4 stycznia 46 p.n.e rozegrała się bitwa pod Ruspiną

Tego dnia 46 p.n.e. w trakcie wojny domowej pomiędzy Cezarem a zwolennikami Pompejuszy rozegrała się bitwa pod Ruspiną

Bitwa pod Ruspiną to jedno ze starć w trakcie wojny domowej Cezara z Pompejuszami, która rozegrała się w 46 roku p.n.e. Cezar nie odniósł wówczas jasnego zwycięstwa, ale po walnej bitwie, gdy dotarły posiłki i zaopatrzenie, pokonał numidyjską jazdę.

Wojna domowa Cezara z Pompejuszem

Wojna domowa między Gnejuszem Pompejuszem a Gajuszem Juliuszem Cezarem była jednym z ostatnich konfliktów polityczno-militarnych w Republice Rzymskiej. Rozpoczęła się 10 stycznia 49 roku p.n.e. od serii konfrontacji politycznych i militarnych, pomiędzy:

• Cezarem, jego politycznymi zwolennikami (populares) i jego legionami – cezarianie,
• a optymatami, politycznie konserwatywnym i społecznie tradycjonalistycznym stronnictwem senatu rzymskiego, którzy byli wspierani przez Gnejusz Pompejusza Wielkiego i jego legiony – pompejańczycy.

Bracia Grakchowie i ich reformy polityczne zainicjowały podziały między optymatami a popularami. W 60 roku p.n.e. Cezar, Pompejusz i Krassus utworzyli I triumwirat, próbując ograniczyć wpływy senatu. Kiedy Pompejusz poślubił córkę Cezara, sojusz się rozpadł, a wojna stała się nieunikniona.

Poważny konflikt rozpoczął się, gdy Cezar przekroczył rzekę Rubikon. Cezar prowadził kampanię podboju Galii, co spotkało się z niezadowoleniem Pompejusza i jego sojuszników. Po śmierci Krassusa, Pompejusz i Cezar znaleźli się w konfrontacji. Bitwa pod Farsalos w 48 roku p.n.e. zakończyła się zwycięstwem Cezara, a Pompejusz uciekł do Egiptu, gdzie został zabity na rozkaz Ptolemeusza XIII. Wówczas jego syn, Gnejusz Pompejusz Młodszy, przyłączył się do przeciwników Cezara i rozpoczął wraz z bratem zbieranie wojsk w Afryce.

Wojna przeniosła się do Afryki, gdzie zwolennicy Pompejuszów próbowali się bronić. Tam doszło do bitwy pod Ruspiną. Bitwa pod Thapsus w 46 roku p.n.e. zakończyła się klęską optymatów, a Cezar ponownie zwyciężył. Walki w Hiszpanii, gdzie stawiał czoła Pompejuszowi, zakończyły się kolejnym sukcesem Cezara.

Po czterech latach walki polityczno-militarnej, toczonej w Italii, Grecji, Egipcie, Afryce i Hiszpanii, Cezar pokonał przeciwników w bitwie pod Mundą i został Dictator perpetuus (dożywotnim dyktatorem) Rzymu.

Zmiany w rzymskich rządach, które nastąpiły w tym czasie, w dużej mierze wyeliminowały tradycje polityczne Republiki Rzymskiej, co doprowadziło do powstania Cesarstwa Rzymskiego.

Jak doszło do bitwy pod Ruspiną? Siły obu stron

17 grudnia 47 roku p.n.e. Cezar przybył do Lilybaeum na Sycylii i zgromadził tam swoje siły, zamierzając zmiażdżyć optymatów w Afryce. Cezarowi jednak nie udało się  przewieźć całej swoją armii złożonej z sześciu legionów. Na Sycylii pozostawiono dużą ilość zwierząt służących do transportu, a także, żywności i paszy.

Cezar miał nadzieję, że sytuacja zaopatrzeniowa w Afryce ulegnie poprawie. Wypłynął 25 grudnia, ale jego złe planowanie, oparte na ograniczonych informacjach o dobrym miejscu do lądowania i silnych wiatrach, rozproszyło jego konwój.

Cezar wylądował pod Hadrumentum 28 grudnia z zaledwie 3000 legionistów i 150 jazdy. Nie koncentrując swoich legionów, Cezar nie miał dość sił, aby oblegać lub zmusić do kapitulacji Hadrumentum i rozbić obóz w pobliżu Ruspiny.

1 stycznia 46 roku p.n.e. zdobył miasto Leptis, gdzie został wzmocniony przez niektóre z jego rozproszonych oddziałów (V i X legion). Następnego dnia do Ruspiny przybyło jeszcze kilka posiłków. Pozostawił sześć kohort w garnizonie Leptis i pomaszerował z powrotem do Ruspiny.

4 stycznia Cezar wyruszył na misję poszukiwawczą, początkowo z 9000 legionistów w trzydziestu niedostatecznie sformowanych kohortach. Niedaleko nieprzyjaciel został zauważony i Cezar posłał po 400 jazdy i 150 łuczników. Następnie Cezar osobiście poprowadził rekonesans.

