W drugiej połowie lat 20. XX wieku polska scena polityczna została wzbogacona o Zjednoczenie Lewicy Chłopskiej „Samopomoc” – ugrupowanie, które narodziło się z ideowych podziałów i rozłamów w Stronnictwie Chłopskim. Nowa partia, założona przez Stanisława Wójtowicza, skierowała swoje działania ku poprawie sytuacji najuboższych warstw wiejskich. Jej aktywność szczególnie zaznaczyła się w województwie kieleckim, gdzie zorganizowano struktury terenowe, rozwijano oświatę, a także podkreślano konieczność reformy rolnej i zmiany polityki podatkowej.
Spis treści:
- Powstanie Zjednoczenia Lewicy Chłopskiej „Samopomoc”
- Działalność Zjednoczenia Lewicy Chłopskiej „Samopomoc” w województwie kieleckim
- Zjednoczenie Lewicy Chłopskiej „Samopomoc” a sytuacja wewnętrzna Polski
- Zjednoczenie Lewicy Chłopskiej „Samopomoc” a polityka zagraniczna
- Inwigilacja i likwidacja Zjednoczenia Lewicy Chłopskiej „Samopomoc”
- Zjednoczenie Lewicy Chłopskiej „Samopomoc” – zakończenie
Odrodzona w listopadzie 1918 roku II Rzeczpospolita Polska (dalej II RP) była krajem, którego większość mieszkańców mieszkała na wsi. Wedle spisu z 1921 roku aż 75% ludności kraju mieszkało na wsi i w ogromnej większości (prawie 64%) utrzymywało się w pracy w rolnictwie, ogrodnictwie oraz leśnictwie[1].
W kolejnym spisie, przeprowadzonym w 1931 roku na wsi mieszkało 73% ogółu ludności. Wśród ludności wiejskiej utrzymującej się z rolnictwa przeważali właściciele drobnych gospodarstw, które uprawiali własnymi siłami i najbliższej rodziny. Jednocześnie należy wskazać, że większość mieszkańców wsi stanowili Polacy, z kolei 40% mieszkańców należało to społeczności ukraińskiej i białoruskiej[2].
Mieszkańcy wsi posiadali własną reprezentację polityczną. Wśród partii odwołujących się do elektoratu chłopów należy wymienić: Polskie Stronnictwo Ludowe Piast (PSL Piasta), Polskie Stronnictwo Ludowe Wyzwolenie (PSL Wyzwolenie) i Stronnictwo Chłopskie (SCh).
Następnie podkreślić, że też zwolennicy skrajnej lewicy część swojego programu poświęcali sprawom chłopom. Podczas II zjazdu Komunistycznej Partii Robotniczej Polski[3], który miała miejsce od 19 września do 2 października 1923 roku zostały przyjęte tezy o sojuszu robotniczo-chłopskim oraz ziemi dla chłopów. Oznaczało to poparcie dla reformy rolnej polegającej na podziale ziemi należącej do obszarników między bezrolnymi i małorolnymi[4].
Powstanie Zjednoczenia Lewicy Chłopskiej „Samopomoc”
W drugiej połowie 1927 roku nastąpił rozłam SCh. Jego głównym bohaterem był Stanisław Wójtowicz. Był on radykalnie lewicowym działaczem chłopskim. Dnia 22 sierpnia 1927 roku był jedną z głównych osób, która doprowadziła do powołania w Lublinie spółdzielni rolniczej „Związek Samopomocy Chłopskiej”[5].
Wśród celów tej spółdzielni było np. udzielanie pomoc przy melioracji gruntów, wydawanie broszur, urządzanie kursów, wystaw i wycieczek. Jednocześnie, tj. od 20 listopada 1927 roku Wójtowicz wraz z współpracownikami rozpoczął wydawanie gazety – „Samopomoc Chłopska”[6].
Pro-społeczna działalność Wójtowicza spotkała się negatywną oceną SCh. Dnia 23 grudnia 1927 roku Zarząd Główny Stronnictwa Chłopskiego uchwałą zdecydował o usunięciu Wójtowicza z szeregów partii np. za wydawanie wcześniej wspomnianego organu prasowego.
W styczniu 1928 roku ten sam los spotkał Wincentego Jamroza[7], jednego z współpracowników Wójtowicza. Jamróz został wykluczony z SCh za szerzenie haseł niezgodnych z programem Stronnictwa[8].
W ciągu następnych kilku miesięcy Wójtowicz, Jamróz wraz z innymi działaczami rozpoczęli działalność nowej partii – Zjednoczenie Lewicy Chłopskiej „Samopomoc” (dalej ZLCh „Samopomoc”).
