Tego dnia 455 roku Petroniusz Maksymus został cesarzem zachodniej części Cesarstwa Rzymskiego
W mrocznych dniach upadającego Cesarstwa Rzymskiego, jego decyzje miały zmienić bieg historii. Ten ambitny i bezwzględny polityk stanął na czele zachodniej części cesarstwa, gdy Rzym tonął w chaosie. Petroniusz Maksymus, zdobywając władzę, nie zdawał sobie sprawy, że jego panowanie będzie równie burzliwe i tragiczne, jak sam początek.
Petroniusz Maksymus urodził się około 397 roku, a choć jego pochodzenie nie jest w pełni jasne, przyjmuje się, że pochodził z rodów Anicius oraz Petronius. Był spokrewniony z późniejszym cesarzem Olibriuszem, a jego ojcem był Anicjusz Probinus. Jego matką była Anicia Faltonia Proba, a dziadkiem ze strony ojca Sekstus Klaudiusz Petroniusz Probus, który pełnił funkcje najwyższe w administracji cesarstwa, takie jak prefekt Illyricum w 364 roku, prefekt Galii w 366 roku, prefekt Italii w latach 368–375, a także ponownie w 383 roku, oraz konsul w 371 roku.
Petroniusz Maksymus i kariera w administracji
Petroniusz Maksymus miał wyjątkową i dynamiczną karierę, która zaczęła się w młodym wieku. Jego pierwszym znanym stanowiskiem był pretor, pełniony około 411 roku. Wkrótce potem, około 415 roku, objął stanowisko tribunus et notarius, które stanowiło pewnego rodzaju wstęp do wyższej biurokracji cesarskiej. Było to ważne stanowisko, które otworzyło mu drogę do pełnienia funkcji comes sacrarum largitionum, czyli hrabiego świętej hojności, w latach 416–419.
Maksymus w 412 lub 415 roku wydał 4 000 złotych wag na organizację publicznych gier, co było znaczącym gestem w tamtych czasach, gdyż pokazuje to jego wpływy i zamożność. Jego kariera administracyjna nabrała tempa, a w 420 roku objął urząd praefectus urbi, czyli prefekta miejskiego Rzymu, pełniąc tę funkcję do 421 roku. Podczas tej kadencji zyskał kontrolę nad częścią administracji miejskiej, w tym nad wieloma aspektami zarządzania Rzymem, co dawało mu dużą władzę.
W czasie swojej drugiej kadencji jako prefekt miejski Petroniusz Maksymus podjął się monumentalnego zadania restauracji Starej Bazyliki św. Piotra, co było niezwykle ważnym projektem w kontekście kulturalnym i religijnym ówczesnego Rzymu. Jego działania w zakresie poprawy infrastruktury miasta były znaczące, a jego zaangażowanie w sprawy religijne i budowlane przyczyniły się do wzmocnienia jego pozycji wśród ówczesnych elit.
Prefektura pretorianów i konsulat
W latach 421–439 Maksymus pełnił również funkcję prefekta pretorianów, najważniejszego stanowiska wojskowego i sądowego w Cesarstwie Zachodnim. Stanowisko to wiązało się z ogromnym prestiżem i odpowiedzialnością, a Maksymus wypełniał je z wielką skutecznością. Był to czas, w którym zdobył także najwyższy zaszczyt – w 433 roku został mianowany konsulem.
Zostanie konsulem w Rzymie było marzeniem każdego ambitnego arystokraty, a zdobycie tego tytułu traktowano jako szczyt kariery politycznej. Był to moment szczególnej chwały, a jednocześnie wielkiej odpowiedzialności.
Wznoszenie forum i późniejsze zaszczyty
Po pełnieniu funkcji prefekta pretorianów, w latach 439–441, Petroniusz Maksymus zarządzał prefekturą pretorianów Italii. Było to bardzo ważne stanowisko, nadzorujące zarówno administrację, jak i sprawy sądowe, a po jego zakończeniu, jego następcą został Anicius Acilius Glabrio Faustus.