Po stronie optymatów, pod dowództwem Tytusa Labienusa, który walczył u boku Cezara w trakcie wojny galijskiej, a później stanął po stronie Pompejusza, a także Marcusa Petreiusa i Gnejusza Kalpurniusza Pizona, siły przedstawiały się następująco:

• 9 600 jazdy numidyjskiej,
• 1 600 jazdy galijskiej i germańskiej,
• lekka piechota.

Po stronie Cezara zaś, wraz z Publiuszem Hostiliuszem Saserną:

• 9 000 legionistów,
• 400 jazdy,
• 150 łuczników.

Bitwa pod Ruspiną – przebieg

Tytus Labienus rozmieścił 8000 jazdy numidyjskiej i 1600 galijskiej i germańskiej w niezwykle zwartych formacjach. Wprowadziło to w błąd Cezara, który uważał, że jest to piechota.

Cezar rozmieścił więc swoje siły w jednej wysuniętej linii, aby zapobiec okrążeniu, z niewielkimi siłami 150 łuczników na przedzie i 400 jazdy na skrzydłach. Labienus rozciągnął swoją jazdę na obu flankach, aby otoczyć Cezara, ściągając do centrum swoją lekką piechotę numidyjską.

Numidyjska lekka piechota i jazda zaczęły męczyć legionistów Cezara oszczepami i strzałami. Okazało się to bardzo skuteczne. Legioniści nie mogli odpowiedzieć na ostrzał – Numidyjczycy po prostu wycofaliby się na bezpieczną odległość i kontynuowali atak.

Jazda numidyjska rozgromiła jazdę Cezara i zdołała otoczyć jego legiony, które przegrupowały się w krąg, aby stawić czoła atakom ze wszystkich stron. Numidyjska lekka piechota bombardowała legionistów pociskami.

Zdenerwowani żołnierze zebrali się razem, stając się łatwiejszym celem dla ostrzału przez Numidyjczyków. Tytus Labienus podjechał do pierwszego szeregu wojsk Cezara, podchodząc bardzo blisko, aby zadrwić z wojsk wroga. Żołnierz z X Legionu podszedł do Labienusa, który go rozpoznał. Rzucił pilum w konia Labienusa, zabijając go.

Niektórzy żołnierze Cezara wpadli w panikę. Cezar wydał rozkaz jak najdłuższego ustawienia linii bojowej tak. Sztandary miały być zwrócone w stronę jazdy numidyjskiej na tyłach Rzymian, a pozostałe kohorty lekkiej piechoty numidyjskiej na przedzie.

Legioniści szarżowali i atakowali pilum, rozpraszając piechotę i jazdę optymatów. Ścigali wroga przez krótki dystans i zaczęli maszerować z powrotem do obozu. Jednak Marek Petrejusz i Gnejusz Kalpurniusz Pizon pojawili się z jazdą numidyjską w sile 1600 i dużą liczbą lekkiej piechoty, która nękała wycofujących się legionistów Cezara.

Cezar przerzucił swoją armię do walki i przeprowadził kontratak, który zepchnął siły optymatów z powrotem na wzniesienia. Całkowicie wyczerpane obie armie wycofały się z powrotem do swoich obozów.

Co działo się po bitwie?

Choć Cezar odniósł porażkę, nie zadbawszy odpowiednio o zaopatrzenie, to jego armia pozostała nietknięta. Cezar ufortyfikował więc swój obóz w Ruspinie. Rzemieślnicy wojskowi produkowali proce i oszczepy, a Cezar wysyłał wiadomości, aby przywieźć jak najwięcej zboża i innych zapasów.

Tymczasem do Pompejusza dołączył Metellus Scypion. Natomiast król Juba nie wspomógł go, gdyż jego uwagę odciągał atak Bokchosa z Mauretanii. W szeregach wojska Pompejusza rozpoczęły się dezercje. Scypion prowokował Cezara do walki, ale nie doszło do walnej bitwy.

Wkrótce siły Cezara wspomogły legiony XII i XIV, 1000 lekkozbrojnych piechurów i 800 galijskiej jazdy, dopłynęło także zaopatrzenie. Pod koniec stycznia Cezar wyruszył ze swoimi wojskami, omijając Ruspinę, po czym zawrócił i zajął pobliskie wzgórza, zagrażając tym samym obozowi Pompejusza. Doszło do walki, w której poległa jazda numidyjska.

Kolejnym starciem w wojnie była bitwa pod Tapsus, która rozegrała się w kwietniu i przyniosła Cezarowi zwycięstwo.

Bibliografia:

• Carry M., Scullard H.H., Dzieje Rzymu. Od czasów najdawniejszych do Konstantyna, Warszawa 1992.
• Goldsworthy A., Cezar. Życie giganta, Warszawa 2018.

Fotografia poglądowa, Gajusz Juliusz Cezar – posąg Cezara w Rimini, źródło: Wikimedia Commons