Najwyższą instancją tej partii był Sekretarjat Generalny. Dzielił się na wydziały ogólno-administracyjny, młodzieżowy, kobiecy; prasowy, administracyjny[9]. Struktura ZLCh „Samopomoc” dzieliła się na:
- Sekretarjat Wojewódzki (obejmujący całe województwo),
- Komitety Okręgowe (zasięg kilku powiatów),
- Komitety Powiatowe,
- Koło Gminne,
- Koło Wiejskie.
Należy wskazać, że kołami wiejskimi i gminnymi kierowali instruktorzy. Otrzymywali oni miesięczną pensję w wysokości 200-300 zł[10]. W 1930 r. ZLCh „Samopomoc” liczyła ok. 10 tys. zwolenników. W województwie kieleckim było ich 2000 , lwowskim 1000., lubelskim 3000, warszawskie 1500 aktywistów[11]. Podział narodowościowy wyglądał następująco:
- 79,5% – Polacy,
- 18,1% – Ukraińcy,
- 1%- Białorusini,
- 1%- Rosjanie,
- 0,3%- Niemcy.
W szeregach partii znajdowało się też kilkunastu Tatarów[12]. Partia finansowało swoją działalność m.in. z prenumeraty gazet oraz dotacji z KPP[13].
Działalność Zjednoczenia Lewicy Chłopskiej „Samopomoc” w województwie kieleckim
W międzywojennych Kielcach Sekretarjat Wojewódzki znajdował się przy ul. Lipowej Nr 67. Działacze ZLCh „Samopomoc” podzielili województwo kieleckie na okręgi:
- Kielce-Jędrzejów-Włoszczowa-Miechów,
- Opatów-Iłża-Kozienice,
- Pińczów-Stopnica-Sandomierz,
- Radom-Końskie-Opoczno,
- Będzin-Częstochowa[14].
Wśród osób odpowiedzialnych za funkcjonowanie tej partii w województwie należy wymienić: Wincentego Jamróza (prezes), Michała Grzywacza (sekretarz), Antoniego Bańburę (skarbnik) oraz Antoniego Pawlika, Antoniego Piętę, Michała Dierżaka, Marcina Niernalskiego[15].
Wśród członków ZLCh „Samopomoc” najwięcej było tych mających gospodarstwa rolne do 2 hektarów, 2-5 hektarów i 5-10 hektarów; tj. mało- i średnio- rolni. W szeregach partii byli też bezrolni a stosunkowo najmniej tych, którzy posiadali gospodarstwa ponad 10- cio hektarowe[16]. Warto także wskazać na przeszłość polityczną członków ZLCh „Samopomoc”:
- bezpartyjni (56,9%),
- PSL Wyzwolenie (10,8%),
- NPCh (9,6%),
- PPS (5,7%),
- PSL Piast (2,2%),
- sanacyjny[17] Bezpartyjny Blok Współpracy z Rządem (0,2%)[18].
Osobnym zagadnieniem były powiązania między przynależnością do ZLCh „Samopomoc” a KPP. Wśród osób odpowiedzialnych za działalność ZLCh „Samopomoc” w Zagłębiu Dąbrowskim aż 100% rekrutowało się z członków KPP. W przypadku osób odpowiedzialnych za obecność ZLCh „Samopomoc” w Końskich, Jędrzejowie, Kielcach i Opatowie – procent ten wynosił odpowiednie – 80%, 67%, 70% oraz 60% osób[19].
Warto zwrócić uwagę na środowiska, w których starali się działacz zwolennicy ZLCh „Samopomoc”. W przypadku stolicy województwa przedstawiciele warstwy robotniczej: (…)rekrutują się przeważnie z chłopów bez- i małorolnych. (…) Grunt na tym terenie jest surowy. Brak kół, jedynie pismo dociera, ale w małej ilości[20]. W przypadku wsi Konieczno z powiatu włoszczowskiego sytuacja wyglądała diametralnie inaczej: Praca koła żywotna. Przeprowadzają wszelkie akcje, czytają wspólnie pisma, przeprowadzają dyskusje, schodzą się kilka razy na tydzień. Koło odegrało kilka sztuczek teatralnych. Jest to jedno z najżywotniejszych kół, obecnie udzielono nastawienia do rozbudowy[21].
ZLCh „Samopomoc” starała się działać wśród młodzieży. W tym celu tworzone były koła młodzieżowe. W województwie kieleckim znajdowały się one w Lipie, Chotczy, Sadkowicach, Opatowie i miejscowości Bzów.
Aktywiści ZLCh „Samopomoc” obecni w województwie kieleckim zakładali też biblioteki przeznaczone dla najuboższych. Przykładowo w drugiej połowie 1930 istniało ok. 200 biblioteczek. Fundusze na ich prowadzenie pochodziły z zbiórek, organizowanych zabaw i przedstawień[22].
Aktywiści stronnictwa starali się kierować część uwagi w stronę kobiet. Celem tych działań nie była tylko chęć powiększenia poparcia, ale też odciągnięcie kobiet od wpływu kleru[23].
