Jan Luksemburski jest znany w historiografii także jako Jan Ślepy. Był synem cesarza Henryka VII Luksemburskiego i Małgorzaty Brabanckiej. Chłopiec miał dostać imię po ojcu – Henryk, ale matka postanowiła, że nada synowi imię po swoim ojcu – Janie I Zwycięskim.
Choroba Jana Luksemburskiego
Król Jan Luksemburski chorował dziedzicznie na oczy. Od młodości stopniowo tracił wzrok, aby ostatecznie całkiem oślepnąć! Monarcha korzystał z pomocy lekarzy, których kuracje nie pomagały. Jednego z nich – Francuza – za karę kazał w worku, we Wrocławiu wrzucić do Odry.
Z chorobą króla Czech wiąże się pewna zabawna sytuacja. W listopadzie 1339 roku Jan Luksemburski rozmawiał z Albrechtem II Kulawym z dynastii Habsburgów na temat sytuacji w Tyrolu, który to Tyrol król Czech próbował sobie podporządkować.
Obaj władcy rozmawiali w cztery oczy i nikogo więcej nie było z nimi w komnacie. Po skończonej rozmowie chcieli wyjść z komnaty. Jan Luksemburski był już wtedy niewidomy i nie widział klamki, którą można byłoby otworzyć drzwi.
Natomiast Albrecht II Kulawy widział ową klamkę, ale ponieważ miał problemy z poruszaniem się (stąd przydomek), nie mógł do niej dojść i otworzyć Janowi Luksemburskiemu drzwi. Obu władców bardzo rozbawiła ta sytuacja.
Przypadłość Jana Luksemburskiego była przyczyną jeszcze innego ciekawego zdarzenia. W latach 40. XIV wieku stosunki polsko-czeskie były napięte. Wojna wisiała w powietrzu. W końcu do niej doszło, gdy w 1345 roku w Kaliszu aresztowano syna Jana Luksemburskiego – Karola.
Aresztowanie odbyło się z inicjatywy króla polskiego – Kazimierza Wielkiego. Karolowi udało się wydostać z niewoli, ale Kazimierz Wielki zaatakował zbrojnie Śląsk. Łupił ziemie, które należały do księcia Mikołaja opawskiego, a ten wezwał na pomoc Jana Luksemburskiego.
Ten z kolei zwołał na sejm szlachtę czeską i powiedział, że trzeba mieczem i inną bronią chronić swe królestwo. Dodał, że trzeba zniszczyć butę Kazimierza Wielkiego. Szlachta stwierdziła, że nie ma obowiązku walczyć poza granicami kraju, a tylko w ich obrębie. Jan Luksemburski odpowiedział wtedy, że księstwo opawskie, jak i inne księstwa polskie, uznają swoją przynależność do królestwa czeskiego.
Po takich słowach ruszyło z Janem Luksemburskim 500 konnych, a wkrótce 2000 jeźdźców. Wojska Kazimierza Wielkiego zaczęły się cofać, aż Jan Luksemburski dotarł pod Kraków. Tam król polski miał zaproponować Janowi Luksemburskiemu pojedynek.
Stwierdził, że ten, który go zwycięży, będzie mógł zrobić z pokonanym, co będzie uważał. Gdzie tu jest haczyk? Jest, i to bardzo duży. Jan Luksemburski w tamtym czasie był już niewidomy! Król czeski odpowiedział ironicznie, że może przystać na propozycję Kazimierza Wielkiego, ale tylko wtedy, gdy on również straci wzrok, bo wtedy będą mieli równe szanse.
Wkrótce wojskom czeskim zabrakło zaopatrzenia, a Kazimierza Wielkiego wsparł jego siostrzeniec – król Węgier Ludwik Andegaweński. W takiej sytuacji Jan Luksemburski zarządził odwrót w stronę Śląska.
Jan Luksemburski tytularnym królem Polski, ale nie tylko on
Nie tylko Jan Luksemburski był tytularnym królem Polski. Byli nimi także jego poprzednicy na tronie czeskim: Henryk Karyncki i Rudolf III Habsburg. Henryk Karyncki był mężem Anny Przemyślidki – córki Wacława II – króla Czech i Polski. Rudolf III Habsburg to z kolei mąż Ryksy Elżbiety – córki króla Polski Przemysła II, który tragicznie zginął w Rogoźnie.
W 1335 roku na zjeździe w Wyszehradzie zapłacił królowi Janowi Luksemburskiego 20.000 kop groszy praskich za zrzeczenie się praw do polskiej korony.
