkód: brody wodne 0,9 m, ściany 0,9 m, rowy 2,24 m

Historia powstania

Czołg szybki Mk VIII Cromwell (Cruiser Tank, Mk VIII, Cromwell) oznaczany jako A27M (M od silnika Rolls Royce „Meteor”) był modyfikacją czołgu szybkiego Mk VII Cavalier. (A24). Pierwszy prototyp powstał w 1941 roku. Mimo kilku usterek w układzie napędowym czołg ten posiadał dobry pancerz i uzbrojenie, a mocny silnik pozwalał im osiągać duże prędkości.

Po wprowadzeniu poprawek produkcja ruszyła w styczniu 1943 roku. Zaletą czołgu był silnik, który był silnikiem lotniczym Rolls Royce „Merlin”, przystosowanym do użycia w czołgach. Dzięki temu większość jego części była taka sama, co znacznie ułatwiało produkcję.

W trakcie produkcji zdecydowano też o uzbrojeniu czołgu w amerykańskie działa kalibru 75 mm. Pozwalały one na użycie w czołgu amunicji przeciwpancernej i odłamkowo-burzącej. Dodatkowo dwie wersje zostały uzbrojone w haubice kalibru 95 mm do wspierania piechoty.

Historia użycia

Cromwellów użyto po raz pierwszy we Francji w czerwcu 1944 roku, gdzie nie miały dobrego początku. Było to spowodowane niesławnym starciem pod Villers Bocage 14 czerwca, gdzie duża ilość tych czołgów oraz innych pojazdów aliantów miała zostać zmasakrowana przez niemieckie Tygrysy, w szczególności jeden należący do asa pancernego Michaela Wittmanna, którego sukces jest kwestionowany przez historyków.

Na jesień czołgi te miały też problemy z poruszaniem się w błocie i przegrzewaniem się silników. Jednak czołgi te okazały się bardzo wytrzymałe przeciwko działom przeciwpancernym i były w stanie walczyć z większością czołgów niemieckich.

Czołgi te były też używane przez żołnierzy czechosłowackich i polskich. Pierwszą polską jednostką uzbrojoną w te czołgi był 10. pułk strzelców konnych. Początkowo były to czołgi z działami kalibru 57 mm, ale przed inwazją w Normandii pułk przezbrojono w wersje z działem kalibru 75 mm. Pułk wylądował w Normandii dopiero po głównych lądowaniach w lipcu.

Pierwsze użycie bojowe Cromwelli przez Polaków miało miejsce podczas walk o Caen w sierpniu 1944 roku. W tym samym miesiącu polskie Cromwelle brały udział w otaczaniu wojsk niemieckich pod Falaise. Walczyły też w Niemczech do końca wojny.

Mk VIII Challenger

Mk VIII Challenger był brytyjskim czołgiem średnim. Został opracowany na podstawie Cromwella, by wspierać go większą siłą ognia. Charakteryzował się potężnym działem i dużą prędkością. Był także używany przez siły polskie podczas II wojny światowej.

Dane techniczne:

Typ: Czołg średni
Załoga: 5 (dowódca, celowniczy, dwóch ładowniczych, kierowca)
Masa bojowa: 33 090 kg
Wymiary: 8,03 m długości, 2,91 m wysokości, 2,68 m szerokości
Uzbrojenie: działo kalibru 77 mm i karabin maszynowy kalibru 7,62 mm (sprzężony z działem w wieży)
Zapas amunicji: 42 pociski do działa, 3000 sztuk amunicji do karabinów 7,62 mm
Pancerz: zależy od wersji; 10 – 101 mm
Silnik: 12-cylindrowy rzędowy silnik gaźnikowy Rolls Royce „Meteor” o mocy 600 KM
Prędkość maksymalna: 52 km/h
Zasięg: 265 km
Pokonywanie przeszkód: brody wodne 1,35 m, ściany 0,9 m, rowy 2,55 m

Historia powstania

Challenger (A30) powstał w styczniu 1943 roku na podstawie czołgu Cromwell. Miał być przeznaczony do wspierania Cromwelli swoją potężniejszą armatą. Był on bardzo dobrze uzbrojony, silnie opancerzony i szybki. Jednak okazało się, że czołg ten miał wiele problemów z zawieszeniem i układem napędowym.

Usunięcie tych usterek zajęło trochę czasu, przez co rozpoczęcie produkcji zostało opóźnione. To jednak nie było ich największym problemem. Dalszy rozwój tego czołgu został zatrzymany przez lądowanie w Normandii w czerwcu 1944 roku. Dokładną przyczyną tej decyzji było brak możliwości przystosowania czołgu do lądowań, przez co nie można ich było użyć w pierwszych etapach inwazji.

Historia użycia

Mało jest informacji na temat dokładnego użycia tych czołgów. Były one używane w jednostkach wyposażonych w Cromwelle, co oznacza, że mogły brać udział w walkach o Caen i Falaise. W przypadku sił polskich był to 10. pułk strzelców konnych. W służbie polskiej czołgi te zostały użyte po raz pierwszy podczas walk o Made i Wagenberg w listopadzie 1944 roku.

Szybko okazało się, że oprócz zwalczania czołgów niemieckich, Challengery były też dobrą bronią do niszczenia umocnień. Po wojnie czołgi te były używane przez jednostki okupacyjne i w oddziałach szkoleniowych. Ostatecznie zostały uznane za przestarzałe i wycofane ze służby.

Mk IV Churchill

Czołg Churchill był brytyjskim czołgiem ciężkim, opracowanym w 1940 roku. Jego projekt, mający na celu zapewnienie lepszej ochrony i wsparcia dla piechoty, wyróżniał się solidnym opancerzeniem i charakterystycznym wyglądem przypominającym brytyjskie czołgi I wojny światowej. Mimo to, jego konstrukcja była przestarzała i nie nadawała się najlepiej do dynamicznych pól walki II wojny światowej.

Dane techniczne:

Typ: Czołg średni
Załoga: 4 (dowódca-celowniczy, ładowniczy, kierowca, strzelec-radiotelegrafista)
Masa bojowa: zależy od wersji; 26 800 kg w wersji podstawowej
Wymiary: 5,92 m długości, 2,41 m wysokości, 3 m szerokości
Uzbrojenie: działo kalibru 76,2 mm i dwa karabiny maszynowe kalibru 7,62 mm (jeden w kadłubie, drugi sprzężony z działem w wieży)
Zapas amunicji: 77 pocisków do działa, 2898 sztuk amunicji do karabinów 7,62 mm
Pancerz: zależy od wersji; 13 – 45 mm (do 70 mm z ekranami pancernymi)
Silnik: 4-suwowy, 2-cylindrowy rzędowy silnik wysokoprężny W-2 w układzie V o mocy 400 KM
Prędkość maksymalna: 54 km/h
Zasięg: 300 km
Pokonywanie przeszkód: brody wodne 1,3 m, ściany 0,73 m, rowy 2,5 m

Historia powstania

Prace nad Churchillem rozpoczęto już na początku wojny. W Wielkiej Brytanii istniała wtedy opinia, że nowa wojna nie będzie się różnić od tej sprzed 20 lat. Nowy czołg piechoty miał być więc silnie opancerzony i duży. Duże straty podczas obrony Francji w 1940 roku spowodowały jednak zmniejszenie czołgu i przyśpieszenie prac.

Pierwszy testowany prototyp oznaczony jako A20 miał wiele problemów ze skrzynią biegów. Nowy prototyp, który został poprawiony i przystosowany do nowych wytycznych, nazwano A22. Postał on w listopadzie 1940 roku. Pierwsze modele produkcyjne opuściły linie montażowe w czerwcu 1941 roku. Wtedy czołg otrzymał nazwę Churchill.

Churchill Mk I nie był najlepiej uzbrojony. Wieża uzbrojona była w działo kalibru 40 mm, które nie było najskuteczniejsze przeciwko czołgom niemieckim. Tymczasem w kadłubie znajdowała się haubica kalibru 76,2 mm, która radziła sobie z nimi lepiej. Dodatkową wadą była niska prędkość w stosunku do większości istniejących wtedy czołgów.

Wersja Mk II była w większości taka sama. Poważne zmiany miały miejsce w marcu 1942 roku, gdy powstała wersja Mk III. Usunięto z niej haubice, poprawiono opancerzenie i zmieniono działo w wieży na kaliber 57 mm. Następne wersje dalej poprawiały pancerz i uzbrojenie. Jednak mimo tych prób, czołg ten nie był najlepszy w swojej klasie.