Zjednoczenie Lewicy Chłopskiej „Samopomoc” a sytuacja wewnętrzna Polski
ZLCh „Samopomoc” pozytywnie ustosunkowywała się do polskiej państwowości: (…) „Samopomoc” za główne swoje dążenie uważa niepodległą Polskę chłopska robotniczą i działa w obronie mas chłopskich, używając wszelkich legalnych środków. (…)[24]. ZLCh „Samopomoc” jako partia rekrutująca się przede wszystkim z chłopów podkreślała, że mieszkańcy wsi byli przez wieki poddawani różnym represjom:
Od wieków po dzień dzisiejszy jarzmo niedoli politycznej i materjalnej zależności i gnębi chłopów. Rządy ongiś feudałów szlacheckich a dziś burżuazyjne zmieniały i zmieniają formy ludzi u steru władzy – odchodzą jedni rządziciele, przychodzą drudzy a dola chłopa zostaje jednaka: bieda, głód, chłód, poniewierka i wyzysk pracującego chłopa trwa niezmiennie. Miljonowe rzesze chłopów bezrolnych powiększają jeszcze dorastające dzieci chłopów mało i średnio rolnych. Do wsi zagląda już nie biedą a nędza, której końca nie widać i której końca przy rządach burżuazyjnych być nie może. Stan gospodarstw chłopów mało i średnio rolnych obniża się z roku na rok. Bezrolne chłopstwo kona z dziećmi z głodu, wzrastająca wciąż zachłanność burżuazji zwala wszelkie ciężary podatkowe na wygłodzone masy ludu pracującego wsi i miast w postaci podatków bezpośrednich oraz wyszukanych sposobów opodatkowania towaru, które chłopi i robotnicy kupować muszą, a także w postaci wszelkich danin jak to na ”Strzelca”, różne ligi wojenne itp., a następnie w postaci szarwarków[25], podwód, kwaterunków wojskowych, kosztów pobory do wojska itp[26].
Aktywiści ZLCh „Samopomoc” postulowali jak najszybszą reformę rolną. Miała ona polegać na podziale na podziale większych posiadłości ziemskich: (…) i oddania tej ziemi bezrolnym i małorolnym chłopom, oraz uzupełnienia średniorolnych gospodarstw i nadanie ziemi dzieciom bez mało i średniorolnych chłopów (…)[27].
Sympatycy partii promowali ideę zmiany systemu podatkowego, który miał być korzystny dla biednych warstw społecznych: Opodatkowanie obywateli powinno się odbywać nie od ”gęby” czyli jadła i odzieży, a od stanu majątkowego, przyczem ludzie biedni i drobne warsztaty rolne nie mogące często wyżywić rodziny, winne być zwolnione od ciężarów podatkowych zupełnie[28].
Przedstawiciele ZLCh „Samopomoc” uważali, że wysokie podatki, które płacone były przez chłopów były przeznaczone na policję: (…) jedynie po to, żeby prześladowała ich na każdym kroku najrozmaitszymi protokułami, oraz dokonywaniem nocnych rewizji[29].
Członkowie ZLCh „Samopomoc” negatywnie oceniali rządy, które sprawowały władze po 1918 roku. Działacze partii potępiali polskie osadnictwo na wschodzie II RP[30], które rodziły antagonizmy między Polakami a Ukraińcami i Białorusinami:
Poprzedni rząd prowadził złą politykę z osadnictwem, gdyż zamiast obdzielać ziemią małorolnych i bezrolnych na miejscu, wysyłali ich na kresy, gdzie na ziemi tej pracuje chłop białoruski za 3-ci snop.- Ziemią obdzieleni zostali wojskowi, nauczyciele i inni którzy pobierają pensję, a chłopu dzieje się krzywda[31].
Aktywiści ZLCh „Samopomoc” potępiali też reżim sanacji, którzy rządził Polską po maju 1926 roku: (…) to samo dzieje się i w Polsce, a nawet gorzej jak za czasów caratu. – Przewrót majowy[32] miał dać ziemię, lasy i wolność, a tymczasem za las dużo chłopów siedzi w więzieniach[33]. Członkowie partii mieli nadzieję na szybki upadek rządów zwolenników Józefa Piłsudskiego:
Grzywacz z Kielc instruktor-że rząd obszarniczo kapitalistyczny rozleci się w pył, a będzie rządzić chłop i robotnik, że jest 12.000 więźniów politycznych, a jeszcze buduje się więzienie; że przez przewrót majowy odszedł jeden od żłobu, drugi był, a kosztowało to 300 śmierci robotnika, zaś Frączek Stanisław z Przededworza że tworzy się więzienie i gazy na chłopa (…)[34].
