Od Republiki Rzymskiej, przez niewolę awiniońską, napięte relacje z faszystowskimi Włochami i III Rzeszą, dyplomatyczne manewry podczas II wojny światowej, aż po powojenne reformy i globalne zaangażowanie – historia Watykanu to opowieść o politycznej zręczności, moralnych dylematach i wpływie na losy świata. Jak Stolica Apostolska balansowała między neutralnością a koniecznością działania w obliczu konfliktów?
Tradycja katolicka głosi, że Stolica Apostolska diecezji rzymskiej została ustanowiona już w I wieku przez św. Piotra i św. Pawła. Przez kolejne stulecia rola Kościoła katolickiego stopniowo się umacniała, aż w 313 roku cesarz Konstantyn Wielki wydał edykt mediolański, który zapewnił Kościołowi nie tylko swobodę kultu, ale także uznanie jego statusu prawnego oraz posiadanych majątków. Następnie, w 380 roku, cesarz Teodozjusz I ogłosił edykt z Tesaloniki, który uczynił chrześcijaństwo religią państwową w całym Cesarstwie Rzymskim.
Po upadku Cesarstwa Zachodniorzymskiego w 476 roku, Kościół katolicki zaczął odgrywać kluczową rolę w zachowaniu porządku politycznego i społecznego. Na przestrzeni wieków jego władza ewoluowała, obejmując także kwestie świeckie, co miało kluczowe znaczenie dla przyszłego kształtu Państwa Kościelnego.
Podstawy terytorialnej niezależności Stolicy Apostolskiej zostały położone w VIII wieku, gdy papieże zaczęli otrzymywać ziemie od europejskich władców. W 728 roku król Longobardów Liutprand przekazał papieżowi pierwsze ziemie na mocy Darowizny Sutri, a w 756 roku król Franków Pepin Krótki oficjalnie ustanowił Państwo Kościelne poprzez tzw. Darowiznę Pepina.
Dzięki tym aktom papieże zyskali nie tylko duchowy autorytet, ale także realną władzę nad rozległym terytorium obejmującym niemal całe środkowe Włochy. Przez następne stulecia Kościół umacniał swoją pozycję, angażując się zarówno w sprawy polityczne, jak i militarne. W 800 roku papież Leon III koronował Karola Wielkiego na cesarza rzymskiego, ustanawiając tym samym translatio imperii, czyli przekazanie godności cesarskiej na władców Franków.
Ager Vaticanus i jego ponura sława
Nazwa Watykan ma swoje korzenie w starożytności i była używana już w czasach Republiki Rzymskiej. Odnosiła się pierwotnie do Ager Vaticanus – bagnistego obszaru położonego na zachodnim brzegu Tybru, naprzeciw Rzymu. Teren ten rozciągał się między Janikulum, Wzgórzem Watykańskim, Monte Mario, aż po Awentyn, obejmując także rejon, gdzie do Tybru wpadał strumień Cremera.
W dokumentach historycznych nazwa Ager Vaticanus była poświadczona jeszcze w I wieku n.e. W kolejnych stuleciach zaczęto jednak używać innego terminu – Vaticanus, który oznaczał znacznie mniejszy obszar, ograniczający się do Wzgórza Watykańskiego, dzisiejszego Placu św. Piotra oraz prawdopodobnie obecnej Via della Conciliazione.
Początkowo ziemie te nie cieszyły się dobrą sławą. Ze względu na swoje położenie w pobliżu etruskiego miasta Weje, wieloletniego rywala Rzymu, region ten nosił również inne nazwy: Ripa Veientana lub Ripa Etrusca. Jego bagnisty charakter, częste wylewy Tybru i izolacja sprawiały, że starożytni Rzymianie uznawali ten teren za niegościnny, a nawet złowrogi.
Nawet po przeprowadzeniu prac melioracyjnych Ager Vaticanus wciąż nie cieszył się dobrą reputacją. Poeta Marcjalis (40–102) z ironią wypowiadał się o niskiej jakości wina pochodzącego z tego regionu, co sugeruje, że ziemia nadal była trudna do uprawy.