Historia użycia

Churchille miały swój debiut podczas desantu morskiego w Dieppe 19 sierpnia 1942 roku. Atak pokazał, jak przestarzałe w swojej konstrukcji były nowe brytyjskie czołgi. Wszystkie 29 czołgów użytych przez Brytyjczyków zostało stracone. Zostały one zniszczone, uszkodzone lub po prostu porzucone. Wiele czołgów miało problem z wydostaniem się z plaży, a te, którym się udało, nie były w stanie nacierać dalej. Jedyna pozytywną cechą tego czołgu był jego pancerz.

Churchille zostały ponownie użyte w Afryce Północnej, gdzie radziły sobie trochę lepiej, mimo tego, że nie były stworzone do walki na pustyni. Dodatkowo to właśnie Churchill przyczynił się do schwytania niemieckiego Tygrysa. Churchille walczyły też we Włoszech i Europie Zachodniej. Kilka z nich użyto też w Myanmarze (dawniej Birma). Churchille zostały też wysłane do ZSRR, ale nie były lubiane przez załogi czołgów.

Z jednostek polskich, jako pierwsza Churchille otrzymał 1. pułk czołgów, który potem przeformowano w 16. Brygadę Czołgów. Polacy jednak też nie polubili Churchilli. Czołgi na wyposażeniu 16. Brygady bardzo często się psuły. Częsty i dokładny przegląd nie pomagał w poprawieniu tego problemu.

Na szczęście Churchille były używane jedynie do szkolenia i nasi czołgiści nie musieli jechać w nich w bój. Uratowała ich przed tym zmiana przeznaczenia jednostki, którą przezbrajano z Churchilli na lekkie Covenantery. Tych jednak używano wyłącznie do szkolenia, przez złą konstrukcję.

M3/M5 Stuart

Czołgi M3 i M5 Stuart były amerykańskimi lekkimi czołgami używanymi podczas II wojny światowej. Oba modele były szeroko stosowane przez armię USA i jej sojuszników, wnosząc istotny wkład w działania wojenne dzięki swojej mobilności. Mimo że nie były w stanie konkurować z najnowszymi niemieckimi czołgami w późniejszych fazach wojny, ich wszechstronność sprawiła, że idealnie nadawały się do zadań zwiadowczych.

Dane techniczne:

Typ: Czołg lekki
Załoga: 4 (dowódca, celowniczy-ładowniczy, kierowca, pomocnik kierowcy)
Masa bojowa: 12 428/14 968 kg (M3/M5)
Wymiary: 4,53/4,34 m długości (M3/M5), 2,52/2,3 m wysokości (M3/M5), 2,24 m szerokości
Uzbrojenie: działo kalibru 37 mm i 3-5 karabinów maszynowych kalibru 7,62 mm
Zapas amunicji: 103/123 pocisków do działa (M3/M5), 6250-8270 sztuk amunicji do karabinów 7,62 mm
Pancerz: 10– 51/12-67 mm (M3/M5)
Silnik: zależy od wersji
Prędkość maksymalna: 58 km/h
Zasięg: 100/160 km (M3/M5)
Pokonywanie przeszkód: brody wodne 0,9 m, ściany 0,6/0,4 m (M3/M5), rowy 1,8/1,65 m (M3/M5)

Historia powstania

M3 Stuart (nazwany po generale sił skonfederowanych podczas amerykańskiej wojny domowej Jamesie Ewellu Brownie Stuartcie) był wersją rozwojową czołgu lekkiego M2A4. Został on opracowany na podstawie analizy walk w Europie w latach 1939-40. Nowy czołg musiał mieć mocniejszy pancerz, co wymusiło także zmiany w zawieszeniu i napędzie.

Czołg został zaakceptowany w czerwcu 1940 roku, a produkcja ruszyła w marcu 1941 roku. W trakcie produkcji dokonano też kilku zmian w konstrukcji czołgu i wymieniono silnik z 7-cylindrowego Continentala W-670 o mocy 250 KM na 9-cylindrowego Guibersona T1020 o mocy 210 KM. Powstała też wersja M3A1, w której usunięto kopułę dowódcy na wieży czołgu i usunięto dwa karabiny maszynowe po bokach kadłuba.

Wersja M3A2 nie różniła się niczym poza spawanym kadłubem. Ostatnia wersja M3A3 stała się główną wersją czołgu, używaną od 1943 roku. Konstrukcja jej kadłuba została całkowicie zmieniona, pozwalając na większe zbiorniki paliwa i zwiększenie ilości przechowywanej amunicji do działa do 174 pocisków.

Powstanie M5

M5 powstał z inicjatywy firmy Cadillac, która zaproponowała użycie w czołgu M3 ich zdwojonego silnika i skrzyni biegów. Nowy czołg z 8-cylindrowym zdwojonym silnikiem Cadillac o mocy 220 KM został oznaczony jako M5, a jego produkcja rozpoczęła się w 1942 roku. Główną widoczną zmianą była nowa, bardziej ergonomiczna wieża. Poprawiona wersja – M5A1, posiadała usprawnienia zastosowane w M3A3.

Na bazie M5 powstało kilka wersji specjalistycznych. Były to między innymi czołg z miotaczem ognia, haubica samobieżna czy pojazd zwiadowczy bez wieży.

Historia użycia

Czołgi M3 zostały użyte po raz pierwszy przez Brytyjczyków, którzy pozyskali je dzięki aktowi Lend-Lease, który pozwalał na sprzedawanie, pożyczanie lub oddawanie amerykańskiego sprzętu wojskowego. Były one używane w Afryce Północnej od czerwca 1941 roku. Ich pierwsze starcie z czołgami państw osi miało miejsce w listopadzie pod Sidi Rezegh.

Choć czołg ten był bardzo szybki i ergonomiczny, jego opancerzenie i uzbrojenie było nieadekwatne do walki z silniej opancerzonymi i uzbrojonymi czołgami niemieckimi. Przez to zostały wycofane do jednostek zwiadowczych. Czołgi te lepiej sobie radziły na Pacyfiku, gdzie ich wrogiem były lekko opancerzone i podobnie uzbrojone czołgi japońskie.

Z polskich jednostek jako pierwszy otrzymał je Pułk Ułanów Karpackich. Tam, jak i w pozostałych jednostkach, które je otrzymały, czołgi te ograniczano do roli pojazdów zwiadowczych. Polskie czołgi zostały użyte we Włoszech i we Francji, gdzie głównie stawiały czoła piechocie wroga i ukrytym pozycjom przeciwpancernym.

M3 Lee

Czołg M3 Lee był amerykańskim średnim czołgiem używanym podczas II wojny światowej. Wprowadzony do służby w 1941 roku, M3 Lee był jednym z pierwszych czołgów, które miały na celu wsparcie działań amerykańskich jednostek pancernych. Jego projekt, choć szybko zestarzał się w obliczu nowoczesnych technologii, odegrał ważną rolę w początkowych latach wojny. Wpłynął również na projekty późniejszych czołgów, takich jak M4 Sherman, który stał się jednym z najbardziej znanych i efektywnych czołgów II wojny światowej.

Dane techniczne:

Typ: Czołg średni
Załoga: 6 (dowódca, dwóch celowniczych, dwóch ładowniczy, kierowca)
Masa bojowa: 27 200 kg
Wymiary: 5,64 m długości, 2,73 m wysokości, 3,13 m szerokości
Uzbrojenie: działo kalibru 37 mm (w wieży), działo kalibru 75 mm (w kadłubie) i 3-4 karabiny maszynowe kalibru 7,62 mm
Zapas amunicji: 178 pocisków do działa kalibru 75 mm, 46 pocisków do działa kalibru 75 mm, 9200 sztuk amunicji do karabinów 7,62 mm
Pancerz: 12 – 37 mm
Silnik: zależy od wersji
Prędkość maksymalna: 39 km/h
Zasięg: 193 km
Pokonywanie przeszkód: brody wodne 1,3 m, ściany 0,6 m, rowy 1,95 m

Historia powstania

Okres projektowania czołgu był dość krótki. Prototypy pojazdu z działem kalibru 75 mm w kadłubie powstały już wcześniej, ale decyzja o potrzebie nowego czołgu średniego narodziła się dopiero w 1940 roku.

Wtedy w sierpniu zamówienia na istniejące już czołgi średnie M2 zostały odwołane, a istniejące egzemplarze miał zastąpić M3 Lee, nazwany po generale Robercie E. Lee, który walczył po stronie konfederacji podczas amerykańskiej wojny domowej. Jednak pojazd ten nie został jeszcze zaprojektowany.