Aktywiści ZLCh „Samopomoc” uważali, że rządzący Polską po maju 1926 roku, nie dbając o los chłopów, przeznaczali spore sumy pieniężne na wytwarzanie broni i amunicji[35]. Celem tych zbrojeń miała być planowana wojna z komunistyczną Rosją:
Następnie stwierdził, że armja ta tworzy się dla wojny z Rosją Sowiecką, aby zabijać i mordować chłopów i robotników w Rosji, którzy są braćmi chłopów i robotników polskich. W końcu opisując rewolucję rosyjską począł wzywać zebranych chłopów, aby sami siłą wzięli w ręce rząd i postąpili taksamo jak w Rosji Sowieckiej[36].
Przedstawiciele ZLCh „Samopomoc” postulowali też zniesienie kary śmierci i reformę sądownictwa, którego efektem miało być utworzenie sądów wybieralnym przez masy pracujące[37]. Aktywiści stronnictwa mieli w planach reformę szkolnictwa, która miał być jednolita, bezpłatna.
Placówki edukacyjne miały być świeckie i umożliwiając naukę w językach narodowych[38]. Dla sympatyków ZLCh „Samopomoc” ważna była idea świeckiego państwa, którego elementem miało być m.in.: (…) przykręcenie cugli duchowieństwu, które za wiele zdziera z chłopa na najmniejszą usługę (…)[39]. Negatywnie oceniali odprawianie mszy po łacinie a nie w językach narodowych. Uważali, że niektórzy przedstawiciele kleru katolickiego, wbrew zakazowi posiadają potomstwo:
(…) myśmy stworzyli Pana Boga, a nie Pan Bóg nas. (…) księża manią ludzi wprowadzając ich w błąd a to przez to że księża odprawiają nabożeństwa w języku łacińskim wskutek czego nie rozumieją tego języka czego skutek jest że tem sposobem manią ludzi. (…) ojciec Św. w Rzymie również ma dzieci z kucharką[40].
Zjednoczenie Lewicy Chłopskiej „Samopomoc” a polityka zagraniczna
Aktywiści ZLCh „Samopomoc” dużą część swoje uwagi poświęcali ocenie komunistycznej Rosji. W ocenie lewicowych działaczy Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich (dalej ZSRR) jawił się jako kraj, w którym mieszkańców żyje bardzo dobrze:
Następnie mówca mówił o stosunkach w Rosji Sowieckiej, że jest tam bardzo dobrze, że każdy obywatel w Rosji obecnie spożywa sto procent więcej tłuszczu jak za caratu, że niema tam ucisku i nędzy jak było dawniej, że jest równy podział wszelkich majątków i zysków, że niema obecnie obszarników kapitalistów i burżujów, a jest równy lud, niema żebraków bezrobotnych, głodnych i obdartych, jak u nas w Polsce, lecz jest raj i rozkosz[41].
Aktywiści ZLCh „Samopomoc” doceniali sytuację dzieci, którzy w porównaniu z Europą zachodnią mogli liczyć na pomoc od państwa:
W czasie kiedy w państwach kapitalistycznych młodzież pracująca kona z głodu, niedostając nawet tych nędznych ochłapów, jakie burżuazja rzuca starszym robotnikom, w postaci t.zw. ”zapomóg dla bezrobotnych”, w państwie gdzie rządzą robotnicy i chłopi w Związku Radzieckim – rośnie dobrobyt, niema już zupełnie bezrobocia. Zwycięskie masy pracujące i młodzież robotniczo chłopska buduje pierwsze na świecie państwo socjalistyczne. Dzień w dzień wzrastają jak z pod ziemi nowe fabryki, huty i elektrownie szkoły i uniwersytety. W państwach kapitalistycznych dziecko robotnicze i chłopskie pracuje prawie od kolebki, w w Z.S.R.R. młodzieży nie wolno zatrudniać do 16 roku życia. Szkoły i uniwersytety są bezpłatne. Od 16 do 21 życia młodzież pracuje po 6 godzin dziennie. W czasie kiedy w państwach kapitalistycznych młodzież haruje od świtu do nocy. Dzieci chłopskie i robotnicze otrzymują należytą opiekę państwową w żłobkach i ochronkach[42].
Aktywiści ZLCh „Samopomoc” doceniali też brak wpływu przedstawicieli religii na działalności komunistycznej Rosji:
W ZSRR coraz skuteczniej zwalcza się ciemnotę przez zakładanie szkół, kursów itp. Tam, gdzie analfabetyzm panował niepodzielnie, prawie wcale niema już niepiśmiennych. Religja może tylko tam się rozwijać, gdzie istnieje ślepa wiara, ale tam gdzie nauka staje jej na drodze, musi ustąpić. Tem się też tłumaczy jej zanikanie w ZSRR. I swem bajaniem kler nie odstraszy uświadomionej młodzieży robotniczej i chłopskiej od walki o rząd chłopsko-robotniczy[43].
