Jak jadali starożytni Rzymianie?

Rzymian znamy przede wszystkim z ich osiągnięć w dziedzinie polityki czy wojskowości. Dzięki swojej niezłomności stworzyli olbrzymie imperium które przez prawie 700 lat rządziło basenem morza śródziemnego. Jednakże nie żyli samymi podbojami czy polityką potrafili korzystać z życia organizując czy to igrzyska czy wystawne uczty dla swoich przyjaciół, rodziny. Artykuł ten zostanie poświęcony nawykom żywnościowym starożytnych Rzymian.

Źródła historyczne poświęcone kuchni rzymskiej

z13763187Q,-Urodziny-Heroda---XIX-wieczny-obraz-dwarda-ArmitaKuchnia rzymska w czasach królewskich czy nawet w okresie republiki jest nam bardzo mało znana. Zachowały się nieliczne wzmianki o występowaniu zapisów kulinarnych w niezachowanych dziełach Katona Starszego, którego dzieła i tak były bardziej poświęcone rolnictwu. Dopiero podbój świata greckiego, wpływ jego na kulturę rzymską spowodował, że Rzymianie bardziej zainteresowali się żywnością i żywieniem.

Najbardziej znanym nam smakoszem rzymskim był Marek Gawiusz Apicjusz, żyjący za czasów panowania cesarza Tyberiusza. Jego dzieło „O sztuce kucharskiej ksiąg 10” (De re coquinaria libri X) stało się najważniejszym źródłem dla poznania nawyków żywnościowych Rzymian. Dzieło to zawiera ok. 450 przepisów. Sam Apicjusz został zapamiętany jako wspaniały kucharz i organizator przyjęć. W dbałości o jakość potraw osobiście kontrolował czym są karmione zwierzęta idące pod nóż w jego kuchni. Od jego imienia w całym imperium rzymskim małe bułeczki oraz ciasta nazywano apikia. Podobno popełnił samobójstwo, gdy już nie mógł używać rozkoszy stołu.

Rzymskie posiłki w ciągu dnia.

Starożytni Rzymianie w trakcie dnia jedli trzy posiłki, w których uczestniczyły również kobiety. Rano pomiędzy trzecią a czwartą godziną, tj. między ósmą a dziewiątą Rzymianie jedli śniadanie czyli ientaculum, w połowie dnia pomiędzy szóstą a siódmą godziną, czyli jedenastą a południem jedli prandium (II śniadanie, obiad) i wreszcie najważniejszym posiłkiem była kolacja, czyli cena spożywana po południu po kąpieli, czyli między trzecią a czwartą godziną.

Pierwsze dwa posiłki były lekkie i szybkie. Jedzono wówczas chleb, owoce, warzywa, sery oraz pozostałości z kolacji. Często te posiłki spożywano na stojąco. Najważniejszy posiłek dnia, czyli kolacja (cena) spożywana była wpierw w atrium domostwa, gdzie przez to biesiadnicy byli wystawieni na spojrzenia przechodniów, później zaczęto spożywać wewnątrz w domu w specjalnym pokoju zwanym cenaculum, który z czasem przybrał nazwę triclinium, kiedy to Rzymianie oraz Italikowie z wyższych warstw społecznych przyjęli zwyczaj spożywania kolacji leżąc na kanapach (klinai) od Greków. Od tego czasu jedzenie na stojąco stało się symbolem prostactwa.

Na środku triclinum stał kwadratowy lub okrągły stół (mensa), wokół niego leżały rozstawione kanapy, na których biesiadnicy leżeli, opierając się na lewym boku w ten sposób, aby mieć wolną prawą rękę i aby móc jeść. Stół był z marmuru lub kości słoniowej. W pierwszym wieku p.n.e pojawia się obrus (mantele). Na stole stały potrawy, wino, solniczki. Potrawy płynne spożywano czymś w rodzaju łyżki (cochlear), pozostałe potrawy natomiast spożywano ręcznie. Naczynia stołowe w zależności od stanu majętności były wykonywane z gliny lub brązu dla biednych, natomiast dla bogatych srebrne z ozdobionymi wykończeniami. Były dwa rodzaje talerzy: patina – płytki oraz castinus – głęboki. Puchary do wina, czyli pocula wykonywane były z kryształu czy ze złota, zdobione drogocennymi kamieniami. Wino pito rozcieńczone wodą.

Kolacja jako najważniejszy posiłek w ciągu dnia.

Przeważnie kolacja składała się z trzech części: gustatio, cena, secundae mensae.

Zależne to było od rodzaju kolacji, czy była to kolacja rodzinna czy biesiadna i od możliwości finansowych gospodarza.

Gustatio to coś w rodzaju przystawki z lekkimi daniami, mającej na celu pobudzenie apetytu, podawano wtedy jajka sporządzane na różne sposoby z różnymi sosami, jarzyny, różne warzywa, oliwki, grzyby, karczochy, szparagi, ostrygi, solone ryby oraz wędliny. Pomiędzy jednym a drugim daniem pito mulsum, lekkie i doprawione miodem wino.

20060822-QZE00021_QAB08159p17-RzymNastępnie była cena, najbardziej treściwy posiłek i jedyny, jeśli to była kolacja rodzinna. W przypadku uczty składała się z różnych dań mięsnych i rybnych. Najbardziej rozpowszechnionym mięsem była wieprzowina, sprzedawana na fora suaria. Po za tym jedzono również wołowinę. Mniej wartościowymi gatunkami mięsa było mięso z dzikiego osła, kozy i barana. Jedzono również dziczyznę różnorodne ptactwo takie jak: gęsi, kaczki, gołębie, drozdy, kuropatwy.

Bardzo ważną rolę odgrywały sosy, gdzie najbardziej rozpowszechnionym był garum produkowany był w Pompejach. Składniki, które używano aby go wytworzyć to: ryby, zioła, olej, wino, pieprz, ocet, sól, następnie pozostawiano go na okres 20 dni aby sfermentował. Inne sosy sporządzano na bazie kminki, miodu octu, płynu rybnego. Potrawy podawane podczas wystawnych uczt były faszerowane. Podczas cena tylko mężczyźni mogli pić wino. Pod koniec cenae w ciszy składano dary larom domowym, po którym zaczęto pić wino w dużych ilościach. Ucztę zamyka secundae mensae, podczas których jedzono owoce i słodycze i podawano pikantne jedzenie, aby skłaniać do picia. Wtedy również zaczęto wznosić toasty za obecnych i nie obecnych za wybitne osobowości. Wznoszenie toastów było urozmaicane pokazami tańca, muzyki, śpiewu. Również w niektórych przypadkach urządzano gry hazardowe. Zamożni dla swoich gości przygotowywali konkursy z nagrodami. Uczty kończyły się późną nocą. 

Marcin Zawadzki

Bibliografia:

Mała encyklopedia kultury antycznej, red. Z. Piszczek, Warszawa 1990.

Winniczuk L., Ludzie, zwyczaje i obyczaje starożytnej Grecji i Rzymu, Warszawa 2008.

Leave a Comment

Twój adres e-mail nie zostanie opublikowany. Wymagane pola są oznaczone *

*