Rok 443 przyniósł Maksymusowi kolejny konsulat, a dwa lata później, w 445 roku, otrzymał tytuł patrycjusza, najwyższą godność honorową w Cesarstwie Zachodnim. Tytuł ten przyznawano tylko nielicznym, co stanowiło znak najwyższego uznania.
W latach 443–445 Maksymus zrealizował również swój projekt budowlany, który do dziś pozostaje jednym z jego najważniejszych osiągnięć. Wzniósł Forum Petronii Maximi w Rzymie, które powstało na wzgórzu Caelian, pomiędzy via Labicana a Basilica di San Clemente. To dzieło stanowiło symbol jego potęgi i zaangażowania w rozwój miasta, a także stanowiło wyraz jego ambicji i wpływów w ówczesnym społeczeństwie rzymskim.
Petroniusz Maksymus był jednym z najbardziej wpływowych urzędników późnorzymskich. Jego kariera przebiegała przez różne etapy administracyjne, wojskowe i budowlane. Zajmując stanowiska zarówno w administracji miejskiej, jak i wojskowej, zdołał osiągnąć znaczące sukcesy, w tym konsulat oraz tytuł patrycjusza, a także pozostawił po sobie trwały ślad w postaci budowli, jak Forum Petronii Maximi. Jego życie to przykład, jak wielkie ambicje, zręczność polityczna i umiejętność zarządzania mogły zapewnić sukces w ówczesnym Cesarstwie Zachodniorzymskim.
Jak Petroniusz Maksymus rozpoczął swoje panowanie?
Petroniusz Maksymus był postacią, której ambicje polityczne i dążenie do władzy miały poważne konsekwencje dla losów Cesarstwa Zachodniorzymskiego. Według relacji historyka Jana z Antiochii, Maksymus wykorzystał sprzyjającą okazję, by pozbyć się swojego rywala, Aecjusza, którego postrzegał jako zagrożenie dla swoich aspiracji. Według tej relacji, Maksymus potrafił zatruć umysł cesarza Walentyniana III przeciwko Aecjuszowi, a w efekcie jego rywal został zamordowany z rąk samego cesarza. Działania Maksyma były nie tylko zemstą, ale także pretekstem do osiągnięcia władzy.
Zanim jednak doszło do tragedii, Maksymus musiał zmierzyć się z inną, bardziej osobistą kwestią. Według Jana z Antiochii, cesarz Walentynian III podjął działania, które doprowadziły do naruszenia godności żony Maksyma, Lucyny. Walentynian, który od dawna pragnął tej kobiety, wykorzystał pierścień Maksyma jako narzędzie do wciągnięcia Lucyny do swoich gier.
Zostając zaproszona na spotkanie, Lucyna początkowo nie wiedziała, że nie jest to wezwanie od jej męża, ale zamiast tego spotkała się z cesarzem. Choć początkowo opierała się jego zalotom, Walentynianowi udało się ją zmusić do uległości. Po powrocie do domu Lucyna oskarżyła swojego męża o zdradę, przekonując się, że to Maksymus wydał ją cesarzowi.
To, co miało początkowo charakter osobistej tragedii, szybko przerodziło się w polityczną konfrontację. Maksymus postanowił, że jego zemsta na cesarzu jest nieunikniona, a jego ambicje polityczne wymagały pozbycia się również Aecjusza – głównego rywala w drodze do władzy.
Petroniusz Maksymus, sojusz z Herakliuszami i morderstwo Aecjusza
Maksymus wiedział, że bez usunięcia Aecjusza nie będzie w stanie dążyć do realizacji swoich celów. W tym celu nawiązał tajne porozumienie z Herakliuszem, eunuchiem i primiceriusem sacri cubiculi (głównego dworskiego urzędnika), który również był w konflikcie z Aecjuszem. Oboje wspólnie przekonali cesarza Walentyniana III, że Aecjusz planuje zamach na jego życie. Walentynian uwierzył w te oskarżenia i w wyniku tego, 21 września 454 roku, dokonał zamachu na Aecjusza podczas spotkania. Z pomocą Herakliusza, cesarz zabił swojego magister militum (głównego dowódcę wojskowego).
