Zakończenie wojny holenderskiej nie zakończyło ekspansywnej polityki Ludwika XIV. Niedługo po zakończeniu wojny król Francji rozpoczął politykę tzw. reunionów, która doprowadziła do kolejnej wojny, której wynik nie okazał się dla Francji korzystny.
Czytaj cześć I
Francja po wojnie holenderskiej. Casus reunionów.
Wynik wojny z Niderlandami, która przeobraziła się w wojnę z koalicją państw takich jak Hiszpania czy Cesarstwo, można rozpatrywać w dwojaki sposób – z jednej strony Francji, jednej z największych potęg militarnych Europy nie udało się zająć małej kupieckiej republiki, jednakże z drugiej – sama Francja wyszła obronną ręką z walk ze wspomnianą koalicją. Co więcej – dzięki skuteczności francuskiej armii i dyplomacji monarchia Bourbonów uzyskała nabytki terytorialne, choć sama wojna nie zakończyła się zdecydowanym sukcesem którejkolwiek ze stron.
Sam Ludwik XIV, niezaspokojony nabytkami terytorialnymi uzyskanymi w wyniku długotrwałej wojny, postanowił prowadzić politykę pokojowych podbojów, tzw. reunionów, w wyniku czego do Francji przyłączono znaczne obszary m.in. Księstwo Dwóch Mostów należące do Szwecji, Alzację oraz część posiadłości hiszpańskich w Niderlandach. Polityka francuska wywołała niepokoje, przede wszystkim w Holandii, która w latach 1681-82 zmontowała sojusz w skład którego oprócz Zjednoczonych Prowincji, weszły także Szwecja, Cesarstwo i Hiszpania. Nadciągającej wojnie starano się zapobiec. Najważniejszą próbą był traktat zawarty w Ratyzbonie 15 VIII 1684 r. pomiędzy Francją, Hiszpanią i Cesarstwem. Na jego mocy Francja zyskiwała na 20 lat prawo do zagarniętych ziem. 9 VII 1686 r. z inicjatywy cesarza w Augsburgu zawiązała się liga, w skład której weszła część księstw niemieckich, Holandia, Hiszpania, Szwecja oraz sam cesarz. Celem ligi było zachowanie status quo.
Wojna z Ligą Augsburską (1688-1697)
Wojna rozpoczęła się we IX 1688 r. od najazdu francuskiego na Palatynat. Poddani Ludwika XIV zajęli lewy brzeg Renu, pustosząc przy tym Palatynat. Najazd doprowadził do zerwania prowadzonych dotychczas negocjacji mających na celu rozwiązanie kwestii spornych. Wojska władców Saksonii, Hanoweru, Hesji i Brandenburgii przystąpili do koncentracji swych sił w Magdeburgu. Wkrótce dołączyła do nich armia bawarska.
W związku z powyższym król hiszpański pozwolił na przemarsz wojsk niemieckich przez hiszpańską część Niderlandów, co sprowokowało Ludwika do wypowiedzenia wojny Hiszpanii (15 IV 1689), która przystąpiła do koalicji. Do koalicji przystąpiły także Zjednoczone Prowincje podpisując w Wiedniu traktat z cesarzem. Sygnatariusze zobowiązali się do przywrócenia postanowień traktatów westfalskiego i pirenejskiego.
Dodatkowo Holendrzy zobowiązali się poprzeć cesarza w walce o hiszpańską koronę w razie bezpotomnej śmierci Karola II. Kolejnym państwem, które przyłączyło się do ligi była Anglia, co było naturalną konsekwencją objęcia władzy w tym kraju przez Wilhelma Orańskiego (panującego na Wyspach jako Wilhelm III) w wyniku chwalebnej rewolucji, który był zwalczany przez Francuzów popierających syna Karola II Stuarta – Jakuba II. Orańczyk 17 V, jako król Anglii, wypowiedział Francji wojnę, a w grudniu tegoż roku przyłączył się do paktu wiedeńskiego. Wreszcie w 1690 r. co koalicji przystąpiła Sabaudia, która odczuwała skutki polityki reunionów.
Pomimo powstania wielkiej koalicji antyfrancuskiej państwo Ludwika XIV nie stało na przegranej pozycji – posiadało liczniejszą armię lądową (400 tys. Francuzów przeciw 220 tysiącom przeciwników pozbawionych jednolitego dowództwa), a także flotę dorównującą w liczebności flotom angielskiej i holenderskiej.
