19 lutego 1861 roku weszła w życie reforma uwłaszczeniowa w Rosji

Tego dnia 1861 roku w Rosji weszła w życie reforma uwłaszczeniowa cara Aleksandra II Romanowa, likwidująca poddaństwo chłopów rosyjskich

Reforma uwłaszczeniowa w Rosji cara Aleksandra II weszła w życie 19 lutego 1861 roku. Na jej mocy ponad 22 mln. włościan w Rosji uzyskało wolność osobistą, nie mogli być już przedmiotem transakcji kupna i sprzedaży, zastawu i darowizny. Właściciele ziemscy stracili prawo do dowolnego przesiedlania i karania chłopów. Z kolei chłopi otrzymali prawo podejmowania aktywności przemysłowej i handlowej, zawierania umów, kształcenia się, zawierania związków małżeńskich, nabywania dóbr, przechodzenia do stanów mieszczańskiego i kupieckiego.

Prace nad reformą uwłaszczeniową zostały zainicjowane w 1856 roku. Sama koncepcja zmian narodziła się po klęsce Rosji w wojnie krymskiej, kiedy to car zdał sobie sprawę z konieczności przeprowadzenia niezbędnych reform wzmacniających i unowocześniających państwo. W 1858 r. pracę nad reformą kontynuowały niezależnie od siebie: sekretny komitet, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i odrębne komitety złożone z właścicieli chłopów powstałe za zachętą cara w różnych regionach Rosji.

Na tym etapie prac właściciele ziemscy nie protestowali już przeciwko samej idei wyzwolenia chłopów, a jedynie uzgadniali jej warunki. Ostateczny projekt reformy powstał w 1860 roku. Treść reformy została zawarta w Ustawie o „włościanach uwolnionych od zależności poddańczej”. Rolę wstępu dla całości odgrywał manifest cara Aleksandra II. W manifeście zawarto postanowienie, że własność gruntów pozostawała przy rosyjskich ziemianach, którzy z własnej woli przystają na ich wykup lub stałe użytkowanie przez chłopów.

Podkreślano, że szlachta w legalny sposób stała się posiadaczem ziemi i odebranie jej bez odszkodowania byłoby aktem niesprawiedliwości. Obawiając się zamieszek, niekontrolowanych przemieszczeń całych grup chłopów, masowego porzucania przez nich pracy w rolnictwie i trudności z poborem podatków, władze rosyjskie przypisały chłopów do wiejskich wspólnot. Tylko one mogły wykupywać nadziały ziemi przekazywane chłopom przez dotychczasowych właścicieli.

Gminy wydawały również zezwolenia na dłuższy wyjazd ze wsi i wystąpienie ze wspólnot. Wiązało się to do 1893 r. ze skomplikowaną procedurą, zaś po tej dacie stało się całkowicie niemożliwe. Nałożone na chłopów opłaty za wykup ziemi w zestawieniu z podatkami okazały się zbyt dużym obciążeniem. W celu wydzierżawienia lub zakupu dodatkowej ziemi chłopi zaciągali kolejne pożyczki, których nie byli w stanie spłacać.

Widząc tę tendencję, rząd w 1881 roku obniżył opłaty za wykup nadziałów o 25%, by w 1907 r. całkowicie anulować wszystkie zaległości pieniężne z tego tytułu. Również ograniczenia w dostępie do łąk i lasów (dotychczas użytkowanych bezpłatnie) stanowił kość niezgody pomiędzy chłopami a właścicielami. Jednakże sama reforma była istotnym krokiem naprzód w pojmowaniu wolności osobistej w samodzierżawnym państwie carów. Reforma nie objęła ziem Kongresówki (nastąpiło to w 1864 roku)

Na zdj. obraz Borysa Kustodijewa „Wyzwolenie chłopów” źródło: Wikimedia Commons