Na wypadek opóźnień w budowie fabryki zaprojektowanej specjalnie na potrzeby produkcji czołgów M3, produkcja czołgów M2 była kontynuowana. Długo to jednak nie trwało, gdyż już w marcu 1941 roku opracowano projekt nowego czołgu, a w czerwcu ruszyła produkcja.

Nowy czołg jednak nie był dobry na standardy II wojny światowej. Jego główne uzbrojenie znajdowało się w kadłubie, co ograniczało jego pole rażenia. Był jednak stosunkowo szybki i dobrze opancerzony.

Powstało wiele wersji tego czołgu, głównie różniące się typem uzbrojenia, silników i innych części napędu oraz konstrukcją kadłuba. Powstawały też pojazdy specjalistyczne jak mobilne moździerze, transportery i pojazdy techniczne.

Historia użycia

Czołg ten został użyty bojowo po raz pierwszy przez Brytyjczyków. Dzięki aktowi Lend-Lease pozyskanie tych czołgów było łatwiejsze. W służbie brytyjskiej znane były jako M3 Grant (nazwany po 18. prezydencie USA Ulyssesie Grancie).

Czołgi te dotarły do Egiptu w lutym i marcu 1942 roku. Jednak w trakcie szkolenia załóg odkryto kilka usterek, nie tylko w samych czołgach, ale także w amunicji do działa kalibru 75 mm. Po poprawieniu usterek czołgów tych użyto podczas bitwy pod Gazalą trwającej od maja do czerwca 1942 roku. Mimo dużych strat Granty okazały się skuteczne w zwalczaniu niemieckich czołgów, mimo swoich ograniczeń.

Następnie użyto ich podczas bitwy pod Alam Hafa w sierpniu 1942 roku i podczas II bitwy pod El Alamein w październiku i listopadzie tego roku. Podczas tej bitwy użyto także amerykańskich M3 Lee. Jednak w tym czasie zamówienia Grantów zmalały na rzecz lepszych M4 Sherman. M3 trafiły też do Australii i Indii.

Polacy  w armii brytyjskiej używali Grantów jedynie w celach szkoleniowych. Otrzymali je dopiero po bitwie pod El Alamein. Czołgi te zostały potem przetransportowane do Włoch, gdzie został najprawdopodobniej wymienione na Shermany.

M4 Sherman

M4 Sherman był amerykańskim czołgiem średnim używanym w trakcie II wojny światowej. Był to jeden z najważniejszych i najbardziej masowo produkowanych czołgów. Były używane przez wojska amerykańskie, brytyjskie i inne siły alianckie. W Polskich Siłach Zbrojnych na Zachodzie były używane między innymi przez 1 Dywizję Pancerną generała Stanisława Maczka. Czołgi te zyskały reputację solidnych i wszechstronnych, choć ich opancerzenie było słabsze niż w niektórych czołgach niemieckich.

Dane techniczne:

Typ: Czołg średni
Załoga: 5 (dowódca, celowniczy, ładowniczy, kierowca, pomocnik kierowcy-strzelec)
Masa bojowa: zależy od wersji; 30 190 kg w wersji podstawowej
Wymiary: 5,89 m długości (kadłub), 2,74 m wysokości, 2,62 m szerokości
Uzbrojenie: działo kalibru 75 mm, dwa karabiny maszynowe kalibru 7,62 mm (jeden w kadłubie, drugi sprzężony z działem w wieży) i jeden karabin maszynowy kalibru 12,7 mm na wieży do obrony przeciwlotniczej
Zapas amunicji: 97 pocisków do działa (75 mm), 4750 sztuk amunicji do karabinów kalibru 7,62 mm, 550 sztuk amunicji do karabinów kalibru 12,7 mm
Pancerz: zależy od wersji; 12 – 75 mm grubości w wersji podstawowej
Silnik: zależy od wersji; 9-cylindrowy silnik gwiazdowy Continental R-975 o mocy 400 KM
Prędkość maksymalna: 40-46 km/h na drodze, 25-30 km/h w terenie
Zasięg: 160-250 km
Pokonywanie przeszkód: brody wodne 0,9 – 1,1 m, ściany 0,6 m, rowy 2,1-2,5 m

Historia powstania

Amerykański czołg M4 Sherman (nazwany po generale sił Unii podczas amerykańskiej wojny domowej Williamie Tecumsehu Shermanie) powstał jako wersja rozwojowa czołgu M3 Lee. M3 Lee był dość dobrze opancerzony, ale głównym problemem było jego uzbrojenie. Miał on dwa działa: jedno, kalibru 37 mm, umieszczone w wieży czołgu, a drugie, kalibru 75 mm, umieszczone po prawej stronie kadłuba. To oczywiście ograniczało skuteczność bojową czołgu, zwłaszcza że działa 37 mm były praktycznie nieskuteczne przeciwko czołgom niemieckim w 1942 roku.

M4 posiadał więc tylko jedno działo kalibru 75 mm w wieży. Oprócz silnego uzbrojenia czołg posiadał też silniejszy pancerz. Był również dość szybki, a jego układ napędowy był łatwy do naprawy. Jedyną wadą był jego duży rozmiar i brak znacznego nachylenia pancerza, poza przodem kadłuba.

Czołg istniał w 6 wersjach: M4, M4A1, M4A2, M4A3, M4A4 i M4A6 (w służbie brytyjskiej odpowiednio Sherman I, II, III, IV, V i VII). M4A5 było oznaczeniem wersji kanadyjskiej. Wersje te różniły się silnikami, drobnymi usprawnieniami, opancerzeniem i konstrukcją kadłuba. W trakcie wojny wprowadzano dalsze modyfikacje. Powstało też wiele pojazdów specjalistycznych.

Historia użycia

Czołgi M4 zostały użyte po raz pierwszy przez Brytyjczyków podczas II bitwy pod El Alamein w 1942 roku. Użyto wtedy 150 czołgów tego typu, z 15 000, które pozyskano przez akt Lend-Lease. Załogi tych czołgów szybko je polubiły za dobre opancerzenie, uzbrojenie i lepszą ergonomię. Później w walkach w Afryce Północnej wzięły udział czołgi amerykańskie.

Czołgi te służyły podczas zajmowania Włoch oraz walk w Europie Zachodniej. Wtedy zaczęto w nich wprowadzać zmiany, by zwiększyć ich możliwości. Niektóre pojazdy z różnych wersji przezbrajano w nowe działa. M4 i M4A3 otrzymywały haubice 105 mm do wspierania piechoty. M4A1, M4A2 i M4A3 otrzymywały też działa kalibru 76 mm, by lepiej radzić sobie z niemieckimi Tygrysami i Panterami.

Postał też czołg ciężki M4A3E2, potocznie nazywany „Jumbo”, z pancerzem sięgającym 150 mm grubości. Miał on powstać jako tymczasowy substytut czołgów ciężkich przed rozpoczęciem produkcji czołgów M26 Pershing.

Brytyjskie pojazdy zmodyfikowano w podobny sposób. W ich wyniku powstał także Sherman Firefly, uzbrojony w armatę 17-funtową (kalibru 76,2 mm), która była bardzo dobrą bronią przeciwko Tygrysom i Panterom.

W służbie polskiej

Pierwszą jednostką polską, która otrzymała Shermany była 2. Brygada Pancerna w październiku 1943 roku (wersja M4A2). Polskie czołgi wzięły udział w walkach o Monte Cassino w pierwszej połowie 1944 roku, przy czym poniosły duże straty.

W czerwcu po uzupełnieniu strat jednostka walczyła o Anconę, a jesienią toczyła walki w Apeninach. W zimie Polacy otrzymali następne uzupełnienia oraz Shermany Firefly i Shermany do wsparcia piechoty. Brygada zakończyła podróż po Włoszech, biorąc udział w bitwie o Bolonię w kwietniu 1945 roku. Brygada ta później stała się trzonem 2. Dywizji Pancernej.

Shermany były też używane w 1. Dywizji Pancernej utworzonej w lutym 1942 roku. Czołgów tych użyła po raz pierwszy we Francji w sierpniu 1944 roku podczas otaczania wojsk niemieckich w Falaise. Brała udział w walkach w Holandii w sierpniu i październiku tego roku. Ostatnią akcją bojową dywizji było zajęcie i okupacja Wilhelmshaven w maju 1945 roku.

Po wojnie polskie jednostki były częścią sił okupacyjnych do 1947 roku.

Współczesne polskie czołgi

Po uzyskaniu niepodległości od Niemców, a następnie komunizmu, Polska znalazła się pośród krajów dawnego bloku wschodniego, które posiadały sprzęt sowiecki, często przestarzały. Podobnie do większości z nich zaczęliśmy wprowadzać drastyczne programy modernizacji tej broni. Jednak mimo tego, sprzęt ten ledwo nadąża za standardami NATO.