Podobne świadectwo pozostawił historyk Tacyt, opisując wydarzenia roku 69, znanego jako Rok Czterech Cesarzy. Gdy armia północna, wspierająca Witeliusza, wkroczyła do Rzymu, część legionistów obozowała właśnie na terenach watykańskich.
Jak pisał Tacyt, duża część wojska przebywała w niezdrowych dzielnicach Watykanu, co spowodowało liczne zgony wśród żołnierzy. Bliskość Tybru oraz upał sprawiły, że Galowie i Germanie, nieprzyzwyczajeni do takiego klimatu, pili łapczywie z rzeki, co osłabiło ich organizmy i uczyniło podatnymi na choroby.
Wczesna historia Watykanu, Agrypina i Kaligula. Początki monumentalnej architektury
Pomimo niesprzyjających warunków teren zaczął się zmieniać w I wieku n.e.. Kluczową rolę odegrała Agrypina Starsza, która przeprowadziła osuszenie części obszaru i założyła tam ogrody. Wkrótce jej syn, cesarz Kaligula, wykorzystał ten teren do budowy cyrku dla wyścigów rydwanów. To właśnie on wzniósł w 40 roku cyrk, który później został ukończony przez cesarza Nerona i znany był jako Circus Gaii et Neronis, czyli Cyrk Nerona.
Najbardziej charakterystycznym śladem po tym obiekcie, który przetrwał do dzisiejszych czasów, jest obelisk watykański stojący na Placu św. Piotra. Przywieziony z egipskiego Heliopolis przez Kaligulę, pierwotnie znajdował się w centralnym miejscu cyrku. To właśnie w nim, po wielkim pożarze Rzymu w 64 roku miały miejsce masowe egzekucje chrześcijan. Według tradycji wśród ofiar był św. Piotr, który został tu ukrzyżowany głową w dół.
W 1586 roku na rozkaz papieża Sykstusa V obelisk przeniesiono na jego obecne miejsce przy użyciu skomplikowanej metody opracowanej przez architekta Domenico Fontanę.
Cmentarz, bazylika i kult św. Piotra
W sąsiedztwie Cyrku Nerona znajdował się cmentarz, który oddzielała od niego Via Cornelia. Było to miejsce pochówku zarówno pogan, jak i chrześcijan. Wznoszono tu grobowce, mauzolea oraz ołtarze poświęcone różnym bóstwom. Co ciekawe, nawet po rozpoczęciu budowy pierwszej Bazyliki św. Piotra w IV wieku, wciąż funkcjonowało tam sanktuarium dedykowane frygijskiej bogini Kybele i jej małżonkowi Attisowi.
Z czasem nekropolia stopniowo popadała w zapomnienie, choć jej fragmenty odkrywano przy różnych okazjach – zwłaszcza podczas renesansowych renowacji. W latach 1939–1941, za panowania papieża Piusa XII, przeprowadzono systematyczne wykopaliska, które ujawniły wiele cennych reliktów starożytności.
Bazylika konstantyńska i rozwój osadnictwa
W 326 roku na tym historycznym cmentarzysku rozpoczęto budowę monumentalnej Bazyliki św. Piotra, która miała powstać nad domniemanym grobem apostoła. Z biegiem lat wokół świątyni narastała nowa zabudowa. Już w V wieku, za pontyfikatu papieża Symmachusa, w pobliżu bazyliki wzniesiono pałac, który stał się zalążkiem przyszłej rezydencji papieskiej.
Tereny Watykanu, niegdyś uznawane za nieprzyjazne i niezdrowe, stopniowo przekształcały się w ważne centrum religijne i administracyjne, które w kolejnych wiekach miało odegrać kluczową rolę w historii chrześcijaństwa i Europy.