Niewierność króla Jana Luksemburskiego
W 1322 roku, gdy Jan Luksemburski był mężem Elżbiety Przemyślidki, urodził się jego pozamałżeński syn, którego matką była nieznana z imienia kobieta. Chłopcu nadano imię Mikołaj. Ojciec bardzo troszczył się o jego karierę. Nieślubny syn króla Czech został proboszczem w Oleśnicy, następnie kanonikiem praskim i wyszehradzkim, biskupem Naumburga oraz patriarchą Akwitei.
Elżbieta Przemyślidka, pierwsza żona Jana Luksemburskiego, z którą był wtedy związany król Czech, musiała nie wiedzieć o romansie męża i o narodzinach Mikołaja, gdyż w tamtym czasie, mimo chłodnych relacji między małżonkami, doszło do ostatniego zbliżenia między nimi.
Jego efektem były narodziny dwóch królewien – bliźniaczek: Anny i Eliżki. Eliżka zmarła w dzieciństwie, jeszcze za życia matki, Anna natomiast została żoną księcia z dynastii Habsburgów – Ottona, gdy miała 12 lat. Zmarła trzy lata po ślubie, w wieku 15 lat.
Co do liczby pozamałżeńskiego potomstwa króla Czech Jana Luksemburskiego, historycy uważają, że skoro często podróżował on po całej Europie, to musiał mieć więcej nieślubnych dzieci. Tym bardziej, że jego relacje z pierwszą żoną, Elżbietą Przemyślidką, nie układały się najlepiej.
Drugie małżeństwo Jana Luksemburskiego
Druga żona Jana Luksemburskiego – Beatrycze Bourbon, która podobnie jak pierwsza żona Karola IV Luksemburskiego, również pochodziła z Francji, w przeciwieństwie do małżonki swojego pasierba, nie odnalazła się w nowej ojczyźnie. Problemem była nieznajomość języka oraz to, że jej nowi poddani woleli żonę Karola Luksemburskiego, która była o wiele sympatyczniejsza od macochy swojego męża.
Krótko po przyjeździe do Czech, Beatrycze Bourbon wróciła do Francji. Jan Luksemburski odczuwał to, że żona jego najstarszego syna jest mile widziana w Pradze, podczas gdy Beatrycze Bourbon nie jest darzona sympatią.
Pokazała mu to reakcja praskiego ludu na wyjazd jego drugiej żony z Pragi, który wówczas wiwatował. Dodajmy, że Beatrycze Bourbon już nigdy do Czech nie wróciła. Gdy tylko druga żona Jana Luksemburskiego wyjechała z Pragi, król Czech nakazał Blance Walezjuszce – pierwszej żonie Karola IV Luksemburskiego, przeniesienie się do Brna na Morawach. Mieszkała w tamtejszym zamku.
Beatrycze Bourbon urodziła Janowi Luksemburskiemu jedynego syna, któremu nadano imię Wacław. Wychowywany był przez piastunki bez matki. Wacław dogadywał się ze swoimi przyrodnimi braćmi: Karolem i Janem Henrykiem, którzy zrzekli się na jego rzecz Luksemburga. W dodatku w 1354 roku, gdy Karol IV Luksemburski był już cesarzem, podniósł Luksemburg do rangi księstwa, a Wacławowi przyznał tytuł księcia luksemburskiego, brabanckiego i limburskiego.
W latach 50. XIV wieku, Wacław ożenił się z córką księcia brabanckiego Jana III – Joanną. Była ona starsza od Wacława o 15 lat i była wdową po hrabim Hainaut i Holandii – Wilhelmie IV. Małżeństwo Wacława i Joanny trwało trzy dekady, ale nie doczekali się dzieci.
Kazimierz Wielki miał ożenić się z córką Jana Luksemburskiego… ale ta umarła
11 lipca 1341 roku zmarła Małgorzata Luksemburska. Była córką króla Czech Jana Luksemburskiego i Elżbiety Przemyślidki i rodzoną siostrą Karola IV Luksemburskiego. Jej ojciec prowadził negocjacje z Kazimierzem Wielkim, który był wdowcem po Annie „Aldonie” Giedyminównie, aby poślubił on jego córkę.
Małgorzata była wdową po Henryku XIV Bawarskim. Razem mieli syna – Jana I Dziecię, który zmarł krótko przed matką. W związku z tym dobrze ona rokowała, jako płodna kobieta, która mogłaby zapewnić królowi Polski potomstwo.
Najprawdopodobniej w trakcie prowadzonych negocjacji w sprawie małżeństwa Kazimierza Wielkiego z Małgorzatą Luksemburską, ona zachorowała. W związku z tym król Czech Jan Luksemburski wpisał do umowy klauzulę, według której sojusz polsko-czeski będzie trwał nawet, gdy Małgorzata Luksemburska umrze.