Po śmierci Aecjusza, Maksymus zwrócił się do cesarza z prośbą o objęcie wolnego stanowiska po zamordowanym generale, jednak Walentynian III odmówił. Zgodnie z relacją Jana z Antiochii, Herakliusz doradził cesarzowi, aby nie pozwalał nikomu zdobyć tej władzy, którą cieszył się Aecjusz. W odpowiedzi, Maksymus uznał odmowę za wyzwanie, które tylko wzmocniło jego determinację. Decyzja była jasna – cesarz musiał zginąć.
Plan zabójstwa Walentyniana III
Podjąwszy decyzję o zabiciu cesarza, Maksymus potrzebował pomocy. Wybór padł na Optilię i Thraustilę, dwóch Scytów, którzy niegdyś służyli pod dowództwem Aecjusza. Po śmierci ich generała, zostali wyznaczeni na eskortę cesarza. Maksymus przekonał ich, że Walentynian III jest bezpośrednio odpowiedzialny za śmierć Aecjusza, a obiecywał im nagrodę za zdradzenie cesarza. Na tej podstawie Optilia i Thraustila postanowili pomóc Maksymusowi w wykonaniu zemsty.
W marcu 455 roku cesarz Walentynian III udał się na Pole Marsowe w Rzymie, gdzie zamierzał ćwiczyć strzelanie z łuku, w towarzystwie Optilii, Thraustili i ich ludzi. Gdy cesarz zsiadł z konia, by rozpocząć ćwiczenia, Optilia podszedł do niego i zadał mu cios nożem w skroń. Walentynian, zdumiony i ranny, odwrócił się, a Optilia dobił go kolejnym uderzeniem. W tym samym momencie Thraustila zabiła Herakliusza, który towarzyszył cesarzowi. Po zabójstwie, Scytowie zabrali cesarski diadem oraz szaty i przynieśli je do Maksymusa, w ten sposób kończąc życie Walentyniana III.
Przemiany polityczne po zabójstwie cesarza
Nagła i brutalna śmierć Walentyniana III pogłębiła kryzys w Cesarstwie Zachodniorzymskim, które znalazło się bez wyraźnego następcy tronu. W odpowiedzi na tę lukę, pojawiło się kilku kandydatów, którzy mieli szansę na objęcie władzy. Poparcie armii było podzielone między trzech głównych pretendentów do tronu:
- Maksymian, były domesticus (ochroniarz) Aecjusza, syn zamożnego egipskiego kupca, który zyskał wpływy w Italii.
- Majorian, który po śmierci Aecjusza objął dowództwo nad armią i cieszył się poparciem cesarzowej Licynii Eudoksji.
- Maksymus, który uzyskał poparcie senatu rzymskiego i, dzięki dystrybucji pieniędzy wśród urzędników pałacu cesarskiego, 17 marca 455 roku zapewnił sobie tron cesarski.
W wyniku tych wydarzeń Petroniusz Maksymus objął władzę w Cesarstwie Zachodniorzymskim, ale jego panowanie, podobnie jak wstąpienie na tron, miało burzliwy przebieg.
Petroniusz Maksymus jako cesarz
Po zdobyciu pełnej kontroli nad pałacem cesarskim Petroniusz Maksymus szybko umocnił swoją władzę, podejmując decyzję o poślubieniu Licynii Eudoksji, wdowy po Walentynianie III. Choć była to dla niej niechętna decyzja, musiała spełnić oczekiwania nowego cesarza.
Licynia Eudoksja miała silne podejrzenia, że Petroniusz Maksymus mógł być zamieszany w morderstwo jej zmarłego męża. Faktycznie, Maksymus okazał się bardzo przychylny wobec zabójców Walentyniana III, co tylko potęgowało jej nieufność. Jednak niechęć nowej cesarzowej nie powstrzymała jej od zawarcia małżeństwa z Maksymusem.