Papieże jako władcy świeccy
Na przestrzeni wieków rola papieży stopniowo ewoluowała, wychodząc poza czysto duchowe obowiązki. Oprócz zwierzchnictwa nad Kościołem katolickim, zaczęli oni pełnić funkcję świeckich władców, sprawujących kontrolę nad rozległymi terytoriami w środkowej części Półwyspu Apenińskiego. Państwo Kościelne, które obejmowało znaczną część dzisiejszych Włoch, pozostawało pod ich rządami przez ponad tysiąc lat, aż do połowy XIX wieku, gdy zostało wcielone do nowo powstałego Królestwa Włoch.
Przez większą część tego długiego okresu papieże nie zamieszkiwali Watykanu. Ich główną rezydencją był Pałac Laterański, położony po przeciwnej stronie Rzymu. To tam kolejni następcy św. Piotra urzędowali przez niemal tysiąc lat, aż do wydarzeń, które doprowadziły do przeniesienia siedziby papieskiej poza Italię.
Awiniońska niewola papieży i powrót do Rzymu
Na początku XIV wieku papieże opuścili Wieczne Miasto i przenieśli się do Awinionu we Francji. Okres ten, trwający od 1309 do 1377 roku, zapisał się w historii Kościoła jako czas tzw. niewoli awiniońskiej. Przyczyną tej zmiany były skomplikowane relacje z władcami świeckimi oraz narastające napięcia polityczne we Włoszech. Powrót papieży do Rzymu w drugiej połowie XIV wieku nie oznaczał jednak końca problemów, a wybór nowej rezydencji stał się kwestią praktyczną i polityczną.
Zamiast powrotu do Lateranu, papieże zdecydowali się osiedlić w Watykanie. Jednak w 1583 roku, po zakończeniu budowy nowej siedziby, ówczesny papież Paweł V (1605–1621) podjął decyzję o przeniesieniu dworu papieskiego do Pałacu Kwirynalskiego, położonego na jednym z siedmiu wzgórz Rzymu. Rezydencja ta miała odtąd pełnić funkcję oficjalnej siedziby biskupa Rzymu, aż do momentu, gdy w 1870 roku, po zdobyciu miasta przez siły włoskie, przeszła na własność nowo powstałego państwa.
Kwestia rzymska i konflikt z Królestwem Włoch
Zjednoczenie Włoch, którego finałem było zajęcie Rzymu przez wojska królewskie w 1870 roku, postawiło papiestwo w niezwykle trudnej sytuacji. Wraz z aneksją Rzymu upadło Państwo Kościelne, a papież został pozbawiony dotychczasowej władzy świeckiej. Konflikt ten, trwający przez kolejne dekady, zyskał miano „kwestii rzymskiej” i stał się kluczowym zagadnieniem politycznym na linii Watykan–Królestwo Włoch.
Mimo utraty terytoriów, Włochy oficjalnie nie ingerowały w wewnętrzne sprawy Stolicy Apostolskiej. W praktyce jednak państwo włoskie przejęło liczne majątki kościelne, w tym Pałac Kwirynalski, który od 1871 roku stał się oficjalną rezydencją króla Włoch.
W odpowiedzi papieże zamknęli się w Watykanie, uznając się za odizolowanych od reszty świata. Wśród nich był Pius IX (1846–1878), ostatni władca Państwa Kościelnego, który sam siebie określał mianem „więźnia w Watykanie”.
Prawo Gwarancji i redefinicja roli papieża
Włochy, chcąc uregulować sytuację, wprowadziły w 1871 roku tzw. Prawo Gwarancji, które zapewniało papieżowi pewne przywileje, m.in. prawo do utrzymywania stosunków dyplomatycznych oraz nietykalność jego osoby. Jednak papieże konsekwentnie odmawiali uznania świeckiej władzy króla nad Rzymem, uważając się za prawowitych władców utraconego Państwa Kościelnego. W efekcie przez prawie sześć dekad nie opuszczali murów Watykanu, aż do momentu ostatecznego rozwiązania konfliktu w 1929 roku.