Zwolennicy ZLCh „Samopomoc” z nieskrywaną niechęcią oceniali pomysły polityczne dotyczące możliwej agresji państw europejskich na ZSRR:
W pogoni za nowymi rynkami zbytu, faszyzm potęguje zbrojenia wojenne wymierzone przeciw Z.S.R.R. – które wciągają ostatnią krew z chłopów. Rozbudowa organizacji militarnych. /Strzelca, Sokoła, Przys. Wojsk. i t.p./ ma za zadanie przygotowanie mięsa armatniego, by pchnąć szerokie masy chłopskie i robotnicze w pewnym momeńcie do nowej rzezi nowej wojny. Faszyzm ratując gospodarkę kapitalistyczną, zwiększa różnemi sposobami wyzysk chłopów, co uwidacznia się specjalnie w jego reformach agrarnych /rolnych/[44].
Aktywiści lewicowego stronnictwa wspierali mieszkańców Indii, którzy walczyli z angielską okupacją[45]. Z szacunkiem oceniali tych Włochów, którzy stali w opozycji do faszystowskiej dyktatury: Potęguje się ruch rewolucyjny chłopów hinduskich, uciskanych przez burżuazję angielską. Rośnie ruch antyfaszystowski we Włoszech, obejmując coraz szersze masy pracujące stające do walki z krwawą dyktaturą[46] Musoliniego[47].
Co ważne, przedstawiciele tego stronnictwa negatywnie oceniali przypadki łamania praw pracowniczych, które miały miejsce na terenie ówczesnej Republiki Weimarskiej: Dzieje się to prawie w każdym majątku, ale ja tylko opiszę parę faktów z tego, w którym pracuje, to jest Lowenbruch Kr. Tettow. Otóż właściciele tego majątku, to jak wszyscy zawodowi hulacy – dla dozorowania wynajmują sobie katów, naganiaczy polskich i niemieckich[48].
Inwigilacja i likwidacja Zjednoczenia Lewicy Chłopskiej „Samopomoc”
Władze sanacyjnej Polski starały się zwalczać działalność ZLCh „Samopomoc”. Jednym z przykładów agresji wobec lewicowych działaczy były rewizje. Niektóre z nich miały miejsce w drugiej połowie 1928 roku, np. w powiecie koneckim i kozienickim.
W pierwszym przypadku rewizje odbyły się u Bębenka Józefa, Jankowskiego Józefa, Czyżewskiego Edwarda i Wiatra Michała. Dały one wynik negatywny[49]. W drugim przypadku:
Przeprowadzone rewizje u Gruszczyńskiej Stefanji, Baranowskiego Józefa, Marciniaka Bolesława i Obuchowicza Piotra – dały wynik negatywny. W mieszkaniu Gruszczyńskiej Stefanji znaleziono 11 egzemplarzy odezw pt. ”Zjednoczenie Lewicy Chłopskiej Samopomoc” – Manifest do chłopów w Polsce. Zakwestjonowany jeden egzemplarz[50].
Represje sanacyjny władz wymierzone były też w działalność wydawniczą stronnictwa. Wielokrotnie zdarzały konfiskaty gazety „Samopomoc Chłopska”[51]. Z kolei 17 kwietnia 1929 roku, Adam Zalewski, redaktor tego czasopisma z artykułu 129 Kodeksu Karnego został osadzony w więzieniu na Zamku w Lublinie. Zastąpił go Bronisław Zbiczak (członek KPP i PPS Lewicy)[52].
Z kolei 10 marca 1930 roku decyzją sądu Samopomoc Chłopska przestała się ukazywać. Po tym wydarzeniu aktywiści ZLCh „Samopomoc” nie porzucili działalności prasowej. Dnia 23 marca 1930 ukazała się jednodniówka „Jedność Samopomocy Chłopskiej”.
Nastąpiły też próby wydawania gazet pt.: „Chłopskie Życie”, „Chłopska Dola” i „Głos Chłopski”. W przypadku ostatniej gazety, ukazywała się ona do połowy kwietnia 1932 roku, w liczbie 47 numerów. Wśród osób, które pracowały na rzecz ukazywania się tych tytułów należy wymienić: Anny Stecyk, Feliksa Nowaka i Marcjana Zajszły[53].
27 maja 1931 roku decyzją władz ZLCh „Samopomoc” została zdelegalizowana[54]. Zwolennicy sanacji i skrajnej prawicy przyjęli z zadowoleniem to postanowienie. Przeciwnego zdania byli aktywiści KPP, którzy z oburzeniem przyjęli tą decyzję[55].