W międzyczasie, dwór w Konstantynopolu, stolicy Wschodniego Cesarstwa, odmówił uznania nowego cesarza. Aby umocnić swoją pozycję, Petroniusz Maksymus podjął szybkie kroki. Na początku mianował Awitusa na stanowisko magister militum, czyli głównego dowódcy wojskowego, i wysłał go do Tuluzy w celu pozyskania wsparcia od Wizygotów. Dodatkowo, Petroniusz Maksymus zerwał zaręczyny Eudokii, córki Licynii Eudoksji, z Hunerykiem, synem króla Wandalów, Gejzeryka. Zamiast tego wydał ją za mąż za swojego syna, licząc na wzmocnienie pozycji swojej rodziny i cesarza.
Jednak to działanie wywołało gniew Gejzeryka, który nie potrzebował wiele, by znaleźć pretekst do wojny. Po rozpaczliwym apelu Licynii Eudoksji do dworu Wandalów, król Gejzeryk zdecydował się na najazd na Italię.
Przygotowanie do najazdu i upadek Maksymusa
W maju 455 roku, zaledwie dwa miesiące po objęciu tronu przez Maksymusa, do Rzymu dotarła wiadomość, że Gejzeryk i Wandalowie płyną do Italii. Panika ogarnęła miasto, a wielu mieszkańców w popłochu zaczęło uciekać. Maksymus, zdając sobie sprawę, że Awitus nie wrócił jeszcze z pomocą od Wizygotów, uznał, że obrona przed nadciągającymi Wandalami jest niemożliwa. W tej sytuacji, próbował zorganizować swoją ucieczkę, nakłaniając Senat do towarzyszenia mu w tej desperackiej decyzji.
Jednak w obliczu chaosu, Maksymus został porzucony przez swoich ochroniarzy i dworzan, pozostawiony samemu sobie w obliczu nadciągającego niebezpieczeństwa. 31 maja 455 roku, kiedy Maksymus samotnie wyjeżdżał z Rzymu, został zaatakowany przez rozwścieczony tłum. Wersja jednego z przekazów mówi, że Maksymus został ukamienowany na śmierć przez ludzi, którzy nie wybaczyli mu jego rządów. Inna wersja twierdzi, że Maksymus został zabity przez Ursusa, rzymskiego żołnierza. Jego ciało zostało okaleczone i wrzucone do rzeki Tyber.
Maksymus panował zaledwie 75 dni, a jego rządy zakończyły się tragicznie. Istnieje przypuszczenie, że również jego syn z pierwszego małżeństwa, Palladiusz, który nosił tytuł cezara w okresie od 17 marca do 31 maja 455 roku, również poniósł śmierć, poślubiając przyrodnią siostrę Eudokię.
Wandalowie podbijają Rzym
Zaledwie trzy dni po śmierci Maksymusa, 2 czerwca 455 roku, Gejzeryk zdobył Rzym. Wandalowie rozpoczęli swoje grabieże, które trwały przez dwa tygodnie. W czasie plądrowania miasta, zgodnie z relacją, po interwencji papieża Leona I, Wandalowie powstrzymali się od podpaleń, morderstw oraz tortur.
Mimo tego, niektóre źródła wskazują, że zniszczone zostały świątynie, budynki publiczne, prywatne domy, a nawet pałac cesarski. Dodatkowo, Wandalowie zabrali wiele dzieł sztuki i uprowadzili rzymian, wysyłając ich do Afryki Północnej jako niewolników.
To brutalne splądrowanie Rzymu przez Wandalów dało początek współczesnemu pojęciu wandalizmu, odnoszącego się do zniszczenia i zniszczeń dokonywanych przez grupy na wielką skalę. W wyniku najazdu, Gejzeryk uprowadził również Licynię Eudoksję, cesarzową, oraz jej córki Placydię i Eudokię, co miało znaczący wpływ na dalsze losy Cesarstwa Zachodniorzymskiego.