Podobnie do okresu międzywojennego, ekwipunek WP zaczęto wzbogacać zagranicznymi konstrukcjami. Głównie dotyczyło to pojazdów, których nie mogliśmy sami opracować z braku funduszy czy doświadczenia. Przez to byliśmy zmuszeni polegać na sprzęcie naszych sojuszników, który nie zawsze jest najnowszy.

Dopiero wojna na Ukrainie doprowadziła do drastycznego przyśpieszenia procesu zbrojenia się naszego kraju, przy czym nasi sojusznicy mają powody, by udostępniać nam najnowsze dostępne wersje tego sprzętu. Dzięki temu nasz arsenał wchodzi na ten sam poziom technologiczny co największych członków NATO, przy czym istnieje szansa na produkcję licencyjną, która może wzbogacić doświadczenia naszego przemysłu zbrojeniowego.

PT-91 Twardy

Czołg PT-91 Twardy to współczesny polski czołg podstawowy, który powstał na bazie sowieckiego czołgu T-72M1. PT-91 Twardy był jednym z kluczowych elementów polskich sił pancernych i odgrywał ważną rolę w obronie niepodległej Polski. Został zaprezentowany jako nowoczesna i ulepszona wersja T-72, dostosowana do wymagań współczesnych konfliktów i standardów NATO.

Dane techniczne:

Typ: Czołg podstawowy II/III generacji
Załoga: 3 (dowódca, działonowy, mechanik-kierowca)
Masa bojowa: 45 300 kg
Wymiary: 9,53 m długości, 2,19 m wysokości, 3,59 m szerokości
Uzbrojenie: działo kalibru 125 mm, karabiny maszynowy kalibru 7,62 mm (sprzężony z działem w wieży), karabin maszynowy kalibru 12,7 mm (na dachu wieży) i dwie wyrzutnie granatów dymnych (12 na wyrzutnie)
Zapas amunicji do działa: 42
Pancerz: 80 – 400 mm pancerza warstwowego, pancerz reaktywny ERAWA
Silnik: 12-cylindrowy silnik wysokoprężny PZL-Wola S-12U o mocy 850 KM
Prędkość maksymalna: 60 km/h
Zasięg: 650 km z dodatkowymi zbiornikami
Pokonywanie przeszkód: brody wodne 1,2 m, ściany 0,85 m, rowy 2,8 m

Historia powstania

Jeszcze, gdy Polska była członkiem Układu Warszawskiego, istniały plany stworzenia nowoczesnego czołgu podstawowego rodzimej produkcji. Trudna sytuacja w kraju i problemy ekonomiczne utrudniały jednak stworzenie czołgu od podstaw. Podjęto więc decyzję o przeprowadzeniu głębokiej modernizacji posiadanego przez Wojsko Polskie i produkowanego na licencji czołgu T-72M1.

W międzyczasie doszło do upadku Układu Warszawskiego i władzy komunistycznej w Polsce. To dało konstruktorom dostęp do bardziej zaawansowanego sprzętu zachodniego. Pierwszy prototyp powstał w 1992 roku. Ponieważ zakres zmian w stosunku do oryginału był ogromny, modyfikację potraktowano jako kompletnie nowy czołg i oznaczono go jako PT-91 Twardy.

Czołg miał nowe opancerzenie, w tym pancerz reaktywny polskiej produkcji. Innymi elementami polskiej produkcji był silnik, system kierowania ogniem oraz system ostrzegawczo-obronny i inne usprawnienia. Czołgi były produkowane do 2002 roku. Poza produkowanymi od podstawy czołgami istniejące T-72M1 zostały zmodernizowane do poziomu PT-91.

Historia użycia

Do niedawna czołgi PT-91 nie były używane bojowo. Powstała jednak wersja PT-91M „Pendekar”. Była to wersja na eksport do Malezji, która zakupiła 60 Twardych. Próbowano też sprzedać PT-91 do Peru w celach zastąpienia ich starych T-55. To jednak się nie udało.

Po inwazji Rosji na Ukrainę, w lutym 2022 roku, Polska wysłała PT-91 jako pomoc wojskową dla armii ukraińskiej. Informacje o ich skuteczności są ciężkie do pozyskania przez cenzurę wojskową. Wiadomo jednak, że w sierpniu 2024 kilka PT-91 zostało zauważonych w pobliżu Kurska podczas ofensywy wojsk ukraińskich w tym rejonie.

Leopard 2

Czołg Leopard 2 to niemiecki czołg podstawowy, który odgrywa kluczową rolę w siłach pancernych wielu krajów. Wprowadzony do służby w 1979 roku, Leopard 2 stał się jednym z najnowocześniejszych i najbardziej zaawansowanych czołgów podstawowych na świecie, cenionym za swoje osiągi, opancerzenie i wszechstronność. Leopard 2 jest używany przez wiele armii na całym świecie, w tym w Niemczech, Holandii, Szwecji, Polsce, Kanadzie i Turcji.

Dane techniczne:

Typ: Czołg podstawowy III generacji
Załoga: 4 (dowódca, ładowniczy, celowniczy, kierowca)
Masa bojowa: 55 150 kg
Wymiary: 9,67 m długości, 2,79 m wysokości, 3,7 m szerokości
Uzbrojenie: działo kalibru 120 mm i dwa karabiny kalibru 7,62 mm (jeden na wieży, drugi sprzężony z działem w wieży), 2 wyrzutnie granatów dymnych (8 granatów na wyrzutnie)
Zapas amunicji: 42 pociski do działa, 4750 sztuk amunicji do karabinów 7,62 mm
Pancerz: 45 – 1038 mm
Silnik: 4-suwowy, 12-cylindrowy silnik wysokoprężny MTU MB 873 Ka 501 o mocy 1500 KM
Prędkość maksymalna: 72 km/h
Zasięg: 550 km
Pokonywanie przeszkód: brody wodne 1 m, ściany 1,1 m, rowy 3 m

Historia powstania

Projekt Leoparda 2 narodził się z nieudanego projektu amerykańskiego MBT-70 opracowywanego wspólnie z Niemcami Zachodnimi. Projekt ten jednak okazał się za drogi i został porzucony, a oba kraje rozpoczęły prace indywidualne.

W latach 70. powstała seria prototypów, a dokładnie 17 prototypów wież i 16 prototypów podwozi, które potem mieszano ze sobą. W międzyczasie postanowiono, że niektóre komponenty czołgu powinny być standaryzowane między czołgiem niemieckim a amerykańskim prototypem XM1. Z tym utrudnieniem powstało kilka dodatkowych prototypów, z których jeden w końcu sprostał wymaganiom amerykanów.

Produkcja Leoparda 2 rozpoczęła się w 1978 roku. Następne wersje czołgu poprawiały system kierowania ogniem i wzmacniały jego opancerzenie. W latach 80. pojawiła się poważnie zmodyfikowana wersja czołgu – Leopard 2A5. Powstała ona w wyniku pojawienia się czołgów sowieckich, które były w stanie strzelać przeciwpancernymi pociskami kierowanymi. Poprawiono zawieszenie, znacznie pogrubiono pancerz, wprowadzono ulepszone działo i poprawiono systemy wewnętrzne czołgu.

Współczesne wersje 2A6, 2A7, 2A7+ i 2A8 otrzymały lepsze działa, poprawiony pancerz i ochronę przed minami, uaktualnione systemy kierowania ogniem i ochrony pojazdu oraz wiele mniejszych poprawek.

Historia użycia

Czołgi te były sprzedawane do różnych krajów, m.in. Kanady, Szwecji, Grecji czy Polski. W Polsce przeprowadzana jest modernizacja starych Leopardów 2A4 do wersji 2PL. Obejmuje to poprawienie systemów i opancerzenia by spotykały się ze współczesnymi standardami.

Niemieckie Leopardy 2 zostały użyte podczas interwencji NATO w Kosowie. Nie użyto ich jednak w walce. Jedyna sytuacja, w której czołg ten mógł zostać użyty, miała miejsce podczas ataku na posterunek niemiecki 13 czerwca 1999 roku. Niestety czołg, który na nim stacjonował był tylko częściowo obsadzony, przez co obronę pozostawiono piechocie.

Holendrzy użyli swoich czołgów podczas interwencji NATO w Bośni. Nie użyto ich jednak bojowo.

Następny przypadek użycia Leopardów 2 miał miejsce w Afganistanie. Siły kanadyjskie i duńskie używały swoich Leopardów 2 w prowincjach Helmand i Kandahar. Wspierały one działania sił koalicji przeciwko Talibom.

