O tym, że Poncjusz Piłat nie chciał śmierci Jezusa świadczy po pierwsze to, jak wiele razy pytał się o czyny, jakie zarzuca się Jezusowi. Po drugie, Piłat wielokrotnie wskazywał, że nie znajduje w Jezusie takich win, jakie zarzucają mu Żydzi, a już na pewno nie takich, za jakie należałoby ukarać śmiercią. Po trzecie widzimy również kreatywność Piłata – proponował on wypuszczenie jednego z więźniów – Jezusa lub Barabasza. Namiestnik z pewnością zakładał, że ludzie wybiorą Jezusa, jak bardzo musiał się zdziwić, gdy wnoszono okrzyki „uwolnij Barabasza!”? Piłat nie wydał na Jezusa wyroku sam z siebie, pytał się Żydów, co ma z nim uczynić. Podczas gdy sam chciał go wychłostać i puścić wolno, ci domagali się jego ukrzyżowania. Pytania, które zadał Piłat Żydom odnośnie dalszego losu Jezusa świadczą o doskonałych umiejętnościach namiestnika w manipulowaniu tłumem. W Ewangelii św. Jana Piłat mało, że nie znajduje winy w Jezusie, zwraca się do Żydów, by sami go ukrzyżowali.
W sprawach, o których pisałem wcześniej – ze sztandarami, tarczami czy budową akweduktu, zauważyliśmy, że Piłat zdecydowanie nie pałał sympatia do Żydów, a wręcz ich nienawidził. Był pogardliwy wobec ich prawa i obyczajów. Gotowy był na wykorzystanie każdej sytuacji na podeptanie ich uczuć religijnych i tradycji. Swoje zdanie zmieniał dopiero w ostateczności, chcąc uniknąć zbędnego rozlewu krwi, co świadczy o tym, że nie był do końca okrutnikiem. Jego postawa wobec Żydów jest również widoczna w procesie Jezusa. Niewykluczone, że bronił Jezusa tylko dlatego, że widział jako bardzo Żydom zależy na Jego śmierci. Namiestnik doskonale zauważał strach kapłanów, a co za tym idzie, że kapłanami nie kierowało poczucie lojalności wobec Rzymu.
Podsumowując relacje ewangelistów, należy obalić mit, że Piłat rzekomo miałby być odpowiedzialny za skazanie Jezusa na śmierć na krzyżu. Jedynymi winnymi śmierci, jak Piłat sam nazywa Jezusa: „Sprawiedliwego”, są Żydzi i ich chore ambicje. Chęć wyeliminowania każdego, który podważa ich autorytet. Piłat, jak sam zauważył, miał władzę, by uwolnić Jezusa lub wydać na śmierć. Jednak już wcześniej zauważyliśmy, że namiestnik unikał niepotrzebnego rozlewu krwi. Widział narastające w tłumie niezadowolenie z chęci uwolnienia Jezusa, obawiał się zakrojonego na szerszą skalę buntu i prawdopodobnej interwencji zbrojnej legata Syrii. Za zupełnie absurdalne należy uznać słowa Żydów, że jeśli Piłat nie wyda Jezusa na ukrzyżowanie, nie będzie przyjacielem Cezara. Piłat już był zaufanym człowiekiem cesarza Tyberiusza, o czym świadczy fakt, iż był zwierzchnikiem prowincji. Skazał Chrystusa na ukrzyżowanie, ponieważ tego chciał tłum Żydów, którzy gotowi byli na bunt, jeśli Piłat uniewinniłby Jezusa.
Powstanie Samarytan, kres władzy Piłata
Ostatnich informacji o Piłacie dostarcza nam Józef Flawiusz w swoim dziele, o którym już wspominałem wcześniej – Antiquitates Iudaicae. Flawiusz donosił nam, że wśród Samarytan pojawił się oszust, który starał się wszelkimi sposobami pozyskać przychylność ludu. Namówił on ludzi, by poszli za nim na górę Garizim, która uważana była za najświętszą i zapewniał, że gdy tam przyjdą, pokaże im zakopane święte naczynia, które miał w tym miejscu złożyć sam Mojżesz. Samarytanie mieli uwierzyć jego słowom, zebrać się we wsi Tiratana i przyjmować do siebie wszystkich, którzy chcieli się przyłączyć. Piłat uprzedził ich i obsadził drogę, która mieli podążać buntownicy, jazdą i piechota. Zebrani przez namiestnika żołnierze uderzyli na zbierających się we wsi ludzi, w stoczonej bitwie część z nich zginęła, część uciekła. Przywódcy i najbardziej wpływowi spośród nich mieli dostać się do niewoli, po czym Piłat nakazał ich stracić[57].