Pozbawieni roli politycznej, papieże skoncentrowali się na umacnianiu swojej duchowej pozycji. W tym okresie wzrosło znaczenie ich autorytetu moralnego i religijnego, co miało fundamentalne znaczenie dla dalszej historii Kościoła katolickiego. Dopiero zawarcie traktatów laterańskich w 1929 roku doprowadziło do uznania suwerenności Państwa Watykańskiego, kończąc tym samym długoletni spór między Stolicą Apostolską a Królestwem Włoch.
Traktaty laterańskie – porozumienie kończące spór między Stolicą Apostolską a Włochami
Traktaty laterańskie podpisano 11 lutego 1929 roku w Pałacu Laterańskim pomiędzy Stolicą Apostolską a rządem Włoch, reprezentowanym przez faszystowskiego przywódcę Benito Mussoliniego. Było to porozumienie kończące długotrwały konflikt między papieżami a państwem włoskim. Ostateczna ratyfikacja traktatu nastąpiła 7 czerwca 1929 roku.
Konflikt pomiędzy papiestwem a Włochami trwał od 1870 roku, kiedy to Rzym został wcielony do nowo powstałego, zjednoczonego państwa włoskiego. Dawne Państwo Kościelne stało się częścią Włoch, a kolejni papieże uważali się za więźniów Watykanu, odmawiając uznania nowego porządku politycznego.
W 1929 roku papież Pius XI oraz Benito Mussolini postanowili uregulować ten problem. Mussolini widział w traktacie również korzyść polityczną, licząc na zdobycie większego poparcia w katolickim społeczeństwie Włoch.
Główne postanowienia traktatów laterańskich
Traktaty składały się z trzech kluczowych części:
- Traktat główny – uznawał niepodległość i suwerenność Stolicy Apostolskiej, powoływał do życia Państwo Watykańskie oraz precyzyjnie określał jego granice. W efekcie Stolica Apostolska oficjalnie akceptowała utratę dawnego Państwa Kościelnego.
- Konkordat – regulował relacje między Kościołem katolickim a państwem włoskim, czyniąc katolicyzm religią państwową Włoch.
- Uregulowania finansowe – przewidywały rekompensatę dla Watykanu za utracone posiadłości kościelne przejęte przez państwo włoskie w 1870 roku.
Traktat gwarantował Kościołowi możliwość mianowania własnych urzędników, których wynagrodzenia były finansowane przez państwo.
Negocjacje w imieniu rządu włoskiego prowadził Benito Mussolini, natomiast stronę papieską reprezentował kardynał Pietro Gasparri, pełniący funkcję sekretarza stanu. W traktacie Włochy uznawały prawo Stolicy Apostolskiej do prowadzenia własnej polityki zagranicznej oraz precyzowały, które posiadłości będą objęte jej zwierzchnictwem. Do Państwa Watykańskiego oprócz samego Watykanu włączono:
- Castel Gandolfo – letnią rezydencję papieską,
- papieską stację radiową w Santa Maria di Galeria,
- cztery ważne bazyliki: Bazylikę św. Jana na Lateranie, Bazylikę Santa Maria Maggiore, Bazylikę św. Pawła za Murami oraz Bazylikę św. Piotra.
Dodatkowo Włochy zobowiązały się do wpisania do swojej konstytucji zapisu, że katolicyzm stanie się religią państwową. W zamian papież miał zwrócić się do rządu o zgodę na mianowanie biskupów i arcybiskupów, którzy zobowiązywali się do lojalności wobec państwa włoskiego i unikania działalności politycznej.
Skutki traktatu
Traktat regulował także status rzymskiej szlachty, zwłaszcza szlachty czarnej, lojalnej wobec papieży. Wysocy rangą przedstawiciele arystokracji watykańskiej otrzymali status dyplomatyczny, prawo do dyplomatycznych tablic rejestracyjnych oraz ulgi podatkowe. Tytuły szlacheckie nadawane przez papieży zostały zrównane z tytułami szlacheckimi obowiązującymi w państwie włoskim.