Tureckie Leopardy 2 brały udział w walkach w Syrii. Na ich nieszczęście wiele z nich zostało zniszczonych lub przejętych przez ISIS.

Polska ma na swoim wyposażeniu Leopardy 2A5, 2PL i jak wcześniej wspomniałem 2A4, które są modernizowane do wersji 2PL. Poza 14 Leopardami 2A4 wysłanymi do Ukrainy żaden z nich nie został użyty bojowo.

Ukraina otrzymała także Leopardy 2 w wersjach 2A4, 2A5 i 2A6. Czołgi te pochodzą ze Szwecji, Polski, Portugalii, Hiszpanii oraz Niemiec, w tym egzemplarze prosto z fabryk.

M1A2 SEP v3 Abrams

Czołg M1A2 SEP v3 Abrams to najnowsza wersja amerykańskiego czołgu podstawowego M1 Abrams, która wprowadza szereg ulepszeń w zakresie uzbrojenia, opancerzenia i systemów elektronicznych. Wersja SEP v3 (System Enhancement Package version 3) została opracowana, aby zapewnić czołgowi Abrams lepsze zdolności bojowe i zwiększoną efektywność w obliczu współczesnych zagrożeń.

Dane techniczne:

Typ: Czołg podstawowy III generacji
Załoga: 4 (dowódca, ładowniczy, celowniczy, kierowca)
Masa bojowa: 73 600 kg
Wymiary: 9,77 m długości, 2,44 m wysokości, 3,66 m szerokości
Uzbrojenie: działo kalibru 120 mm, dwa karabiny maszynowe kalibru 7,62 mm (jeden na dachu wieży, drugi sprzężony z działem w wieży) i karabin maszynowy kalibru 12,7 mm na dachu
Zapas amunicji: 42 pociski do działa, 10400 sztuk amunicji do karabinów 7,62 mm, 900 sztuk amunicji do karabinu 12,7 mm
Pancerz: Kompozytowy
Silnik: silnik turbo wałowy Honeywell AGT1500 o mocy 1500 KM
Prędkość maksymalna: 67 km/h
Zasięg: 426 km
Pokonywanie przeszkód: brody wodne 1,3 m, ściany 0,73 m, rowy 2,5 m

Historia powstania

Abrams powstał, by zastąpić starzejące się czołgi z rodziny Patton. Pierwszą próbą był projekt MBT-70 opracowywany we współpracy z Niemcami Zachodnimi w latach 60. Jednak przez cenę czołgu projekt został porzucony, a oba kraje rozpoczęły prace nad nowym czołgiem indywidualnie. Następna próba pod oznaczeniem XM-1 została podjęta w latach 70.

Podobnie jak w przypadku MBT-70, obawiano się dużych kosztów. Jednak projekt dostał zielone światło i rozpoczęto jego rozwój. Po dobraniu wszystkich komponentów powstał prototyp, który został zaakceptowany.

XM-1 powstał z działem dobranym specjalnie do możliwości zwalczania najnowszych czołgów sowieckich. Pancerz opracowano na podstawie doświadczeń wojsk izraelskich, które starły się już z maszynami z ZSRR, znajdującymi się na wyposażeniu państw arabskich.

W rezultacie powstał bardzo zaawansowany czołg, który był w tym czasie tańszy od opracowanego w tym samym czasie niemieckiego Leoparda 2 (około 25% różnicy). Oznaczony jako M1 Abrams, nazwany po generale wojsk USA w Wietnamie, Creightonie Abramsie, jest jednym z najnowocześniejszych czołgów na świecie.

Jest on modyfikowany do dziś, otrzymując systemy utrudniające wykrycie przez wroga, zwiększające skuteczność pancerza, oraz poprawiające precyzję celowania. Czołg był sprzedawany za granicę, w tym jego najnowsza wersja SEP v3 (System Enhancement Package version 3 – Pakiet Ulepszeń Systemu wersja 3.).

Poza USA czołg znajduje się na wyposażeniu m.in. Australii, Arabii Saudyjskiej, Tajwanu czy Kuwejtu. W ramach wsparcia armii ukraińskiej, USA wysłało im starsze wersje czołgu do walki z siłami rosyjskimi. Dodatkowo Polska jest w procesie pozyskiwania 250 czołgów M1A2 SEP v3.

Historia użycia

Czołgi M1 Abrams zostały użyte bojowo podczas operacji Pustynna Burza, będącej odpowiedzią na agresję Iraku na Kuwejt w 1990 roku. Tam Abramsy starły się z sowieckimi czołgami T72 będącymi na wyposażeniu sił irackich.

Szybko M1 okazał się lepszym czołgiem, zadając irackim wojskom pancernym ogromne straty. Jedyne poważne straty po stronie amerykańskiej były wynikiem działań załóg, które po unieruchomieniu niszczyły czołg, by zapobiec jego przejęciu i w wyniku ostrzału bratobójczego.

Po Pustynnej Burzy rozpoczął się proces modyfikacji czołgu, by poprawić niedociągnięcia odkryte podczas działań wojennych. Polepszono między innymi opancerzenie, uzbrojenie, systemy namierzania i napęd.

Czołgi te zostały użyte w Iraku po raz kolejny, podczas wojny w Zatoce perskiej. Tam, znów zdominowały swoje sowieckie odpowiedniki. Później czołgi te były używane do zwalczania sił islamskich ekstremistów w Iraku i Afganistanie.

Ostatnie jak dotąd użycie czołgów M1 Abrams ma miejsce podczas trwającej wojny na Ukrainie. Jednak przez brak doświadczenia załóg i większe doświadczenie wroga, czołg ten nie jest tak skuteczny, jak podczas walk na Bliskim wschodzie.

K2 Black Panther

Czołg K2 Black Panther to nowoczesny południowokoreański czołg podstawowy, który stanowi jedną z najbardziej zaawansowanych konstrukcji pancernych na świecie. Wprowadzony do służby w 2014 roku, K2 Black Panther jest przykładem wysokiej technologii, innowacji i nowoczesnych rozwiązań w dziedzinie broni pancernej. Czołg ten został zaprojektowany, aby zapewnić doskonałe zdolności bojowe i mobilność na współczesnym polu bitwy. Czołg ten jest również przedmiotem zainteresowania innych krajów, które rozważają jego potencjalne wprowadzenie do swoich sił zbrojnych, w tym Polski.

Dane techniczne:

Typ: Czołg podstawowy III generacji
Załoga: 3 (dowódca, działonowy, kierowca)
Masa bojowa: 55 000 kg
Wymiary: 10,8 m długości, 2,4 m wysokości, 3,6 m szerokości
Uzbrojenie: działo kalibru 120 mm, karabin maszynowy kalibru 7,62 mm (sprzężony z działem w wieży) oraz karabin maszynowy kalibru 12,7 mm (na dachu)
Zapas amunicji: 40 pocisków do działa, 12 000 sztuk amunicji do karabinu 7,62 mm, 3200 sztuk amunicji do karabinu 12,7 mm
Pancerz: kompozytowy, dodatkowy pancerz reaktywny ERA, aktywne systemy obrony
Silnik: 12-cylindrowy silnik wysokoprężny STX-MTU MT883Ka-501 o mocy 1500 KM
Prędkość maksymalna: 70 km/h
Zasięg: 450 km
Pokonywanie przeszkód: rowy 2,74 m

Historia powstania

Powstanie czołgu K2 narodziło się z chęci stworzenie pojazdu w pełni południowokoreańskiej produkcji. Miał on zastąpić czołgi K1 wprowadzone do służby w 1987 roku. Czołgi te były mocno inspirowane amerykańskim M1 Abrams, któremu niestety nie dorównywały. Głównym problemem było działo kalibru 105 mm, które na ten okres zimnej wojny było nieadekwatne.

By stworzyć nowy czołg, południowokoreańscy inżynierowie zbadali najlepsze czołgi świata i zapożyczyli ich najlepsze właściwości. Te z kolei zostały połączone z ich własną technologią, głównie z hydropneumatycznym zawieszeniem i współpracującym z nim radarem, które pozwalały na wysoką mobilność na górskim terenie półwyspu koreańskiego.

Proces projektowania czołgu trwał od 1995 do 2008 roku, a pierwsze K2 opuściły fabrykę w 2014 roku.

Historia użycia

Czołg ten nie miał jeszcze okazji wykazać się w boju. Jednak jego zaawansowanie spowodowało duże zainteresowanie za granicą. Jednym z pierwszych klientów była Turcja, która po wcześniej opisanej porażce Leopardów 2 w Syrii, rozpoczęła produkcję licencyjnej wersji czołgu K2 nazwanej jako Atlay.