Samarytanie wybrali spośród siebie przedstawicieli, którzy udali się do byłego konsula Witeliusza, zarządcy Syrii, wnosząc skargę na Piłata. Twierdzili, że zebrali się nie dlatego, by wszczynać bunt, lecz żeby uciec przed prześladowaniem ze strony namiestnika. Witeliusz miał posłać Marcellusa, by objął rządy nad Judeą, a Piłatowi nakazał udać się do Rzymu, gdzie miał usprawiedliwić się przed cesarzem Tyberiuszem. Piłat zgodnie z poleceniem, po dziesięciu latach spędzonych w Judei, udał się do Rzymu, jednak jeszcze przed jego przybyciem Tyberiusz zmarł[58].
Aby zrozumieć naturę wypadków, należy zbadać wierzenia Samarytan. Dla tej społeczności ważne było przekonanie, że góra Gerizim jest jedynym prawdziwym sanktuarium Izraela, tylko tam mogły mieć miejsce ofiary i modły. Wierzono, że wielu patriarchów miało swoje pogrzeby właśnie na Górze lub w jej pobliżu. Co więcej, na Górze miały zostać ukryte Arka Przymierza i naczynia kultowe. Najważniejszą postacią religijną dla Samarytan był Taheb, który miał spełnić rolę odnowiciela. Miał on wydobyć ukrytą Arkę Przymierza oraz naczynia kultowe i zainaugurować okres pokoju i dobrobytu dla Samarytan[59]. Wspomniany zatem przez Józefa człowiek mógł przekonująco podawać się za owego Taheba, co tłumaczyłoby dlaczego Samarytanie tak chętnie za nim podążali. Z punktu widzenia Rzymian, ruch takiego rodzaju, nawet jeśli miał brzmienie głównie religijne, był politycznie trudny do zaakceptowania. Piłat nie mógł pozwolić na rozszerzenie się działania Samarytan. Prefekt, bez względu na skutki swojego postępowania, zmuszony był wkroczyć do rozwijającej się sytuacji, kierując się głównie interesem Rzymu i zachowaniem porządku w prowincji. Wydaje się również, że interwencja militarna Piłata nie była szczególnie brutalna, choć pochłonęła ofiary[60].
Możemy przypuszczać, że głównym powodem odesłania Piłata były jego zdecydowanie trudne relacje z Żydami. Wiadomo, że Piłat dotarł do Rzymu po śmierci Tyberiusza, o jego dalszych losach nie wiadomo nic więcej, na pewno jednak nie powrócił już do Judei.
Piłat pojawił się później w tzw. Ewangelii Nikodema, zwanej inaczej Aktami Piłata[61]. Możemy również dotrzeć do fałszywego listu datowanego na II w. n.e., o którym wzmiankuje Ewangelia Nikodema. Według listu Piłat miał być autorem raportu skierowanego do cesarza Klaudiusza, w którym, były już prefekt Judei, opisywał nieudaną próbę ocalenia życia Jezusowi[62]. Największą „karierę” zrobił Piłat w monofizyckim Kościele koptyjskim, gdzie został ogłoszony świętym.
Podsumowanie
Ocena Poncjusza Piłata, prefekta Judei, nie jest łatwa. Jako namiestnik rzymskiej prowincji Piłat odpowiedzialny był za utrzymanie w niej ładu i porządku. Właściwie wszystkie źródła przedstawiają nam Piłata jako namiestnika niezbyt wrażliwego na żydowskie uczucia religijne i zwyczaje oraz nadane Żydom przywileje. Przejawiać się to miało w poszczególnych epizodach – ze sztandarami, budową akweduktu i tarczami wotywnymi. Postępowaniem Piłata powodowała chęć pokazania i zdobycia autorytetu. Piłat doprowadzał do zachowania spokoju, choć nie obyło się bez rozlewu krwi, w chwilach ostateczności. Ewangelie ukazują nam Piłata jako człowieka, który w Jezusie widział niewinną niczemu osobę. Człowieka, który dostrzegał strach Żydów przed rosnącą popularnością Mesjasza, wreszcie człowieka, który chciał Jezusa ocalić.
Czytaj część pierwszą
Mariusz Gwardecki
Bibliografia:
Źródła:
Apokryfy Nowego Testamentu. Ewangelie apokryficzne, 2, Św. Józef i św. Jan Chrzciciel. Męka i zmartwychwstanie Jezusa. Wniebowzięcie Maryi, red. ks. M. Starowieyski, Kraków 2003.
Flawiusz J., Antiquitates Iudaicae (Dawne dzieje Izraela), przekł. Z. Kubiak i J. Radożycki, t. 1-2, Warszawa 1993.