Do dziś 11 lutego, dzień podpisania traktatu, obchodzony jest w Watykanie jako jedno z najważniejszych świąt. Dla upamiętnienia porozumienia, Benito Mussolini zlecił budowę reprezentacyjnej alei Via della Conciliazione (Droga Pojednania), łączącej Plac św. Piotra z Tybrem.
W 1984 roku, za rządów socjalistycznego premiera Bettino Craxiego, traktat został częściowo zmieniony. Najważniejsza modyfikacja dotyczyła zniesienia katolicyzmu jako oficjalnej religii Włoch, co odzwierciedlało zmieniający się charakter państwa włoskiego oraz proces laicyzacji społeczeństwa.
Narastające napięcia przed II wojną światową
Jeszcze przed wybuchem II wojny światowej stosunki Stolicy Apostolskiej z rządem faszystowskich Włoch ulegały stopniowemu pogorszeniu. Już w 1931 roku reżim Benito Mussoliniego podjął decyzję o rozwiązaniu katolickich stowarzyszeń młodzieżowych, co spotkało się z niezadowoleniem Kościoła.
Równocześnie w Niemczech biskup Eugenio Pacelli, pełniący funkcję nuncjusza apostolskiego, a późniejszy papież Pius XII, doprowadził do wyciszenia działalności katolickiej partii Zentrumpartei, co wpisywało się w dążenia nazistowskiego rządu do eliminacji politycznych przeciwników.
W 1933 roku zawarto konkordat z Niemcami, który miał zapewnić Kościołowi wolność działalności, jednak szybko okazało się, że Berlin zignorował jego postanowienia. W odpowiedzi na narastające prześladowania religijne w 1937 roku Pius XI wystosował encyklikę Mit brennender Sorge, potępiającą politykę III Rzeszy.
Co istotne, dokument ten nie odnosił się jednak do prześladowań Żydów ani komunistów, co źródła historyczne interpretują jako celowe pominięcie dla uniknięcia dalszych represji wobec Kościoła.
W momencie wybuchu wojny w 1939 roku Watykan ogłosił neutralność, co miało kluczowe znaczenie dla jego dalszych losów w czasie globalnego konfliktu.
Historia Watykanu w czasie II wojny światowej
Pod przywództwem Piusa XII Stolica Apostolska konsekwentnie podtrzymywała status neutralnego podmiotu w trakcie wojny. Po zawarciu rozejmu w Cassibile we wrześniu 1943 roku, niemieckie wojska wkroczyły do Rzymu, a w 1944 roku zostały wyparte przez aliantów. Pomimo przetaczających się przez miasto frontów, Watykan pozostawał nietykalnym terytorium neutralnym, szanowanym przez obie strony konfliktu.
Jednym z kluczowych priorytetów dyplomatycznych Piusa XII było zapobieżenie bombardowania Rzymu. Wykazywał on ogromną wrażliwość wobec każdego aktu naruszenia neutralności Stolicy Apostolskiej – protestował nawet przeciwko zrzucaniu alianckich ulotek propagandowych nad miastem, twierdząc, że te nieliczne, które trafiły na teren Watykanu, stanowiły pogwałcenie jego suwerenności.
Stanowisko rządu brytyjskiego wobec Rzymu określał protokół z posiedzenia gabinetu wojennego, według którego w żadnym wypadku nie powinniśmy nękać Państwa Watykańskiego, ale nasze działania wobec reszty Rzymu będą uzależnione od postawy rządu włoskiego.
Bombardowanie Rzymu i rola Piusa XII
Po przystąpieniu Stanów Zjednoczonych do wojny amerykańscy urzędnicy sprzeciwiali się atakom na Rzym, obawiając się reakcji katolickich żołnierzy własnej armii. Jednocześnie Brytyjczycy deklarowali, że zbombardują Rzym, kiedy tylko będzie to konieczne dla prowadzenia działań wojennych.
W grudniu 1942 roku brytyjski wysłannik do Stolicy Apostolskiej zaproponował ogłoszenie Rzymu miastem otwartym, jednak kiedy Watykan poważnie rozważył ten pomysł, Mussolini go odrzucił.