Po tym wydarzeniu nastąpiły masowe rewizje. Przykładowo w Warszawie dokonano 16 rewizji i zatrzymano 2 osoby a w województwie lubelskim miało miejsce 317 rewizji. Jednocześnie w tym województwie zatrzymano 28 osób. W województwie kieleckim miały miejsce rewizje np. w Skalbierzu oraz na terenie powiatu częstochowskiego. W pierwszym miejscu:
W rejonie Posterunku P.P. w Skalbmierzu przeprowadzono rewizję w pomieszczeniach następujących członków i sympatyków ”Samopomocy”. W pomieszczeniu Kity Stefana, zam. we wsi Przybenice, gm. Boszczynek znaleziono i zakwestjonowano 1 statut organizacyjny Zj. Lew. Chł. ”Samopomoc” , 2 blankiety – przekazy pocztowe- pieniężne na P.K.O. dla zaprenumerowania czasopism ”Samopomocy”, 8 różnych notatek i zapisków dotyczących tegoż stronnictwa i 102 sztuki druków zaproszeń na zebrania organizacyjne ”Samopomocy”[56].
W powiecie częstochowskim miały miejsce 23 rewizje np. u Apolinarego Gawłowskiego, Antoniego Gomułczyńskiego, Franciszka Lubasa, Chaima Sztajera i Stanisława Niechciała. W ich wyniku zarekwirowano 13 egzemplarzy różnych gazet ZLCh „Samopomoc”[57].
Miały miejsce też zatrzymania członków zdelegalizowanego stronnictwa. W powiecie stopnickim zostało zatrzymanych 3 osoby a w iłżeckim 6 osób: Następnie w wyniku przeprowadzonych rewizji u Wnęka Władysława, Stasiaka Michała, Pabidia Jakuba i Stanka Józefa ujawniono, poza literaturą partyjną i przedwyborczą, broń palną. Wymienieni zostali przekazani Sądowi Grodzkiemu w Kazimierzy Wielkiej[58]. Jednym z pozbawionych wolności był Wincenty Jamróz. W wyniku złych warunków pobytu w więzieniu zmarł 23 czerwca 1933 roku[59].
Warto wskazać, że informacje o rozwiązaniu stronnictwa znalazły się w wspomnieniach Józefa Mitala, jednego ze lewicowych działaczy:
Cios, jaki został zadany ZLCh „Samopomoc”, uderzył przede wszystkim w aktyw partii. Na czarnej liście znalazł się Stanisław Świątek – instruktor dla powiatów: iłżeckiego, kozienickiego i opatowskiego oraz Antoni Walerczak, instruktor dla powiatów radomskiego, kieleckiego i koneckiego. Stałemu nadzorowi policji poddani zostali: Piotr Zagożdżon, Franciszek Zagożdżon, Jan i Władysław Wojtalikowie, Józef Szymański, Stanisław Sowiński i Franciszek Szewczyk (wszyscy z Chotczy Górnej), czynni działacze „samopomocowi”[60].
Po likwidacji ZLCh „Samopomoc” niektórzy działacze zdelegalizowanego stronnictwa podjęli próbę założenia nowej partii. W powiecie iłżeckim, stopnickim i koneckim byli członkowie ZLCh „Samopomoc” nieudanie próbowali działać jako Związek Lewicy Chłopskiej[61].
Poważna część zdelegalizowanego stronnictwa znalazła się w KPP. Przykładowo w 1931 roku w okręgu kieleckim KPP znalazło się ok. 90 chłopów a w okręgu radomskim 150. Ogólnie 25-30% członków ZLCh „Samopomoc” znalazło się w szeregach KPP[62].
Zjednoczenie Lewicy Chłopskiej „Samopomoc” – zakończenie
Międzywojenna Polska, zwłaszcza po 1926 roku, była państwem represyjnym. Przemoc nie dotyczyła tylko mniejszości narodowych, ale też lewicowych stronnictw, które kontestowały ówczesne realia. ZLCh „Samopomoc” reprezentowała lewicowo nastawionych chłopów.
Jej działacze postulowali jak najszybszą reformę rolną, poprawne relacje z ZSRR czy powrót do swobód demokratycznych. Sympatycy tego stronnictwa postulowali zmianę systemu podatkowego, dzięki któremu najbiedniejsze warstwy społeczne nie byłyby obciążone zbyt dużymi podatkami. W kontekście oceny władz Polski po 1926 roku. należy przytoczyć opinię zawartą w wydanej kilka lat temu książce:
Polityka władz była bardzo kosztowna. Niezbędne dla nie prowadzenia fundusze, ściągano ze społeczeństwa. Skala polskich danin publicznych była jedną z najwyższych w Europie, podobnie jak zawiłość przepisów podatkowych interpretowanych zwykle przeciwko „prywaciarzom”. (…) Najbardziej kuriozalne podatki były od posiadani psów, wyrębu drzew na prywatnych działkach, rejestracji rowerów czy przekraczającej ilości domowników liczby pokoi w mieszkaniach (tzw. Podatek od zbytku mieszkaniowego). (…) Złą sytuację gospodarczą i socjalną (…) sanacja markowała propagandą sukcesu oraz represjami policyjnymi i cenzurą. Cenzurze podlegała prasa, kino i audycje radiowe. (…) W polskiej polityce lat 30. Postępowała wyraźna radykalizacja w kierunku włoskiego modelu ustrojowego. (…) OZN[63] przejawiał już wszystkie główne cechy partii faszystowskiej, która dążyła do władzy absolutnej[64].