Wojna w pełnej skali rozpoczęła się w 1689 roku. Główny ciężar walk w jej początkach wzięły na siebie marynarki wojenne stron konfliktu, co było skutkiem strategii Ludwika XIV i markiza de Louvois planujących działania w Anglii; na innych kierunkach miano ograniczyć się do działań stricte defensywnych. Skoncentrowana flota francuska walczyła z flotą angielsko-holenderską, aby wesprzeć powstanie w Irlandii prowadzone przez Jakuba II. Flota francuska adm. de Tourville w sile 74 okrętów pokonała 10 VII 1690 r. w bitwie pod Eastburne liczącą 57 okrętów flotę angielsko-holenderską hr. Torrington, który utracił 14 jednostek (w tym jedna zdobyta przez Francuzów), sam nie zatapiając ani jednej.
Sukces floty francuskiej zbiegł się z klęską Jakuba II w bitwie pod Boyne (12 VII), który zbiegł do Francji. W związku z powyższym Francuzi przeszli do ofensywy na lądzie zajmując m.in. Piemont i Niceę. Powróciły także plany związane z Jakubem II – francuski monarcha zaplanował wysadzenie w Anglii desantu. Nie udało się to na skutek klęski floty Ludwika XIV w bitwach pod Barfleur i La Hougue (29 V-3 VI 1692 r.).
Na lądzie w latach 1692-93 główne działania toczyły się w Niderlandach. W VI 1692 r. ks. Luxembourg pokonał Wilhelma Orańskiego pod Steenkirk, zdobyto także Namur. Obydwaj wodzowie spotkali się niemal rok później. 29 VII 1693 r. pod Neerwinden w Brabancji. Ponownie górą był Francuz, który na czele swojej 80-tysięcznej armii pokonał liczące 50 tys. ludzi wojsko władcy Niderlandów i Anglii. Częściową rekompensatą dla Wilhelma była kapitulacja zmęczonego głodem 1 IX Namur, ufortyfikowanego wcześniej przez Vaubana.
Wraz z upływem czasu we wszystkich krajach biorących udział w wojnie narastało zmęczenie konfliktem. Można wręcz powiedzieć, że była ona nie na rękę obu stronom – Francja wyczerpana głodem z roku 1692 z trudem gromadziła fundusze na armię, podobna sytuacja panowała w Anglii i Holandii, pokrywających większość kosztów wojny po stronie ligi. Główną osią sporu była kwestia tronu angielskiego – burbońska Francja żądała zwrotu korony Jakubowi II, na co nie uzyskano zgody. W latach 1694-95 na wszystkich frontach panował nieformalny rozejm. Zmiana w układzie sił nadeszła w VI 1696 r. wraz z podpisaniem układu francusko-sabaudzkiego. Sabaudia zobowiązała się w nim do wsparcia Francuzów w zamian za zwrot zagarniętych przez nich ziem.
Kryzys narastający w państwach biorących udział w wojnie zmusił obydwie strony do ustępstw. Za obopólną zgodą 9 V 1697 r. w zamku k. Ryswijk rozpoczęto rozmowy pokojowe zakończone podpisaniem traktatu w dniu 20 IX (pomiędzy Francją a Holandią, Hiszpanią i Anglią) oraz 30 X (pomiędzy Francją a cesarzem). Według postanowień traktatu ziemie zdobyte przez Francję w wyniku reunionów miały zostać zwrócone (z wyjątkiem Strasbourga włączonego do Francji). Lotaryngia miała odzyskać niepodległość z Leopoldem Józefem, synem księcia Karola, jako władcą. Ponadto Ludwik XIV uznał Wilhelma III jako króla Anglii i zobowiązał się nie popierać Jakuba II. Niderlandy zyskiwały także korzystne warunki w handlu z Francją.
Pokój w Ryswijk jest ważnym cenzusem dla panowania Ludwika XIV – po raz pierwszy ten francuski władca musiał zrzec się części zagarniętych wcześniej ziem. Francja wychodziła z wojny mocno osłabiona, na czym niewątpliwie skorzystał cesarz. Jak słusznie zauważył w swojej pracy Zbigniew Wójcik pisząc o traktacie z Ryswijk: Nie ulega wątpliwości, że potęga i niepohamowana zaborczość została przełamana.
Dawid Gralik
Bibliografia:
Baszkiewicz J., Historia Francji, Wrocław 1999.
Chartrand R., Louis XIV’s Army, Osprey 1988.
Grant R. G., Bitwy. Historia wojen i konfliktów zbrojnych, Warszawa 2007.
Kersten A., Maciszewski J., Historia powszechna, 1648-1789, Warszawa 1971.
Magdziarz W. St., Ludwik XIV, Wrocław 1991.
Olender P., Wojna Francji z Ligą Augsburską 1688-1697. Działania na morzu, Oświęcim 2014.
Wójcik Z., Historia powszechna XVI-XVII wieku, Warszawa 1991.