Flawiusz J., Bellum Iudaicum (Wojna żydowska), przekł., wstęp i kom. J. Radożycki, Warszawa 1991.
Philo, Philonis Alexandrini Legatio ad Gaium, Leiden 1970.
Pismo Święte Starego i Nowego Testamentu w przekładzie z języków oryginalnych, red. K. Dynarski, Poznań 2003.
Opracowania i artykuły:
Bond H., Pontius Pilate in History and Interpretation, Cambridge 1999.
Ciecieląg J. Palestyna w czasach Jezusa. Dzieje polityczne, Kraków 2000.
Ciecieląg J., Polityczne dziedzictwo Heroda Wielkiego. Palestyna w epoce rzymsko-herodiańskiej, Kraków 2002.
Fontanille J. P., The Coin of Pontius Pilate, Warren Center 2001.
Garnsey P., Saller R., The Roman Empire: Economy, Society and culture, London 1987.
Grant M., Aspects of the Principate of Tiberius, New York 1950.
MacDonald J., The Teology of the Samaritans, London 1964.
Millar Fergus, The Development of Jurisdiction by Imperial Procurators, Further Evidence, „Historia: Zeitschrift für Alte Geschichte”, Bd. 14, H. 3 (Jul., 1965), s. 362-367.
Müller G. A., Pontius Pilatus, der fünfte Prokurator von Judӓa und Richrer Jesu von Nazareth, Stuttgart 1888.
Schürer E., The History of the Jewish People in the Age of Jesus Christ, Edinburgh 1979.
Schwartz D. R., Studies in the Jewish Background of Christianity, Tübingen 1992.
Smallwood E. M., The Jews under Roman Rule, Leiden 1981.
Stauffer E. Die Pilatusinschrift von Caesarea Maitima, Erlangen 1966.
Webster G., The Roman Imperial Army, London 1981.
Zwolski E., Poncjusz Piłat, „przyjaciel Cezara Tyberiusza”, „Zeszyty Naukowe KUL”, R. 23: 1980, nr 4 (92), s. 41-49.
Przypisy:
[29] Pismo Święte…, s. 1183. (Mk 3, 2, 6.)
[30] Ibidem, s. 1193. (Mk 11, 18.)
[31] Ibidem, s. 1194-1195. (Mk 14, 38-40, 9-13.)
[32] Ibidem, s. 1196. (Mk 14, 1-2, 10-11.)
[33] Ibidem, s. 1228-1229. (Łk 20, 20-22.)
[34] Ibidem, s. 1229. (Łk 20, 23-25.)
[35] Ibidem, s. 1197. (Mk 14, 32-52.)
[36] Ibidem, s. 1197-1198. (Mk 14, 53-59.)
[37] Ibidem, s. 1198. (Mk 14, 61-62.
[38] Ibidem, s. 1198. (Mk 14, 63-65.)
[39] Ibidem, s. 1198. (Mk 15. 1, 3.)
[40] Ibidem, s. 1198. (Mk 15, 2.)
[41] Ibidem, s. 1198. (Mk 15, 6-10.)
[42] Ibidem, s. 1198. (Mk 15, 12-15.)
[43] Ibidem, s. 1260. (J 18, 29-30.)
[44] Ibidem, s. 1260. (J 18. 31.)
[45] Ibidem, s. 1260. (J 18, 33-39.)
[46] Ibidem, s. 1260. (J 18, 38.)
[47] Ibidem, s. 1260. (J 19, 1-4.)
[48] Ibidem, s. 1260. (J 19, 6-7.)
[49] Ibidem, s. 1260. (J 19, 8-12.)
[50] Ibidem, s. 1260. (J 19, 13-16.)
[51] Ibidem, s. 1232. (Łk 23, 8-11.)
[52] Ibidem, s. 1232. (Łk 23, 13-16.)
[53] Ibidem, s. 1232-1233. (Łk 23, 17-25.)
[54] Ibidem, s. 1176-177. (Łk 27, 1- 21.)
[55] Ibidem, s. 1177. (Mt 27, 24-25.)
[56] Ibidem, s. 1199. (Mk 15, 42-47.)
[57] J. Flawiusz, Antiquitates…, XVIII, 85-87.
[58] Ibidem, XVIII, 88-89.
[59] J. MacDonald, The Teology of the Samaritans, London 1964, s. 121-124.
[60] H. Bond, op. cit., s. 73.
[61] Apokryfy Nowego Testamentu. Ewangelie Apokryficzne, red. M. Starowieyski, 2, Kraków 2003, s. 624.
[62] Ibidem, s. 625.