Bibliografia
Źródła archiwalne:
- Archiwum Państwowe w Kielcach.
- Kieleckie Towarzystwo Naukowe w Kielcach, sygn. 337.
- Urząd Wojewódzki Kielecki I, sygn. 20214, 20508, 21875, 2589 tom I.
Opracowania:
- Brzoza Czesław, Sowa Leon Andrzej, Historia Polski 1918-1945, Kraków 2006.
- Cimek Henryk, Zjednoczenie Lewicy Chłopskiej „Samopomoc” 1928-1931, Lublin 1973.
- Tyszkiewicz Jakub, Czapiewski Edward, Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2010.
- Zjednoczenie Lewicy Chłopskiej Samopomoc 1928-1931, oprac. B. Dymek, L. Hass, Warszawa 1964.
- Jachymek Jan, Myśl polityczna PSL Wyzwolenie 1918-1931, Lublin 1983.
- Krótki zarys historii ruchu ludowego, pod red., J. Fajkowskiego, Warszawa 1969.
- Patlewicz Radosław, Historia polityczna Polski. Nowe spojrzenie. Tom II, Częstochowa 2018.
- Posłowie rewolucyjni w sejmie (lata 1920-1935). Wybór przemówień, interpelacji i wniosków, pod. red., T. Daniszewskiego, Warszawa 1961.
- Rogala Władysław, Ich walka. Sylwetki rewolucjonistów kieleckich, Warszawa 1965.
- Szaflik Ryszard Józef, Polskie Stronnictwo Ludowe Piast 1926-1931, Łódź 1970.
- Szaflik Ryszard Józef, Z dziejów Zjednoczenia Lewicy Chłopskiej „Samopomoc” 1928-1931, Warszawa 1968.
[1] Cz. Brzoza, A. L. Sowa, Historia Polski 1918-1945, Kraków 2006, s. 105.
[2] Ibidem, s. 106.
[3] Od 1925 r. partia ta istniała pod nazwą – Komunistyczna Partia Polski (dalej KPP). Cz. Brzoza, A. L. Sowa, op. cit., s. 233-235.
[4] Krótki zarys historii ruchu ludowego, pod red., J. Fajkowskiego, Warszawa 1969, s. 70-71
[5] Krótki zarys historii…, s. 83.
[6] Egzemplarz kosztował 20 groszy. APK, UWK I, sygn. 21875, Lublin, 19 stycznia 1930, 1929-1931, k. 708.
[7] Jamróz urodził się w 1875 r. Był w PSL Wyzwolenie, od stycznia 1926 do stycznia 1928 r. w SCh. H. Cimek, op. cit., s. 305.
[8] J. R. Szaflik, Z dziejów…, s. 25.
[9] APK, Urząd Wojewódzki Kielecki I (dalej UWK I), sygn. 2589, tom I, WOJEWODA KIELECKI, 1928-1931, k. 69.
[10] APK, UWK I, sygn. 2589, tom I, W uzupełnieniu, 1928-1931, k. 91.
[11] Ibidem, s. 91.
[12] H. Cimek, op. cit., s. 120.
[13]J. R. Szaflik, Z dziejów…, s. 84-85.
[14] H. Cimek, op. cit., s. 60.
[15] APK, UWK I, sygn. 20508, Zjednocz. Lew. Chł. ”Samopomoc”, 1926-1931, k. 8.
[16] J. R. Szaflik, Z dziejów…, s. 58.
[17] O tej partii patrz: Cz. Brzoza, A. L. Sowa, op. cit., 292-294, 297.
[18] APK, KTNwK, sygn. 337, Przeszłość polityczna, 1984, k. 32.
[19] APK, KTNwK, sygn. 337, Mówiąc miejscu, 1984, k. 89.
[20] Cyt. za: Zjednoczenie Lewicy Chłopskiej Samopomoc 1928-1931, oprac. B. Dymek, L. Hass, Warszawa 1964, s. 140.
[21] Cyt. za: Ibidem, s. 140.
[22] J. R. Szaflik, Z dziejów…, s. 125.
[23] H. Cimek, op. cit., s. 110-111.
[24] Cyt. za: APK, UWK I, sygn. 20508, Warszawa, dn 13 maja 1931 r., 1926-1931, k. 313.
[25] Szarwarki – czyli przymusowe roboty ludności wiejskiej przy budowie i naprawie dróg. Zjednoczenie Lewicy Chłopskiej…, s. 66, 174-175.