Kazimierz Wielki najprawdopodobniej nie został powiadomiony o śmierci swojej niedoszłej żony, i gdy przybył do Pragi po swoją wybrankę okazało się, że ona nie żyje. Jan Luksemburski obiecał jednak, że załatwi niedoszłemu zięciowi nową żonę, i załatwił.
Została nią młodziutka księżniczka heska – córka langrafa Hesji – Henryka II Żelaznego – Adelajda. Ślub pary królewskiej odbył się 29 września 1341 roku. Adelajda okazała się bezpłodna, a to sprawiło, że Kazimierz Wielki, mimo że nie uzyskał unieważnienia małżeństwa, żenił się jeszcze dwukrotnie.
Z czeską mieszczką – Krystyną Rokiczaną, którą wkrótce oddalił, bo według Jana Długosza miała świerzb i była łysa (co niekoniecznie było prawdą, gdyż świerzb jest chorobą zaraźliwą, a źródła nie podają, by monarcha chorował na świerzb).
Po oddaleniu Krystyny, Kazimierz Wielki wziął kolejny ślub. Tym razem jego wybranką została księżniczka żagańska – Jadwiga. Został tym samym podwójnym bigamistą, gdyż Adelajda zmarła dopiero po śmierci Kazimierza Wielkiego, w 1371 roku, a Krystyna Rokiczana po 1365 roku.
Protoplastka Walezjuszy – małżeństwo Bony Luksemburskiej z Janem II Dobrym
Największym osiągnięciem Jana Luksemburskiego było wydanie swojej córki Jitki, czy też Guty, a we Francji zwanej Boną, za następcę francuskiego tronu Jana II Dobrego. Negocjacje dotyczące owego mariażu odbyły się w 1332 roku w Fontainebleau, natomiast małżeństwo zostało zawarte w Melun, latem 1332 roku.
Jan Luksemburski zawarł także sojusz z królem Francji o udzielaniu sobie pomocy wojskowej. Sojusz ten był wymierzony w Ludwika Bawarskiego, z którym Jan Luksemburski od dawna był skonfliktowany.
Kolejną kwestią był posag, jaki król Czech zapewniał dla swojej córki. Wynosił on 120 000 florenów i miał być wypłacany przez sześć lat, po 20 000 florenów rocznie. Miał on być formą spadku dla Bony Luksemburskiej i jej dzieci. Gdyby Bona Luksemburska nie urodziła dzieci i umarła bezpotomnie, wszelkie zakupy poczynione za te pieniądze: srebro, ziemia miały wrócić do Jana Luksemburskiego.
Co ciekawe, córka Jana Luksemburskiego nigdy nie została koronowana na królową Francji, a to dlatego, że zmarła w 1349 roku, jeszcze zanim jej mąż Jan II Dobry został królem Francji. Przed śmiercią zdążyła urodzić mężowi czterech synów i dwie córki.
W ten sposób stała się pramatką wszystkich królów Francji z dynastii Walezjuszów, z których ostatni – Henryk Walezy zmarł w 1589 roku. Była także spokrewniona z dynastią burgundzką, z której pochodziła pierwsza żona cesarza Maksymiliana I Habsburga, matka jego syna Filipa I Pięknego i córki Małgorzaty Habsburg.
Jan Luksemburski i jego tragiczna śmierć w bitwie pod Crécy
Król Jan Luksemburski, jako lennik króla Francji – Filipa VI brał udział w bitwie pod Crécy, która była jedną z bitew wojny stuletniej, czyli konfliktu między Francją a Anglią z lat 1337-1453. Towarzysze czeskiego monarchy prosili króla, by wycofał się z bitwy i ratował życie. Jan Luksemburski miał wtedy odpowiedzieć: Nie może tak być, by król czeski uciekał z walki, zatem zaprowadźcie mnie tam, gdzie jest największy zgiełk bitewny. Bóg niech będzie z nami, tylko starannie strzeżcie mego syna.
W związku z tym przyprowadzono króla na miejsce, gdzie prosił. Kronikarz Benes Krabice podaje, że król został zaatakowany dużą ilością strzał, ale jeszcze żył i eskortowano go w bezpieczne miejsce. Wojciech Iwańczak w biografii króla podaje jednak, że został on raniony w lewe oko.
Cios zadano trójbocznym narzędziem, które przeszło do wnętrza czaszki i spowodowało uszkodzenie mózgu. Król zmarł natychmiast. Nigdzie go nie przenoszono.
Bibliografia:
- Iwańczak Wojciech, Jan Luksemburski, Warszawa 2012.