Polska także jest aktualnie w trakcie pozyskiwania tych czołgów, z czego pierwsze 10 dotarło w grudniu 2022 roku. Trwają też negocjacje dotyczące opracowania wersji K2PL, która będzie przystosowana do terenu i klimatu europejskiego. Istnieją też szanse na produkcję czołgów na licencji, co rozruszałoby nasz przemysł zbrojeniowy. Możliwa jest też współpraca z Koreą Południową w opracowaniu przyszłego zastępcy czołgu K2.

Polskie czołgi na papierze

Podczas II wojny światowej Polska posiadała tylko jeden typ czołgu własnej produkcji. Jednak planowano ich więcej. Nie każdy jednak miał szanse powstania, czy nawet utworzenia ich prototypu. Współcześnie też istnieje kilka niewykorzystanych i porzuconych projektów. Oto kilka z nich.

PZInż. 130

PZInż. 130 to polski czołg pływający z okresu międzywojnia, zaprojektowany przez Państwowe Zakłady Inżynieryjne (PZInż.) w Warszawie. Opierał się na czołgu pływającym Vickersa. Stworzono jeden prototyp, ale nie podjęto produkcji czołgów tego typu.

Dane techniczne:

Typ: Czołg lekki/Czołg pływający
Załoga: 2 (dowódca-strzelec, kierowca)
Masa bojowa: 3 920 kg
Wymiary: 4,22 m długości, 1,88 m wysokości, 2,08 m szerokości
Uzbrojenie: brak, planowano użycie nkm kalibru 20 mm lub karabinu maszynowego kalibru 7,92 mm
Zapas amunicji: planowane 200 sztuk amunicji do nkm 20 mm lub 2500 sztuk amunicji do karabinu 7,92 mm
Pancerz: 4-8 mm grubości
Silnik: 4-suwowy, 6-cylindrowy rzędowy silnik gaźnikowy PZInż. 425 o mocy 95 KM
Prędkość maksymalna: 60 km/h na lądzie, 7-8 km/h w wodzie
Zasięg: 360 km na lądzie
Pokonywanie przeszkód: rowy 1,8 m

Historia

PZInż był projektem Polskich Zakładów Inżynieryjnych opartym na lekkim czołgu pływającym Vickersa (Vickers-Carden-Loyd Amphibian Tank). Czołgi te zostały pozyskane wcześniej przez Chiny, Tajlandię i ZSRR, które opracowało na jego podstawie własne czołgi pływające.

Jeden taki czołg przybył do Polski w 1932 roku, razem z ciągnikiem artyleryjskim i czołgiem rozpoznawczym. Testy w pokonywaniu przeszkód wodnych przez ten czołg były satysfakcjonujące więc planowano zakup 5 następnych takich modeli (Sztab Główny wyraził zgodę tylko na 3) ale nie starczyło funduszy, by sfinalizować umowę.

Postanowiono więc stworzyć własny czołg pływający. Projekt oznaczono jako PZInż. 130 a razem z nim opracowywano polską wersję czołgu zwiadowczego oznaczonego jako PZInż. 140 oraz 4TP. Oba pojazdy korzystały z podobnych komponentów i miały one zastąpić polskie tankietki. Prototyp PZInż. 130 ukończono latem 1937 roku.

Testy pojazdu prowadzono do maja 1939 roku. Mimo dobrych właściwości i osiągów, z czołgu tego typu zrezygnowano. Losy prototypu pozostają nieznane.

PZInż. 140/4TP

PZInż. 140 znany też jako 4TP był projektem międzywojennego czołgu rozpoznawczego dla Wojska Polskiego. Oparty na czołgu rozpoznawczym Vickersa. Jego prototyp okazał się bardzo zadowalający, ale nie udało się rozpocząć jego produkcji przed wojną.

Dane techniczne:

Typ: Czołg rozpoznawczy
Załoga: 2 (dowódca-strzelec, kierowca)
Masa bojowa: 4 330 kg
Wymiary: 3,84 m długości, 1,75 m wysokości, 2,08 m szerokości
Uzbrojenie: brak, planowano użycie nkm kalibru 20 mm i sprzężonego z nim karabinu maszynowego kalibru 7,92 mm
Zapas amunicji: planowane 200 sztuk amunicji do nkm 20 mm i 2500 sztuk amunicji do karabinu 7,92 mm
Pancerz: 4-15 mm grubości
Silnik: 4-suwowy, 8-cylindrowy widlasty silnik gaźnikowy PZInż. 425 o mocy 95 KM
Prędkość maksymalna: 55 km/h
Zasięg: 450 km
Pokonywanie przeszkód: brody wodne o głębokości 0,7 m, rowy 1,6-17 m

Historia

Jak wcześniej wspomniałem, oprócz PZInż. 130, Państwowe Zakłady Inżynieryjne pracowały także nad czołgiem zwiadowczym opartym na czołgu zwiadowczym Vickersa. W czołgu tym zastosowaną najlepsze rozwiązania z pojazdów Cardena i Loyda oraz powstałych w Szwecji czołgów lekkich Landsverk L60 i L100.

Czołg posiadałby to samo uzbrojenie co PZInż. 130, ale sprzężone. Nie skreślano jednak możliwości użycia działa kalibru 37 mm. Potem jednak przeprowadzono badania i okazało się, że działo to zajmie większość miejsca w wieży, a wieża 7TP była za duża dla 4TP. Dalsze próby stworzenia czołgu zwiadowczego z działem porzucono, gdyż rezultaty byłyby niepraktyczne (w ich trakcie pojawił się nawet pomysł użycia armaty kalibru 47 mm.).

Prototyp powstał w sierpniu 1937 roku. Po testach odkryto kilka problemów z zawieszeniem i silnikiem. Te niedociągnięcia zostały poprawione. Czołg ten był uznawany za bardzo nowoczesny, jeśli nie lepszy od konkurencji zza granicy.

Mimo to projekt czołgu został zamknięty, gdyż uznano, że będzie on przestarzały, zanim rozpocznie się jego produkcja. Podobnie do PZInż. 130, nie wiadomo co stało się z prototypem.

10TP

10TP był projektem czołgu pościgowego dla WP. Oryginalnie miał być opracowany na podstawie czołgu Johna Christiego, ale z powodu komplikacji postanowiono opracować czołg od podstaw. Czołg ten służył do badania czołgów z podwoziem kołowo-gąsienicowym. Z powodu wielu wad, pojazd ten nie opuścił fazy prototypowej.

Dane techniczne:

Typ: Czołg lekki/Czołg pościgowy
Załoga: 4 (dowódca, celowniczy, kierowca, pomocnik kierowcy-strzelec)
Masa bojowa: 12 800 kg
Wymiary: 5,4 m długości, 2,2 m wysokości, 2,55 m szerokości
Uzbrojenie: działo kalibru 37 mm i dwa karabiny maszynowe kalibru 7,92 mm (jeden sprzężony z działem w wieży, drugi w kadłubie)
Zapas amunicji: 80 sztuk amunicji do działa, 4500 sztuk amunicji do karabinów 7,92 mm
Pancerz: 8-20 mm grubości
Silnik: 4-suwowy, 12-cylindrowy widlasty silnik gaźnikowy American la France o mocy 210 KM
Prędkość maksymalna: 75 km/h na kołach, 50-56 km/h na gąsienicach
Zasięg: 210 km (planowany)

Historia

Projekt czołgu pościgowego 10TP narodził się ze swego rodzaju trendu na nowe osiągnięcie technologiczne opracowane przez Johna Walthera Christiego w 1928 roku. Było to specyficzne zawieszenie dla czołgów, które poza jazdą za pomocą gąsienic, pozwalało także na jazdę na samych kołach czołgu i prowadzenie go jak samochodu, przy czym w obu przypadkach pozwalało pojazdowi na osiąganie dużych prędkości.

Krajami zainteresowanymi czołgiem na takim podwoziu była Wielka Brytania, ZSRR i Polska. Wielka Brytania i ZSRR z sukcesem opracowały własne tego typu czołgi (rodziny czołgów Crusader i Cruiser w Wielkiej Brytanii i czołgi BT w ZSRR). Polska jednak nie miała tyle szczęścia.

Doprowadziło do tego nieporozumienie z Christim. Umowa, jaką zawarł z nim polski rząd w 1930 roku, obejmowała opłatę za zamówienie czołgu z częściami zapasowymi, zaliczki za okres badania czołgu oraz możliwą opłatę za produkcję licencyjną (razem 158 500 dolarów).

