Dzięki zaangażowaniu oraz determinacji, cesarzowa Teodora zakończyła ikonoklazm. Zapoczątkowany w 730 roku przez cesarza Leona III proces niszczenia świętych ikon, doprowadził do stuletniego konfliktu między zwolennikami i przeciwnikami malowideł sakralnych.
Narzeczona z Paflagonii
Przyszła cesarzowa Bizancjum urodziła się najprawdopodobniej ok. 810 roku w Ebissie położonej w Paflagonii. Ojciec Teodory, Marinos, piastował stanowisko turmarchy, czyli urzędnika dowodzącego korpusem. Matka Florina, zajmowała się wychowywaniem szóstki dzieci, a po śmierci swojego męża wstąpiła do klasztoru przyjmując imię Teoktysta.
Źródła historyczne niewiele informacji przekazują na temat dzieciństwa Teodory. Wiadomo na pewno, że była wychowywana w duchu prawdziwej wiary chrześcijańskiej, jej rodzice mieli być ikonodulami, czyli zwolennikami kultu ikon.
Życie Teodory odmieniło się całkowicie w 830 roku za sprawą konkursu na narzeczoną cesarską, zorganizowanego przez cesarzową Eufrozynę dla swojego pasierba Teofila. Istnieją dwie wersje odnoszące się do tego, w jaki sposób doszło do wybrania Teodory na małżonkę cesarską. Według pierwszego opisu, Teofil miał wręczyć jabłko wszystkim pannom zaproszonym do konkursu.
Następnego dnia miał jednak poprosić o oddanie mu jabłek i zwrócił uwagę na Teodorę, która jako jedyna nie zjadła owocu. W drugiej wersji jest informacja o wymianie zdań między Teofilem a Kasją, która miała być poważną konkurentką dla panny z Paflagonii.
Pan młody w rozmowie z Kasją miał dać do zrozumienia, że kobiety są źródłem wszelkiego zła, w odpowiedzi usłyszał, że są też źródłem większego dobra. Zaskoczony i speszony Teofil postanowił wręczyć złote jabłko Teodorze. Do zaślubin między Teofilem a Teodorą doszło 5 czerwca 830 r.
Początkowy okres jako małżonki cesarskiej, upłynął Bazylisie na rodzeniu i wychowywaniu dzieci. W latach 830-840 Teodora urodziła dwóch synów oraz pięć córek. Poza rodzicielstwem miała ponoć zajmować się także handlem, co nie podobało się jej mężowi. Do nieporozumień między małżonkami dochodziło także na podłożu spraw religijnych.
Jak wiadomo Teodora szczególną czcią otaczała Matką Bożą, czego przejawem były często wizyty w świątyni blacherneńskiej. Oficjalnie, podczas rządów cesarza Teofila w kraju, panował zakaz wyznawania kultu ikon. Małżonka władcy oraz jego macocha cesarzowa Eufrozyna, były zdecydowanymi zwolenniczkami malowideł sakralnych.
Według relacji źródłowych matka Teodory, Teoktysta miała nauczać swoje wnuczki, jak oddawać cześć świętym wizerunkom Chrystusa. Jeszcze inne przekazy kronikarzy bizantyńskich mówią o tym, że to Eufrozyna, która po ślubie pasierba wycofała się do klasztoru Gastria, miała nauczać córki pary cesarskiej, jak oddawać cześć ikonom. Sprawy nie udało się zachować w tajemnicy, ponieważ najmłodsza z dziewczynek, miała szczegółowo opowiedzieć ojcu o ich praktykach w klasztorze Gastria.
Źródła informują również o pałacowym błaźnie Denderisie, który doniósł władcy, że zobaczył Augustę w sypialni podnoszącą ikony do oczu. Teodora miała wszystkiemu zaprzeczyć, zapewniając, że nie były to wizerunki świętych, a ulubione lalki, które posiadała w swojej sypialni.
Teodora – rządy regencyjne cesarzowej
W 842 r. po nagłej śmierci cesarza Teofila w wieku zaledwie 29 lat, Teodora objęła rządy regencyjne w imieniu swojego dwuletniego syna Michała III. Pierwszorzędnym celem jaki postawiła sobie władczyni było przywrócenie stabilizacji religijnej, przejawiającej się w zrezygnowaniu z polityki ikonoklazmu. Na synodzie w 843 roku, który miał miejsce w domu eunucha Teofila, postanowiono przywrócić kult malowideł sakralnych.
Nowym patriarchą Konstantynopola, w miejsce Jana Gramatyka, został Metody. Dzięki zaprzestaniu polityki niszczenia ikon wielu proskrybowanych powróciło z wygnania. Wśród uchwał synodalnych potępiono również cesarzy ikonoklastów takich jak: Leon III, Konstantyn V. Dzięki zdecydowanej postawie Teodory nie usunięto imienia jej męża z kościelnych dyptyków.
