Na terenie Ojcowskiego Parku Narodowego, w odległości 4 km od Ojcowa, wznosi się urwista skała, zwana Grodziskiem. Na jej szczycie stoi barokowy kościółek pod wezwaniem Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny, który wraz z otoczeniem stanowi niezwykle urokliwy zespół architektoniczno-przyrodniczy, zwany Pustelnią błogosławionej Salomei. Chciałabym pokrótce przybliżyć historię tego miejsca i przez to zachęcić również do jego zobaczenia, co bez wątpienia będzie przemiłym doświadczeniem oraz przygodą nie tylko dla wielbicieli historii, ale także dla wszystkich, którzy w naturze poszukują ciszy, wytchnienia i spokoju lub też po prostu kochają wędrówki.
Walory tego przecudnego i niepowtarzalnego w swym klimacie miejsca docenili już historycy sztuki, również kilku historyków i archeologów podjęło się próby zgłębienia jego tajemnic. Natomiast dla turystów, każdego roku tak licznie odwiedzających Dolinę Prądnika, miejsce to jest jeszcze mało znane. Grodzisko oprócz walorów estetycznych posiada również bogatą historię, sięgającą początku XIII wieku, przez którą przeplatają się losy wybitnych postaci – Henryka Brodatego, Konrada Mazowieckiego, Bolesława Wstydliwego oraz jego siostry – błogosławionej Salomei.
Historię Grodziska można podzielić na trzy okresy, które wpłynęły na jego współczesny wygląd i charakter. Pierwszy okres sięga XIII w., kiedy to w 1228r. książę śląski Henryk Brodaty wybudował w tym miejscu warowny gród, strzegący dostępu do Krakowa. Działo się to w trakcie trwania walk o tron krakowski jakie toczyli ze sobą Henryk i Konrad Mazowiecki po śmierci Leszka Białego. W źródłach gród ten nosi nazwę Castrum Scala. Według Długosza na zamku tym miał się ukrywać przez 5 lat małoletni wówczas Bolesław Wstydliwy, wraz z matką księżną Grzymisławą, wdową po Leszku Białym. Gród kilkukrotnie próbował zdobyć Konrad Mazowiecki. Udało się to dopiero w 1242r. Zamek został wówczas spalony.
Kolejny etap w dziejach Grodziska związany jest z osoba błogosławionej Salomei Piastówny, siostry Bolesława Wstydliwego. W młodym wieku została ona poślubiona Kolomanowi halickiemu i wysłana na Węgry. Po śmierci męża, która miała miejsce w 1241r., około 1243r. Salomea powróciła do Krakowa. W Zawichoście niedaleko Sandomierza założyła pierwszy na ziemiach polskich klasztor klarysek. Jednak z powodu najazdów tatarskich i litewskich siostry musiały szukać nowego, bezpieczniejszego miejsca. I tak o to, w 1257r., klasztor został przeniesiony do Grodziska, w miejsce spalonego zamku księcia śląskiego. Pomiędzy rokiem 1314 a 1320 klaryski przeniosły się do Krakowa. Po opuszczeniu Grodziska przez siostry miejsce to zaczęło popadać w ruinę. Dopiero w 1642r., na ruinach klasztoru, klaryski krakowskie wzniosły mały kościółek pod wezwaniem Wniebowzięcia NMP.
Ostatni etap w dziejach Grodziska związany jest z działalnością księdza Sebastiana Piskorskiego, który w latach 1677-1691 zrealizował barokowe założenie architektoniczno-przestrzenne, zwane Pustelną błogosławionej Salomei. Usytuowana jest ona na cyplu skalanym nad Doliną Prądnika. Teren opada łagodnie tylko w kierunku wschodnim, gdzie można zobaczyć ślady wałów obronnych średniowiecznego grodu. Do Grodziska można się dostać polną drogą od strony Skały lub też z szosy w Dolinie Prądnika po dość stromej ścieżce biegnącej wśród lasu.
Całość założenia architektonicznego można podzielić na trzy trzony. Pierwszy to tzw. domek kapelana, jednonawowy kościół z przyległym do prezbiterium Ogrójcem, otoczony kamiennym murem z posągami i kolumną błogosławionej Salomei. Na drugi trzon składają się 3 kaplice-sztuczne groty. Są to kolejno od lewej: świętej Marii Magdaleny, Zaśnięcia Najświętszej Marii Panny i świętego Jana Chrzciciela. Przed nimi usytuowana jest rzeźba słonia dźwigającego obelisk. Pomysł ten został przejęty od Berninego i jest naśladownictwem słynnej grupy zdobiącej rzymską Piazza Sopra Minerva. Trzecim trzonem jest położony poniżej niewielki taras, na którym stoi domek będący rekonstrukcją pustelni błogosławionej Salomei. Do miejsca tego wiedzie pięćdziesiąt krętych schodów zwanych „Stopniami Różańcowymi”.
Dolina Prądnika i jej okolice ze względu na swe warunki przyrodnicze – dzikość przyrody, ukształtowanie terenu – dość wcześnie stała się miejscem ulubionym przez pobożnych pustelników. W samym Grodzisku, począwszy od Salomei, pustelnikowali: Aleksander Soboniewski, ksiądz Engelbert Maurer, braciszek Warkocz, Feliks Ekkert i Katarzyna Rusinkowa. Być może było więcej pustelników, jednak nie pozostawili oni po sobie śladów w historii pisanej.
Grodzisko swoim wyjątkowym urokiem oddziałuje tak jak przed wiekami, tak i dzisiaj na odwiedzających to miejsce. Pamięć o Salomei, założycielce pobliskiego miasteczka Skała, trwa po dzień dzisiejszy. Jej postać widnieje w herbie miasta.
Najbardziej trafne spostrzeżenie, w pełni oddające urok i charakter Grodziska, zawarł Jan Adamczewski w swej książce pt. „W starym Krakowie” : „Nie wiem dlaczego, ale tu właśnie, (…), odczuwa się niemal namacalnie przeszłość.” Wszystkich, którzy chcieliby zobaczyć to piękne miejsce i poczuć jego klimat, zapraszam serdecznie do odwiedzenia Grodziska, zwłaszcza teraz, kiedy z tarasu widokowego, można podziwiać Dolinę Prądnika, mieniącą się tysiącami barw jesieni.
Beata Nowak
Bibliografia:
Jana Długosza Roczniki, czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego, księga V, VI, Warszawa 1973.
Adamczewski J., W starym Krakowie, Kraków 1968r.
Rokosz M., Grodzisko Skalskie nad Prądnikiem albo tzw. Pustelnia bł. Salomei w XIIIw., [w:] Prądnik. Prace i Materiały Muzeum im. Prof. W. Szafera, t.10, red. K. Grodzka, J. Partyka, Ojców 1995.
Wiśniewski J., Historyczny opis kościołów, miast, zabytków i pamiątek w olkuskiem, Kielce 2000.
