Polsko-ukraiński podręcznik do historii ma na celu stworzenie wspólnej przestrzeni edukacyjnej, która pomoże zbliżyć oba narody poprzez lepsze zrozumienie ich wspólnej przeszłości. Projekt realizowany przez naukowców z Polskiej Akademii Nauk ma na celu opracowanie materiałów edukacyjnych, które uwzględnią różnorodne perspektywy i historię stosunków między Polską a Ukrainą.
Naukowcy z Polskiej Akademii Nauk (PAN) dążą do stworzenia wspólnego polsko-ukraińskiego podręcznika do nauczania historii. Realizacja tego rodzaju projektów transnarodowych wymaga precyzyjnego podejścia do stawiania pytań o historię, szczególnie w kwestii tego, co było pozytywne, jak zaznaczył prof. Igor Kąkolewski, dyrektor Centrum Badań Historycznych PAN, zaangażowany w przedsięwzięcie.
Prof. Mirosława Ostrowska, wiceprezes PAN, podkreśliła, jak ważna jest inicjatywa stworzenia podręcznika do nauczania historii Polski i Ukrainy, wyrażając przekonanie, że to Polska Akademia Nauk, z uwagi na swoje kompetencje, jest odpowiednim podmiotem do realizacji tak wymagającego i istotnego zadania.
Zgodnie z jej informacjami, projekt ten jest w fazie przygotowań formalnych. Instytut Studiów Politycznych PAN złożył wniosek do Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w sprawie realizacji projektu, który obejmuje opracowanie zaleceń do wspomnianego podręcznika.
Ponadto, wspólnie z Leibniz-Institut für Bildungsmedien / Georg-Eckert-Institut w Brunszwiku oraz Centrum Badań Historycznych PAN, Instytut zwrócił się do Polsko-Niemieckiej Fundacji na rzecz Nauki (PNFN), która mogłaby finansować tego typu projekt.
Wiceprezes PAN przypomniała, że projekt polsko-ukraińskiego podręcznika ma na celu kontynuację działań, które miały miejsce w ramach zakończonego w 2020 roku „Polsko-niemieckiego projektu podręcznika do nauczania historii”, rozpoczętego w 2008 roku przez ministrów spraw zagranicznych Polski i Niemiec.
Koordynację naukową tego przedsięwzięcia zapewniały Centrum Badań Historycznych PAN w Berlinie oraz Leibniz-Institut für Bildungsmedien / Georg-Eckert-Institut, a kluczową rolę pełniła Wspólna Polsko-Niemiecka Komisja Podręcznikowa Historyków i Geografów, wspierana przez rządy obu krajów.
Efektem tego projektu było wydanie podręcznika „Europa. Nasza historia” dla szkół podstawowych, który ukazał się w czterech tomach w latach 2016-2020. Zdaniem prof. Kąkolewskiego, doświadczenia wyniesione z realizacji tego przedsięwzięcia stanowią punkt wyjścia do rozważań nad podobnym podręcznikiem polsko-ukraińskim.
Prof. Ostrowska zwróciła uwagę, że proces tworzenia nowego podręcznika będzie składał się z wielu etapów, począwszy od badań i konsultacji, które umożliwią uzgodnienie wspólnego podejścia do przedstawiania historii.
Kluczowe będą także etapy opracowania rekomendacji, zbierania informacji na temat podstaw programowych w obu krajach, organizacji międzynarodowych warsztatów oraz konferencji, które pozwolą na wymianę wiedzy i doświadczeń między naukowcami i nauczycielami. Na zakończenie, na podstawie zebranych materiałów, opracowane zostaną materiały edukacyjne, które będą testowane i dostosowane, aby jak najlepiej służyły szerokiemu gronu odbiorców.
Prof. Kąkolewski zaznaczył, że od blisko dwóch lat historycy z PAN współpracują z nauczycielami i dydaktykami z Ukrainy, Niemiec i Polski, wspólnie opracowując materiały edukacyjne. Zauważył ogromne zaangażowanie ze strony ukraińskiej oraz wyrażaną potrzebę takich działań, wskazując jednak, że kluczowe będzie, czy potrzeba ta zostanie dostrzegona i poparta przez czynniki polityczne.