Bazylisa powoła się na rzekome nawrócenie męża na prawdziwą wiarę tuż przed śmiercią. 11 marca 843 w kościele Mądrości Bożej miała miejsce uroczysta procesja, na której przywrócono kult ikon.
Problemy Teodory pojawiły się wraz z dorastaniem syna, cesarza Michała III, który zapragnął samodzielności i swobody w rządzeniu krajem. Źródła historyczne przedstawiają następcę Teofila jako lekkoducha, miłośnika wszelkich uciech stołu i łoża. Bardzo szybko nawiązał romans z Eudocją Ingeriną, co było powodem skandalu.
Augusta chcąc zmusić syna do ustatkowania się nakazała mu małżeństwo z Eudocją Dekapolitissą. Mimo zawarcia związku małżeńskiego młody władca nie zrezygnował z dotychczasowego życia i nadal utrzymywał relacje z kochanką. Poważnym zagrożeniem dla regencji Teodory stały się ambicje Bardasa, brata władczyni, który za wszelką cenę starał się zdobyć wpływ na Michała III. Dzięki przenikliwości udało mu się pozyskać przychylność cesarza, który stał się jego sojusznikiem w konflikcie z Teodorą. Pierwszą osoba, którą Bardas postanowił wyeliminować był eunuch Teoktyst, zaufany doradca cesarzowej.
W listopadzie 855 r. w wyniku spisku i za przyzwoleniem władcy, został zabity. Wydarzenie to poważnie wpłynęło na relacje pomiędzy matką i synem. Michał ogłosił się jedynowładcą i rozpoczął proces eliminacji z życia politycznego osób, które mogły zagrozić jego samodzielności. Cesarz wystąpił również przeciwko własnej rodzinie, zsyłając siostry do klasztorów w Karianos i Gastria, natomiast swoją matkę w marcu 856 r. pozbawił godności Augusty.
Pozbawiona wszelkich wpływów na losy państwa władczyni w 858 r. dołączyła do swoich córek. Sprawując samodzielne rządy, Michał III, w znacznej mierze opierał się na Bardasie, który stał się faktycznym panem imperium. Bardzo szybko jednak u boku władcy pojawił się konkurent wpływowego brata Teodory, Bazyli Macedończyk. Ów człowiek bardzo szybko zyskiwał poparcie władcy, bowiem interesował się – podobnie jak cesarz – końmi oraz walkami zapaśników.
Bazyli postanowił ożenić się z kochanką władcy Eudoksją Ingeriną, aby ten mógł nadal utrzymywać z nią intymne relacje. Rozsądna i umiejętna polityka Bardasa doprowadziła do sukcesów politycznych Cesarstwa w walce z Arabami. Jednak nie uchroniło go to przed spiskiem zawiązanym przez Bazylego.
Faworyt władcy był bardzo zazdrosny o pozycję Bardasa na tyle, że postanowił go wyeliminować z życia politycznego. W 866 r. w miejscowości Kepoi, brat Teodory, został zamordowany. Dzięki jego śmierci, Bazyli, stał się teraz głównym aktorem bizantyńskiej sceny politycznej. Tego samego roku uzyskał od Michała III tytuł współwładcy.
Był to ostatni krok jaki młody Macedończyk uczynił w celu uzyskania całkowitej kontroli. Zaniepokojona tym faktem Teodora postanowiła zaprosić swojego syna na kolację, w celu pojednania się. Uroczysta kolacja miała odbyć się 25 września 867 roku, jednak nigdy do niej nie doszło, ponieważ w nocy 24 września Michał został zamordowany.
Na swoją zgubę cesarz zaprosił Bazylego, wraz z ciężarną małżonką Eudocją Ingeriną, swoją kochanką, na ucztę do pałacu św. Mamasa nad Bosforem. W czasie posiłku władca miał nie stronić od alkoholu, jak to miał w zwyczaju. W tym samym czasie spiskowcy przygotowali się do popełnienia zbrodni. Bazyli, według relacji źródłowej, miał uszkodzić zamek w drzwiach sypialni, gdzie po kolacji miał spocząć władca. Śmierć dopadła cesarza w śnie, nikt z jego straży nie zainterweniował i nie stanął w obronie swojego pana.
Śmierć syna była wielkim szokiem dla Teodory, która od tej pory spędzała życie w samotności i w zapomnieniu. Cesarzowa za swoje zasługi w obronie prawdziwej ortodoksyjnej wiary została wyniesiona na ołtarze.
Bibliografia:
- Herrin, J., Bizancjum. Niezwykłe dziedzictwo średniowiecznego imperium, Poznań 2009.
- Herrin J., Krwawe cesarzowe, Warszawa 2006.
- Leszka M. M., Bazylisa. Świat bizantyńskich cesarzowych IV-XV wiek. , Łódź 2017.
- Ostrogorski G. Dzieje Bizancjum, Warszawa 2015.