19 lipca 1943 roku alianckie siły powietrzne przeprowadziły nalot na Rzym, bombardując przede wszystkim węzeł kolejowy. Zginęło wówczas około 1500 osób. Pius XII, który już wcześniej wyrażał głębokie zaniepokojenie możliwością ataku na Rzym, osobiście odwiedził zniszczone dzielnice, okazując wsparcie poszkodowanym.
Kolejny nalot nastąpił 13 sierpnia, zaledwie kilka tygodni po obaleniu Mussoliniego. Następnego dnia nowy rząd włoski, w porozumieniu z Watykanem, oficjalnie ogłosił Rzym miastem otwartym, co miało uchronić je przed dalszymi zniszczeniami.
Historia Watykanu po wojnie
Po zakończeniu konfliktu Watykan podjął wysiłki na rzecz odbudowy stosunków ze światem. W latach 50. XX wieku Pius XII zainicjował reformy wprowadzające współczesną naukę do myślenia i praktyki Kościoła. Proces ten doprowadził do zwołania soboru watykańskiego II (1962-1965), który zrewolucjonizował Kościół katolicki.
W kolejnych dekadach Watykan angażował się w walkę z aborcją i eutanazją oraz starał się utrzymać wierność katolików tradycyjnym wartościom. W 1984 roku zawarto nowy konkordat z Włochami, a 10 stycznia 1984 roku wznowiono stosunki dyplomatyczne ze Stanami Zjednoczonymi, zerwane jeszcze w 1867 roku.
Pod przywództwem Jana Pawła II, pierwszego od wieków papieża niebędącego Włochem, Watykan opowiadał się przeciwko zarówno kapitalizmowi, jak i komunizmowi, aktywnie wspierając NSZZ Solidarność w Polsce.
W 2005 roku papieżem został Benedykt XVI, który po ośmiu latach pontyfikatu ustąpił na rzecz obecnego zwierzchnika Kościoła – papieża Franciszka.
Watykan dziś – najmniejsze państwo świata
Watykan jest tak niewielki, że sama Bazylika św. Piotra zajmuje aż 7% jego powierzchni. Jeśli doliczyć do tego Plac św. Piotra, obszar ten stanowi już 21% całkowitej powierzchni państwa. Jest to najbardziej zurbanizowany niezależny obszar na świecie, niemal w całości pokryty budynkami sakralnymi, administracyjnymi i kulturalnymi.
Mimo że Watykan to mikropaństwo, Stolica Apostolska posiada także nieruchomości na terytorium Włoch. Nie są one formalnie częścią Watykanu, jednak na mocy traktatów laterańskich mają one status eksterytorialny, podobny do statusu ambasad.
Co ciekawe, taki sam eksterytorialny status przysługuje wszystkim kościołom we Włoszech, jeśli tylko papież uczestniczy w nich w ceremoniach religijnych. Nie muszą być wtedy udostępniane publicznie, co czyni je specyficznym rodzajem zamkniętych enklaw.
Najważniejsze z tych posiadłości to:
- Bazylika św. Jana na Lateranie wraz z Pałacem Laterańskim i Świętymi Schodami (Scala Santa),
- Bazylika Santa Maria Maggiore,
- Bazylika św. Pawła za Murami,
- Pałac Kancelarii, Pałac św. Kaliksta, Pałac Propagandy Wiary i wiele innych budynków o znaczeniu administracyjnym i religijnym.
Wśród posiadłości znajduje się również Castel Gandolfo – dawny letni pałac papieski, a także teren Santa Maria di Galeria, gdzie mieszczą się anteny Radia Watykan (przekazane przez Włochy Stolicy Apostolskiej w 1951 roku).
Najważniejsze budowle Watykanu znajdują się na Liście Światowego Dziedzictwa UNESCO. Do tych niezwykle cennych obiektów należą:
- Bazylika św. Piotra wraz z Placem św. Piotra,
- Kaplica Sykstyńska z freskami Michała Anioła,
- Muzea Watykańskie,
- Ogrody Watykańskie,
- Pałac Apostolski, czyli oficjalna rezydencja papieska.