[26] Cyt. za: APK, UWK I, sygn. 2589, tom I, Odpis, 1928-1931, k. 46.
[27] Cyt. za: APK, UWK I, sygn. 2589, tom I, Ziemia, 1928-1931, k. 53.
[28] Cyt. za: Ibidem, k. 53.
[29] Cyt. za: APK, UWK I, sygn. 2589, tom I, Zjednoczenie Lewicy Chłopskiej, 1928-1931, k. 248.
[30] Cz. Brzoza, A. L. Sowa, op. cit., s. 99.
[31] Cyt. za: APK, UWK I, sygn. 20508, Busko, dnia 3/II 1930 roku, 1926-1931, k. 159.
[32] Warto zaznaczyć, że początkowo przewrót majowy spotkał się z życzliwą oceną działaczy KPP, SCh, PPS oraz PSL Wyzwolenie. Cz. Brzoza, A. L. Sowa, op. cit., s. 288-289.
[33] Cyt. za: APK, UWK I, sygn. 20508, Przytaczał Francuską, 1926-1931, k. 159-160.
[34] Cyt. za: APK, UWK I, sygn. 20508, Komenda Policji Państwowej, 1926-1931, k. 113.
[35] APK, UWK I, sygn. 20508, Akcja przedwyborcza, 1926-1931, k. 157.
[36] Cyt. za: APK, UWK I, sygn. 20508, Odpis z odpisu, 1926-1931, k. 166
[37] Ibidem, k. 110.
[38] Ibidem, k. 110.
[39] Cyt. za: APK, KTNwK, sygn. 337, Ten trochę, 1984, k. 58. Sympatycy PSL Wyzwolenia też byli przeciwnikami wpływu kleru na społeczeństwo. J. Jachymek, op. cit., s. 166-177.
[40] Cyt. za: APK, UWK I, sygn. 20508, Odpis, 1926-1931, k. 51.
[41] Cyt. za: APK, UWK I, sygn. 21875, Wierzbnik, 1929-1931, k. 686. Patrz i porównaj: J. Tyszkiewicz, E. Czapiewski, Historia powszechna. Wiek XX, Warszawa 2010, s. 106-109, 155-170, 234-240, 298-306.
[42] APK, UWK I, sygn. 20508, Odpis, 1926-1931, k. 171.
[43] Cyt. za: AKP, UWK I, sygn. 21875, Grom z Stolicy Apostolskiej, 1929-1931, k. 748.
[44] Cyt. za: APK, UWK I, sygn. 21875, Do wszystkich Zarządów powiatowych i wszystkich kół, 1929-1931, k. 721.
[45] Patrz szerzej: J. Tyszkiewicz, E. Czapiewski, op. cit. s. 114, 185, 186, 278, 563, 564, 570
[46] Patrz szerzej: Ibidem, s. 110-112, 148-155.
[47] Cyt. za: APK, UWK I, sygn. 21875, Chłopi !, 1929-1931, k. 894 .
[48] APK, UWK I, sygn. 21875, List robotnika Polskiego z Niemiec, 1929-1931, k. 713.
[49] APK, UWK I, sygn. 20508, Do Pana Wojewody, 1926-1931, k. 137.
[50] Ibidem, k. 137.
[51] APK, UWK I, sygn. 2589, tom I, Grudzień, 1928-1931, k. 372.
[52] APK, UWK I, sygn. 2589, tom I, redaktorem odpowiedzialnym, 1928-1931, k. 492.
[53] J. R. Szaflik, Z dziejów…, s. 135-136.
[54] H. Cimek, op. cit., s. 280.
[55] APK, KTNwK, sygn. 337, aresztowaniach, 1984, k. 101-102.
[56] APK, UWK I, sygn. 20508, Pińczów, dnia czerwca 1931 r, 1926-1931, k. 361.
[57] APK, UWK I, sygn. 20508, Starosta Powiatowy Częstochowski, 1926-1931, k. 375.
[58] Zjednoczenie Lewicy Chłopskiej…, s. 271.
[59] H. Cimek, op. cit., s. 305.
[60] Cyt. za: W. Rogala, op. cit., s. 118.
[61] APK, KTNwK, sygn. 337, aresztowaniach, 1984, k. 101.
[62] APK, KTNwK, sygn. 337, Tak więc, 1984, k. 105.
[63] Czyli Obóz Zjednoczenia Narodowego. Była to partia powstała w drugiej połowie lat 30. XX w. Skupiała zwolenników rządzącej Polską sanacji. Cz. Brzoza, A. L. Sowa, op. cit., s. 342-345 oraz Krótki zarys historii…, s. 145.
[64] Cyt. za: R. Patlewicz, Historia polityczna Polski. Nowe spojrzenie. Tom II, Częstochowa 2018, s. 179,181, 184.
Dominik Flisiak