 Jednak gdy komisja przybyła odebrać czołg, Christi odmówił, o ile nie dostanie 90 000 dolarów za licencję (jego motywacją miała być niepewność co do uczciwości rządu polskiego. Rzekomo był też często okradany przez Polaków i bał się, że polscy inżynierzy skopiują jego czołg). Christi złamał w ten sposób warunki umowy, ale ponieważ był on osobą prywatną, rząd USA nie mógł nic z tym zrobić.

Postanowiono więc opracować własny czołg tego typu. Pojazd opracowywano do 1937 roku, a pierwszy prototyp powstał rok później. Prototyp ten poddawano testom, podczas których wykazał się dobrą prędkością i zasięgiem. Istniały jednak problemy ze skrzynią biegów, chłodzeniem, szybkim zużywaniem się części oraz dużą konsumpcją paliwa. Z czołgu ostatecznie zrezygnowano.

Wydaję się już tradycją, że stare prototypy czołgów polskich po prostu giną bez śladu. Jednak według Janusza Magnuskiego prototyp 10TP mógł zostać rozebrany, by przyśpieszyć powstanie prototypu podobnego do niego czołgu 14 TP.

14TP

14TP był projektem czołgu szturmowego opracowywanym równolegle z czołgiem 10TP. Mało wiadomo o tym czołgu. Proces konstrukcji prototypu został znacznie spowolniony przez brak odpowiedniego silnika. Prototypu tego nie udało się dokończyć przed wybuchem wojny.

Dane techniczne (planowane):

Typ: Czołg lekki/Czołg szturmowy
Załoga: 4
Masa bojowa: 14 000 kg
Wymiary: zbliżone do 10TP
Uzbrojenie: działo kalibru 37 mm lub kalibru 47 mm i dwa karabiny maszynowe kalibru 7,92 mm (jeden sprzężony z działem w wieży, drugi w kadłubie)
Pancerz: 35-50 mm grubości
Silnik: 4-suwowy, 12-cylindrowy widlasty silnik gaźnikowy Maybach HL 108 o mocy 300 KM
Prędkość maksymalna: 50 km/h

Historia

Czołg szturmowy 14TP był projektowany w tym samym czasie co 10TP, jednak istnieje o nim bardzo mało informacji. Badania nad polskim czołgiem pościgowym miały też wpływ na rozwój 14TP, gdyż w przeciwieństwie do 10TP czołg ten nie korzystał z polskiego odpowiednika zawieszenia Christiego.

Zamiast tego powiększono zbiorniki paliwa i pogrubiono pancerz. Projekt był gotowy w 1938 roku, ale prototyp nie mógł powstać, gdyż brakowało odpowiedniego silnika. Planowano użycie silnika firmy Maybach. Jednak strona niemiecka stale przeciągała negocjacje, przez co konstrukcja prototypu była ciągle opóźniana. Ostatecznie prototypu nigdy nie ukończono.

20/25TP

20/25TP to nazwa zbiorcza projektów czołgu średniego dla WP. Czołg ten miał powstawać od podstaw z braku możliwości pozyskania wzorca zagranicznego. Z powodu wolnego procesu projektowania i braku części, żaden z projektów nie zaowocował nawet prototypem.

Dane techniczne (planowane – wariant I KSUS, wariant II KSUS, projekt końcowy BBT Br. Panc. i projekt PZInż.):

Typ: Czołg średni
Załoga: 6 (KSUS I, KSUS II, BBT Br. Panc.); 4-5 (PZInż.)
Masa bojowa: 22 000 kg (KSUS I); 25 000 kg (KSUS II, BBT Br. Panc.); ponad 20 000 kg (PZInż.)
Wymiary: 7,3 m długości, 2,8 m wysokości, 2,6 m szerokości (KSUS I, KSUS II,); 7,3 m długości, 2,65 m wysokości, 2,6 m szerokości (BBT Br. Panc., PZInż.)
Uzbrojenie: działo kalibru 75 mm i 3 karabiny maszynowe kalibru 7,92 mm (KSUS I, PZInż.); działo kalibru 75 mm i 2 karabiny maszynowe kalibru 7,92 mm (KSUS II); działo kalibru 75 mm, działo automatyczne kalibru 40 mm i dwa karabiny maszynowe 7,92 mm (BBT Br. Panc.)
Pancerz: do 35 mm grubości (KSUS I); do 50 mm grubości (KSUS II, BBT Br. Panc.); 40-60 mm grubości (PZInż.)
Silnik: silnik wysokoprężny o mocy 320 KM (KSUS I); 2 silniki gaźnikowe o łącznej mocy 600 KM (KSUS II); silnik gaźnikowy o mocy 550 KM (BBT Br. Panc.); silnik gaźnikowy o mocy 300 KM lub silnik wysokoprężny o mocy 250 KM (PZInż.)
Prędkość maksymalna: 30 km/h (KSUS I); 45 km/h (KSUS II, BBT Br. Panc.); 40 km/h (PZInż.)
Pokonywanie przeszkód: brody wodne 2,5 m; rowy 1,2 m (wszystkie projekty oprócz PZInż.)

Historia

20/25TP to nazwa kilku projektów polskiego czołgu średniego nadana im zbiorowo przez Janusza Magnuskiego. Wojsko polskie II RP chciało dodać do swojego arsenału czołg średni. Wymagane było jednak opracowanie takiej konstrukcji od podstawy. Czołgi średnie był wtedy dość słabo rozwijaną klasą czołgów, a kraje, które je posiadały, nie dzieliły się swoimi konstrukcjami.

Początkowe prace w latach 20. były bezowocne. Dopiero z doświadczeniem pozyskanym z produkcji tankietek TK-3 i TKS oraz czołgów 7TP, polscy inżynierowie mogli powrócić do projektowania czołgu średniego.

Czołg ten był opracowywany przez Komitet do Spraw Uzbrojenia i Sprzętu Ministerstwa Spraw Wojskowych (KSUS) i Wydział Projektów i Konstrukcji Biura Badań Technicznych Broni Pancernych (BBT Br. Panc.) od 1937 roku. Miały one jednak odmienne idee, co do projektu czołgu, przez co opracowano jeden projekt BBT Br. Panc. i dwa warianty projektu KSUS. Później w 1939 roku do rozwoju czołgu średniego dołączyły się Państwowe Zakłady Inżynieryjne (PZInż.).

Ogólnie, czołg ten miał być wielowieżowy jak sowiecki T-28. Główna wieża byłaby uzbrojona w działo i sprzężony z nim karabin maszynowy lub dwa działa. Dodatkowe dwa karabiny maszynowe miały znajdować się w dwóch mniejszych wieżach z przodu kadłuba.

Żadna z instytucji nie wykonała prototypu swojego projektu. PZInż. utworzyła jedynie drewnianą makietę, a KSUS i BBT Br. Panc. były opóźniane przez firmę Maybach, od której chcieli zakupić silnik do swojego projektu.

Goryl i PT-2001 Gepard

Goryl (znany także jako Anders) i PT-2001 Gepard były projektami polskiego czołgu podstawowego III generacji, z czego drugi był kontynuacją pierwszego. Prace nad Gorylem prowadzono jeszcze w latach 80. Wznowiono je w 1991 roku.

Goryl miał mieć nowy wielowarstwowy pancerz kompozytowy, nowoczesne systemy kierowania ogniem, dowodzenia i łączności, działo kalibru 120 lub 125 mm zdolne do wystrzeliwania przeciwpancernych pocisków kierowanych, z możliwością modernizacji do kalibru 140 mm, umieszczone w bezzałogowej wieży oraz nowy silnik o mocy 1500 KM dający mu prędkość 70 km/h.

Projekt ten spotkał się z dużym zainteresowaniem WP, ale z niego zrezygnowano z powodu zbyt dużych kosztów zaprojektowania i produkcji. PT-2001 Gepard był drugą próbą zainteresowania wojska czołgiem III generacji, z dodatkową możliwością wytworzenia różnych pojazdów specjalistycznych na bazie czołgu. Projekt ten jednak również porzucono z tych samych powodów co Goryla.

PL-01 Concept

Nie można oczywiście zapomnieć o polskim czołgu przyszłości. Miał to być czołg wsparcia bezpośredniego, wypełniony po brzegi zaawansowaną technologią. Jego jeżdżąca makieta została zaprezentowana w 2013 roku.

Uzbrojenie czołgu miało stanowić działo kalibru 105 lub 120 mm, umieszczone w bezzałogowej wieży. Ładowane by było przez automat. Dodatkowe uzbrojenie miał stanowić sprzężony z działem karabin maszynowy kalibru 7.62 mm oraz karabin maszynowy kalibru 12,7 mm lub granatnik automatyczny kalibru 40 mm zamontowany w zdalnym module na wieży.