Niektóre miejsca są zamknięte dla turystów i dostępne jedynie dla naukowców, np. Biblioteka Watykańska oraz Tajne Archiwum Watykańskie.
W 2019 roku liczba mieszkańców Watykanu wynosiła około 1000 osób i wykazywała tendencję spadkową. Składa się ona głównie z duchowieństwa – księży, zakonnic oraz członków słynnej Gwardii Szwajcarskiej. Około 3000 świeckich pracowników, głównie Włochów, zatrudnionych w różnych instytucjach Stolicy Apostolskiej, nie mieszka jednak na terenie Watykanu.
Watykan posiada własne obywatelstwo, które nie jest dziedziczne – przyznaje się je jedynie przez naturalizację. Na koniec 2011 roku obywatelstwo watykańskie posiadało 594 osoby (w tym 71 kardynałów, 307 duchownych, 1 zakonnica, 109 członków Gwardii Szwajcarskiej i 55 świeckich). Niemal wszyscy posiadacze tego paszportu mają także drugie, ojczyste obywatelstwo.
Wskaźnik alfabetyzacji w Watykanie jest niezwykle wysoki i w 2015 roku wynosił 99% zarówno wśród mężczyzn, jak i kobiet.
Watykan ma własną administrację, odrębną od Kurii Rzymskiej, która zarządza całym Kościołem katolickim. Co istotne, wszystkie najwyższe stanowiska zajmują mężczyźni – zarówno głowa państwa, czyli papież, jak i wszyscy kardynałowie sprawujący funkcje w administracji.
Władza ustawodawcza należy do Papieskiej Komisji ds. Państwa Watykańskiego, składającej się z pięciu kardynałów. Władzę sądowniczą sprawują trzy instancje: Sąd Pierwszej Instancji, Sąd Apelacyjny i Sąd Kasacyjny. W przypadku prawa cywilnego i karnego podstawą jest prawo włoskie, choć od 2009 roku obowiązuje zasada, że każde nowe włoskie prawo musi zostać oficjalnie zatwierdzone, zanim zacznie obowiązywać w Watykanie.
Za władzę wykonawczą odpowiada Administracja Państwa Watykańskiego (Governatorato), a jego podległe departamenty zarządzają codziennym funkcjonowaniem państwa, w tym strażą pożarną, Żandarmerią Watykańską oraz Gwardią Szwajcarską, która dba o bezpieczeństwo papieża.
Watykan korzysta z euro, choć nie jest członkiem Unii Europejskiej. Posiada prawo do bicia własnych monet, na których widnieje wizerunek papieża. Działa tu także Instytut Dzieł Religijnych, potocznie nazywany Bankiem Watykańskim.
Szacuje się, że Kościół katolicki posiada aktywa o wartości 2,6 miliarda euro.
Watykan nie posiada własnego lotniska, ale dysponuje lądowiskiem dla helikopterów. Istnieje również stacja kolejowa, wykorzystywana głównie do transportu towarowego, choć w określonych godzinach kursują również pociągi pasażerskie.
Jeśli chodzi o sport, istnieje męska drużyna piłkarska, a w 2022 roku Holender Rien Schuurhuis jako pierwszy reprezentował Watykan w mistrzostwach świata w kolarstwie.
Państwo posiada własne media, w tym radio, telewizję oraz oficjalny dziennik L’Osservatore Romano. Watykan dysponuje także własnym numerem kierunkowym dla połączeń telefonicznych.
Watykan ma najwyższy wskaźnik przestępczości na świecie… w przeliczeniu na liczbę mieszkańców. Wynika to jednak głównie z licznych kradzieży dokonywanych przez kieszonkowców, zwłaszcza na Placu św. Piotra. Zgłaszane przestępstwa popełniane są głównie przez turystów, a nie mieszkańców.
Katarzyna Fiołkowska
