Tego dnia 1501 roku zmarł król Polski Jan I Olbracht. Był synem króla Polski i wielkiego księcia litewskiego – Kazimierza IV Jagiellończyka i jego żony Elżbiety Rakuszanki
Ostatnie dni życia potrafią odcisnąć się na historii równie mocno, jak lata pełne zwycięstw i upadków. W cieniu wawelskich murów Jan I Olbracht – król, który pragnął więcej niż pozwalały mu los i rodowe ambicje – musiał zmierzyć się nie tylko z politycznymi klęskami, lecz także z własnym cieniem. Miłość, zdrada i gorzkie porażki splatają się tu z legendą o władcy, po którym nawet powiedzenia przetrwały epokę.
Imię „Jan” przyszły król Polski otrzymał, ponieważ urodził się 27 grudnia 1459 roku, czyli w dzień wspomnienia św. Jana Ewangelisty. Drugie imię – Olbracht – królewicz otrzymał po swoim dziadku, a ojcu Elżbiety Rakuszanki – Albrechchcie II Habsburgu. Olbracht to spolszczona wersja.
Nauczycielami synów Kazimierza IV Jagiellończyka był, obok Filipa Kalimacha, Jan Długosz. Kronikarz, który przez wiele lat był na usługach kardynała i biskupa krakowskiego Zbigniewa Oleśnickiego, potępiający Jagiellonów, a po jego śmierci zaczął spisywać swoją sławną kronikę, popadł w niełaskę u króla. Został nawet skazany na banicję i ukrywał się w zamku w Melsztynie.
Później Jan Długosz powrócił do łask króla Kazimierza IV Jagiellończyka, który uczynił go nauczycielem swoich synów, a oni go ogromnie szanowali.
Władysław II Jagiellończyk królem Czech, Jan Olbracht królem Węgier?
Od 1454 roku, kiedy król Kazimierz IV Jagiellończyk poślubił Elżbietę Rakuszankę – córkę cesarza Albrechta II Habsburga i wnuczkę cesarza Zygmunta Luksemburskiego, Jagiellonowie nabyli prawo do ubiegania się o objęcie tronów węgierskiego i czeskiego. Do 1471 roku królem Czech był Jerzy z Podiebradu.
Po jego śmierci w tym właśnie roku, koronę św. Wacława objął pierworodny syn Kazimierza IV Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki – Władysław II Jagiellończyk. Większy problem był z uzyskaniem korony św. Stefana. Od 1458 roku królem Węgier był Maciej Korwin – syn Jana Hunyady’ego, który walczył w bitwie pod Warną u boku Władysława Warneńczyka.
To sprawiło, że Jagiellonowie musieli czekać aż do 1490 roku na objęcie tronu nad Balatonem.Gdy król Maciej Korwin już umarł – 6 kwietnia 1490 roku – tron węgierski chciał objąć Jan Olbracht, gdyż jego starszy brat Władysław był już królem Czech. Doszło na tym polu do wojny między braćmi, którą ostatecznie wygrał starszy z nich – Władysław.
Król Polski
7 czerwca 1492 roku zmarł król Polski i wielki książę litewski – Kazimierz IV Jagiellończyk. Przed śmiercią wyznaczył na swojego następce w Polsce, swojego syna – Jana Olbrachta. Następcą Kazimierza IV Jagiellończyka na Litwie został jego inny syn – Aleksander Jagiellończyk. Tym samym została zerwana unia personalna między Polską a Litwą i stała się jedynie dynastyczna.
Koronacja Jana Olbrachta na króla Polski odbyła się 23 września 1492 roku w katedrze wawelskiej.
Jan Olbracht był jednym z trzech polskich królów, obok Władysława III Warneńczyka i Stanisława Augusta Poniatowskiego, który się nigdy nie ożenił. Choć były takie plany. Następca Kazimierza IV Jagiellończyka na polskim tronie, miał ożenić się z pochodzącą z Francji – Germaine de Foix. Jednak nigdy do tego nie doszło, a Germaine finalnie poślubiła wdowca po królowej Izabeli Katolickiej – Ferdynanda II Katolickiego.
Jan Olbracht prowadził rozwiązły tryb życia i otaczał się wieloma kochankami. Miał przez to zarazić się syfilisem.
Mimo to, jak oceniał biograf króla – Fryderyk Papée – pierwsza część panowania Jana Olbrachta, do roku 1497 była bardzo dobra. Król, podobnie jak jego ojciec obsadzał stanowiska kościelne. Uczynił swojego brata – Fryderyka Jagiellończyka – arcybiskupem gnieźnieński i dzięki temu miał kontrolę nad Kościołem. Jan Olbracht zawarł w Poznaniu rozejm z Turkami.
Przez to Tatarzy musieli wycofać się z Białogrodu. Wielki mistrz krzyżacki Jan Tieffen złożył hołd królowi Janowi Olbrachtowi. Jednocześnie król Polski nie musi odwzajemnić tej przysięgi, bo od 1466 roku Zakon stracił swą suwerenność. Mało tego, wielki mistrz krzyżacki musiał udać się na polską wyprawę wojenną. Był to pierwszy i jedyny taki przypadek w historii!
Największym i karkołomnym przedsięwzięciem za panowania króla Jana Olbrachta jest nieudana wyprawa mołdawska przeciwko Turcji. Król jest zobowiązany wesprzeć hospodara mołdawskiego – Stefana III Wielkiego, ponieważ w XV wieku Mołdawia była lennem Korony Królestwa Polskiego.
Wkrótce jednak, mimo złożonego Janowi Olbrachtowi hołdu – hospodar Stefan III Wielki zerwał stosunek lenny między Koroną a Mołdawią, a jednym z powodów wyprawy mołdawskiej z 1497 roku mogło być pozbawienie hospodara Stefana stanowiska przez króla Jana Olbrachta. Mimo wsparcia ze strony Wielkiego Księstwa Litewskiego i zakonu krzyżackiego, Jan Olbracht poniósł klęskę w tej wyprawie. Klęska osłabiła bardzo siły Korony, a do polszczyzny weszło związane z tą wyprawą powiedzenie, że za króla Olbrachta wyginęła szlachta.
Syn Kazimierza IV Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki zmarł 17 czerwca 1501 roku w Toruniu. Elżbieta Rakuszanka musiała patrzeć na śmierć kolejnego już swojego dziecka.
Bibliografia:
- Papée Fryderyk, Jan Olbracht, Kraków 1999.