Cała załoga (3 osoby) znajdowałaby się w kadłubie. Czołg byłby broniony przez wielowarstwową, modularną powłokę ceramiczno-aramidową zgodną ze standardem NATO Stanag 4569 Aneks A, na poziomie 5+ oraz ochroną przeciw improwizowanymi ładunkami wybuchowymi i minami, zgodną ze standardami Stanag 4569 Aneks B na poziomie 4a i 4b.

Dodatkową ochronę miały stanowić aktywne systemy obrony oraz systemy maskowania cieplnego, utrudniające wykrycie. Systemy wewnętrzne (sterowanie ogniem, obserwacja, kontrola pojazdu) miały być 3 generacji.

Produkcję tego czołgu miano rozpocząć w 2018 roku, jednak plany te porzucono, najprawdopodobniej przez ogromne koszty związane z pozyskaniem wszystkich wymaganych komponentów. Istnieje jednak możliwość, że dostanie on kolejną szansę.

W ramach programu zbrojenia Polski w czołgi K2 i K2PL, Hyundai Rotem Company oferuje nam współpracę w opracowaniu ich najnowszego projektu czołgu K3, który wizualnie jest bardzo podobny do PL-01.

Polskie czołgi – podsumowanie

Jak widać, większość broni pancernej używanej przez Wojsko Polskie od 1919 roku pochodzi zza granicy lub jest oparte na projektach zagranicznych. Wszystkie nasze projekty pojazdów w pełni polskich były porzucane lub nigdy ich nie ukończono, czy to przez czynniki zewnętrzne, czy też brak środków.

Na pewno do wolnego rozwoju uzbrojenia polskiego przyczyniły się 123 lata zaborów, po których dostaliśmy jedynie 20 lat wolności, przed następną wojną i okupacją. Dodać do tego można ograniczenia nakładane przez ZSRR, aby państwa Układu Warszawskiego nie stały się silniejsze od nich.

Mimo to nasi inżynierowie i czołgiści dawali z siebie wszystko by jak najlepiej wykorzystać dostępne im pojazdy i zasoby. Doszliśmy od międzywojnia, gdy mieliśmy problemy z pozyskiwaniem broni i pojazdów pancernych do czasów współczesnych, gdy jesteśmy w stanie, zawrzeć umowy z posiadaczami najbardziej zaawansowanego uzbrojenia na świecie, oraz produkować własny oręż, który nie jest gorszy od swoich zagranicznych odpowiedników.

Bibliografia:

• 80TH ANNIVERSARY OF LEND LEASE, The Tank Museum [dostęp 28.08.2024].
• Answering The Call: Heavy Weapons Supplied To Ukraine, Oryx [dostęp 28.08.2024].
• Co potrafi „czarna pantera”, Polska Zbrojna [dostęp 28.08.2024].
• Germany orders 18 new Leopard 2 tanks to replace vehicles sent to Ukraine, AP News [dostęp 28.08.2024].
• Heavy armor remains popular., Defence Review Asia [dostęp 28.08.2024].
• Islamic State: We captured Turkish tanks in Syria battle, Middle East Eye [dostęp 28.08.2024].
• K2 Black Panther: How South Korea Developed a World Leading Battle Tank, Force Index [dostęp 28.08.2024].
• Kolejne czołgi K2 Black Panther dotarły do Polski. Trafią do 20 Brygady Zmechanizowanej, Polskie Radio 24.pl [dostęp 28.08.2024].
• Koreański czołg K2 z perspektywą produkcji w Polsce, Polska Agencja Prasowa [dostęp 28.08.2024].
• Korea Defense Products Guide, Korea Defense Industry Association, Seul, 2018.
• Leopard-kampvogne til Afghanistan?: a Little Help from our FriendsThe Danish Army is Prepared to Deploy Tanks to Helmand Province, Canadian American Strategic Review za pomocą Wayback Machine, 16 grudnia 2008 [dostęp 28.08.2024].
• M1A1/2 Abrams Main Battle Tank, Army Technology [dostęp 26.08.2024].
• Military Diesel Engine, STX Engine za pomocą Wayback Machine [dostęp 26.08.2024].
• Modernizacja czołgów Leopard 2A4, bumar.gliwice.pl [dostęp 26.08.2024].
• Poland delivers first Leopard tanks to Ukraine, DW [dostęp 28.08.2024].
• Punching at Panjwaii – Canadian Leopard Tanks in CombatCF Tracked Vehicles Tackle the Taliban and Afghan Winters, Canadian American Strategic Review za pomocą Wayback Machine, 9 stycznia 2010 [dostęp 28.08.2024].
• Sánchez ordena poner a punto 19 carros de combate Leopard para dos envíos a Ucrania, La Vanguardia [dostęp 28.08.2024].
• Schießerei am deutschen Kontrollpunkt, Spiegel Ausland [dostęp 28.08.2024].

Opracowania

• Antonsen T., Münstermann J. M., Leopard Tanks in Action Variants and Combat Operations of the German Leopard 1 & 2 Main Battle Tanks, K&F Verlag 2021.
• Chamberlain P., Chris E., British and American Tanks of World War II The complete illustrated history of British, American and Commonwealth tanks, 1939-1945, Nowy York 1969.
• Fletcher D., British Battle Tanks British-Made Tanks of World War II, Nowy York 2017.
• Forty G., Tank Action From the Great War to The Gulf,  Gloucestershire 1995.
• Jerchel M., Schnellbacher U., Leopard 2 Main Battle Tank 1979-1998, Oxford 2005.
• Jońca A., Szubański J., Tarczyński J., Wrzesień 1939 Pojazdy Wojska Polskiego, Warszawa 1990
• Kajetanowicz J., Czołg podstawowy PT-91 „Twardy”, „Poligon”, 2013, nr 3, s. 4-23.
• Kotowski A., PL-01 Concept – co dalej z polskim czołgiem przyszłości?, Komputer Świat [dostęp 29.08.2024].
• Kucharski B., ADEX 2023 ‒ nowa wizja perspektywicznego czołgu K3, ZBiAM [dostęp 29.08.2024].
• Laber T., Leopard 1 and 2 The Spearheads of the West German Armored Forces, Hong Kong, 1990.
• Ledwoch J., Czołgi Wojska Polskiego 1919 – 1939, Warszawa 2012.
• Ledwoch J., Solarz J., Czołgi brytyjskie 1939-45, Warszawa 1994.
• Ledwoch J., Solarz J., Czołgi Francuskie 1940, Warszawa 1995.
• Ledwoch J., Solarz J., Czołgi USA 1939-1945, Warszawa 1994.
• Magnuski J., Czołg 10TP, „Nowa Technika Wojskowa”, 1996, nr 6, s. 9-14.
• Magnuski J., Czołg lekki PZInż. 140 (4TP), „Nowa Technika Wojskowa”, 2005, nr 4, s. 51-54.
• Magnuski J., Czołg pływający PZInż. 130, „Nowa Technika Wojskowa”, 2005, nr 3, s. 54-56.
• Magnuski J., Czołg Rozpoznawczy TK(TKS), Warszawa 1975.
• Magnuski J., Czołg średni 20/25TP, „Nowa Technika Wojskowa”, 2006, nr 9, s. 118-119.
• Magnuski J., Wozy Bojowe LWP 1943-1983, Warszawa 1985.
• Magnuski J., Wozy Bojowe Polskich Sił Zbrojnych 1940-46, Warszawa 1998.
• Magnuski J., Kiński A., Czołg pościgowy 10TP i czołg szturmowy 14TP, „Poligon”, 2009, nr 1, s. 4-27.
• Mielczarek F., Polskie czołgi teraz atakują Rosjan na terenie Rosji, geekweek [dostęp 28.08.2024].
• Ratka D., K2 a K2PL. Perspektywy dla polskiej Czarnej Pantery, Defence 24 [dostęp 28.08.2024].
• Russel A. K., Modern Battle Tanks and Support Vehicles, Mechanicsburg 1997.
• Sabak J., [WIDEO] Parametry Wozu Wsparcia Bezpośredniego PL-01 Concept, Defence 24 za pomocą Wayback Machine, 21 września 2013 [dostęp 29.08.2024].
• Wróblewski M., PT-91 a Leopard 2A4 Fakty i mity, „Przegląd gospodarczo-obronny”, 2007, nr 1, s. 20-27.
• Zalesiński Ł., Abramsy w komplecie, Polska Zbrojna [dostęp 26.08.2024].
• Zaloga S.J., M1A2 Abrams Main Battle Tank, Oxford 2019.

Michał Cichoń