Powstanie Kartaginy jest osnute wieloma przekazami i legendami. Niektóre, tak jak te podane przez Philistosa z Syrakuz i Cycerona, próbują jedynie wyjaśnić nazwę miasta. Inaczej uczeni podchodzą do legendy o Elissie, księżniczce Tyryjskiej. Znamy przekaz tej legendy dzięki historykowi rzymskiemu Justinusowi.
Przyczyny kolonizacji
Fot. Wikimedia Commons
Uważa się, że Fenicjanie wyodrębnili się kulturowo w XII wieku na skutek inwazji ludów morza, które doprowadziły do ogólnego kryzysu na Bliskim Wschodzie. Fenicja zajmowała tereny wybrzeża dzisiejszego północnego Izraela, Libanu i zachodniej Syrii. Kraina ta była górzysta i otoczona przez obce, często znacznie potężniejsze i groźniejsze ludy. Jedyną drogą ekspansji było morze. Mieszkańcy Tyru, Sydonu i innych miast nie spuszczali jednak swych korabi (statków) na morskie fale, aby uciec przed obcymi imperiami. Regularnie płacili trybuty władcom asyryjskim i chcąc się tym władcom przypodobać obdarzali ich egzotycznymi darami, takimi jak krokodyle czy małpy(czasem jednak ulegali obcym najazdom). Celem ekspansji ku Zachodowi był handel. Fenicja była miejscem, w którym krzyżowały się najważniejsze szlaki handlowe. Stąd też kupcy feniccy znali wartości towarów i popyt na nie. Jednym z najbardziej potrzebnych towarów w Asyrii i innych krajach były wtedy metale[1].
Jest jeszcze jedna przyczyna ekspansji fenickiej. Inwazje ludów morza doprowadziły do upadku kultury mykeńskiej, która do tej pory dominowała na morzu. Powstała zatem luka, którą sprawnie i z sukcesem wykorzystali Fenicjanie.
Chronologia i przebieg
Poważnym problemem związanym z tym tematem jest chronologia ekspansji. Według historyków klasycznych rozpoczęła się przed XI wiekiem i przed kolonizacją grecką. Archeologia jednakże nie potwierdza tej datacji i wskazuje na wiek VIII. Źródła epigraficzne takie jak inskrypcja Nory na Sardynii sugerują, że ekspansja odbyła się najwcześniej w X wieku. Grecy przejęli alfabet fenicki najpóźniej w VIII wieku, przy czym należy pamiętać, że proces upowszechniania się alfabetu nie był błyskawiczny. Oba ludy musiały kontaktować się ze sobą już znacznie wcześniej. W Biblii znajduje się wiele informacji o wyprawach z Tyru. Mowa jest między innymi o królu tyryjskim Hiramie, który wyprawił się przeciwko zbuntowanej koloni. Nazwę mieszkańców można odczytać, jako mieszkańców Ityke ( koloni niedaleko dzisiejszego Tunisu), ale wydaje się absurdalne, aby wyprawa wojskowa skierowana była przeciwko tak dalekiemu miastu. Prawdopodobnie mowa tutaj o cypryjskim mieście Kition. W Biblii można znaleźć także informacje o „okrętach Tarszisz”. To pojęcie odnosi się do miasta Tartessos, które istniało na terenie południowej Hiszpanii, niedaleko gór Sierra Morena i ujściu rzeki Gwadalkiwir. Było to z początku barbarzyńskie miasto, które rozwinęło się dzięki wpływom fenickim. Słynęło z metali takich jak srebro, złoto, cyna i miedź[2].
Według źródeł klasycznych ekspansja Fenicjan nie była falowym posuwaniem się dalej. Fenickie statki śmiało kierowały się daleko na zachodnie wybrzeża, do Hiszpanii, wzdłuż północnego i zachodniego wybrzeża Afryki i na Wyspy Morza Śródziemnego. Potwierdzają to badania archeologiczne, fenickie osady w Hiszpanii i na Sardynii i Sycylii powstały mniej więcej w tym samym czasie. Żeglarze korzystali z obcych portów, później zaś budowali drobne przystanie przede wszystkim z drewna. Były to magazyny i miejsca, w których można było przenocować, raczej mało wygodne, a nawet prymitywne. Miejsca te zostały potem zniszczone lub zabudowane, nie dziwne jest zatem, że brakuje źródeł archeologicznych na ich temat. Przyczółki te budowano nieregularnie. Następnym etapem było powstanie faktorii handlowych. Budowano je w miejscach, które są nazywane „krajobrazem fenickim”. Zazwyczaj krajobraz ten charakteryzował się płytkimi zatokami chroniącymi okręty. Często wybierano miejsca skaliste, ponieważ fenickie obyczaje pogrzebowe wymagały budowy grobów szybowych. Przyjemne Fenicjanom były też przylądki (idealnym przykładem jest Kartagina) i wyspy. Miejsce do zasiedlenia warunkowała także dostępność wody pitnej[3].
W ekspansji okręty wypływały także z Cypru, który już wcześniej był zasiedlony przez Fenicjan. Stamtąd koloniści wyruszyli w stronę Morza Egejskiego. Osiedlili się na wielu później już greckich wyspach, na przykład Eubei, a nawet na Rodos i Krecie. Przed Grekami byli też na Sycylii. W znacznej większości kolonie fenickie były drobne, nie dążyły do ekspansji terytorialnej. Wyjątkiem w tym względzie była Sardynia, o którą często walczyli z krajowcami. W Afryce, przed Kartaginą bardzo ważną kolonią była Ityke. Liczne były też kolonie na wybrzeżu Trypolitanii i Libii. Fenickie faktorie handlowe znajdowały się też na zachodnim brzegu Afryki północnej- Lixus, Tingis. Na Balearach założono Ibizę, a w Hiszpanii między innymi Malagę, Toscanos czy Gadir(dzisiejszy Kadyks), które było jedną z najbogatszych fenickich koloni.