Podkreślił, że w systemach demokratycznych istotne jest, aby inicjatywy pojawiały się oddolnie, z udziałem społeczeństwa obywatelskiego oraz środowisk naukowych i edukacyjnych, a polityka mogła odpowiednio reagować na te potrzeby. W kontekście tej inicjatywy, prof. Kąkolewski wyraził przekonanie, że projekt nie mógłby się obejść bez zaangażowania Polsko-Ukraińskiej Komisji Ekspertów ds. Doskonalenia Treści Podręczników, która od lat wspiera dialog podręcznikowy między oboma krajami.
Prof. Ostrowska wskazała również na potencjalne wyzwania w realizacji tego projektu, takie jak różnice w narracjach historycznych, koordynacja prac czy wpływ bieżących napięć politycznych.
Prof. Kąkolewski, odnosząc się do realizacji projektów transnarodowych, zaznaczył, że istotne jest odpowiednie formułowanie pytań o historię. Wspomniał, że w przypadku projektu polsko-niemieckiego, początkowo skupiono się na szerszym spojrzeniu na historię, starając się uniknąć koncentrowania się wyłącznie na kwestiach spornych.
Zwrócił uwagę, że od XIV do XVIII wieku granice między Polską a Niemcami były jednymi z najbardziej pokojowych w Europie, a tragiczne wydarzenia XIX i XX wieku, jak zabory czy dwie wojny światowe, zmieniły perspektywę na stosunki między tymi krajami.
Z kolei w przypadku stosunków polsko-ukraińskich, prof. Kąkolewski zaznaczył, że nie należy ograniczać się jedynie do dramatycznych wydarzeń XX wieku, takich jak konflikty przed 1939 rokiem, zbrodnia wołyńska czy akcja „Wisła”.
Ważne jest, aby uwzględnić także inne, mniej kontrowersyjne okresy historyczne, takie jak okresy od XVI do XVIII wieku, kiedy panowały stosunki społeczne w Ukrainie, czy narodziny ruchów niepodległościowych. Historia stosunków polsko-ukraińskich to także historia współżycia w Rzeczypospolitej Obojga Narodów, w której żyli Polacy, Ukraińcy i inne narodowości, w otoczeniu różnorodności wyznaniowej, etnicznej i językowej.
Podczas omawiania trudnych kwestii związanych z historią stosunków polsko-ukraińskich, prof. Kąkolewski nawiązał do książki prof. Andrija Portnova „Polska-Ukraina: wspólna historia, asymetryczna pamięć”, w której wskazano na różnice w kulturach pamięci obu narodów, zwłaszcza w kontekście zbrodni wołyńskiej.
W Ukrainie temat ten nie jest tak obecny, jak w Polsce, gdzie stanowi istotny element pamięci narodowej. Z kolei w Ukrainie dominują inne wątki związane z relacjami ukraińsko-rosyjskimi. Prof. Kąkolewski zauważył, że te różnice w pamięci mogą prowadzić do kontrowersji i nieporozumień, zwłaszcza w kontekście polityk historycznych, które kształtują sposób, w jaki oba społeczeństwa pamiętają wydarzenia.
Pomimo napięć politycznych, które mogą pojawić się na linii Warszawa-Kijów, związanych np. z próbami ekshumacji szczątków ofiar polskich na Ukrainie, prof. Kąkolewski zaznaczył, że nie powinny one stanowić przeszkody w tworzeniu wspólnych materiałów edukacyjnych. Wręcz przeciwnie, takie napięcia pokazują, jak ważny jest dialog, w tym dialog podręcznikowy, stanowiący element szerszego dialogu między środowiskami naukowymi i debaty publicznej.
Źródła:
- Ślązak Anna, Naukowcy z PAN zabiegają o przygotowanie polsko-ukraińskiego podręcznika do historii, PAP [dostęp: 20.01.2025].
Fot. Ilustracja Celiny Dominikowskiej przedstawiająca zawieszenie flagi polskiej i ukraińskiej na ratuszu we Lwowie w trakcie galicyjskiej Wiosny Ludów, źródło: Polona