Tego dnia 1780 roku dekretem króla Stanisława Augusta Poniatowskiego została powołana do życia instytucja kolegialna – Lubelska Komisja Dobrego Porządku, której przewodniczył wojewoda lubelski Kajetan Hryniewiecki
Lublin, zrujnowany w II połowie XVIII wieku, nie był jedynym miastem, które spotkał taki los. Cała Rzeczpospolita Obojga Narodów doświadczyła wojen na przestrzeni XVII i XVIII wieku. Lubelska Komisja Dobrego Porządku, która wówczas powstała, miała na celu poprawę poziomu życia obywateli, a także zreorganizowanie przestrzeni miejskiej.
Sytuacja Lublina po wojnach
Miasto do XVII wieku uchodziło za swoiste skrzyżowanie szlaków komunikacyjnych. Było to niewątpliwie wielką zaletą, ale w czasie wojen północnych, a zwłaszcza podczas Wielkiej Wojny Północnej, która toczyła się w latach 1700–1721 pomiędzy Danią, Rosją, Saksonią, Prusami i Hanowerem a Szwecją, stało się wadą.
Szlakami tymi przemieszczały się wojska szwedzkie, rosyjskie, a nawet saskie, co miało negatywny wpływ na dalsze losy miasta. Późniejszy potop szwedzki ostatecznie zmienił jego charakter.
Z miasta o wyraźnych funkcjach gospodarczych stało się miastem o funkcjach administracyjnych. W okresie po wojnach północnych Lublin znajdował się w fazie aktywnego rozwoju rozbudowy miasta.
Lublin stał się centrem Trybunału Koronnego, miastem szlacheckim i kościelnym, o znaczeniu politycznym, miejscem obrad sejmikowych, sądów ziemskich i grodzkich. Zamarły tradycje mieszczańskie, kupieckie i rzemieślnicze. Dawne zakłady przemysłowe miasta (blech, szlifiernia, postrzygalnia) przestały istnieć. Podobnie łaźnie miejskie i wodociągi.
Ogólny stan sanitarny i techniczny miasta był na krytycznie niskim poziomie, a standard życia ludzi spadł. Jedyną perspektywą pracy, jaką miasto mogło zaoferować swoim mieszkańcom, było doraźne sprzątanie ulic i Rynku, remonty mostów, gmachów i Ratusza.
Czym były Komisje Dobrego Porządku?
W takich okolicznościach król Stanisław August już w 1765 roku rozpoczął proces powoływania Komisji Dobrego Porządku. Komisje były odpowiedzialne za:
- nadzór nad finansami miejskimi,
- utrzymanie chodników,
- kanalizacji i wodociągów,
- audyt dochodów i wydatków ratusza i archiwum miejskiego,
- zbadanie stosunków panujących w rzemiośle i handlu,
- rozstrzygnięcie sporów mieszczan.
Kontrolowały działalność rzemieślników, ustalały układ przestrzenny budynków, numerację domów, brukowanie ulic, prowadziły statystykę ludności.
Lubelska Komisja Dobrego Porządku – Lubelska Komisja Boni Ordinis
W 1780 roku 12 stycznia powstała Lubelska Komisja Dobrego Porządku. Komisje takie pełniły rolę lokalnych organów administracyjnych, których celem było przeprowadzenie określonych reform w różnych dziedzinach życia społecznego.
Ponieważ Lublin stał się miastem Trybunału Koronnego z wyżej wymienionych powodów, działania komisji miały na celu doprowadzenie Lublina do stanu, który pozwoliłby mu funkcjonować jako ośrodek administracyjny, zapewniający dogodne warunki do odbywania posiedzeń.
W ten sposób w grudniu 1782 roku zreformowano ustrój władz miejskich. Ustanowiono prezydenta i wiceprezydenta z roczną kadencją. Innym, nie mniej istotnym zadaniem komisji Boni Ordinis była reorganizacja przestrzeni miejskiej:
- uprzątnięcie rumowiska ze zniszczonych budynków z Rynku i ulic,
- odbudowa kamienic i domów, zgodnie z ówczesnymi przepisami przeciwpożarowymi,
- przywrócenie dostatecznego stanu bruków i kanalizacji
- czy uruchomienie niedziałających wodociągów.
Wyraźne uświadomienie sobie, że warunkiem wstępnym takich reform była dostępność funduszy, doprowadziło do przeprowadzenia reformy finansowej, w wyniku której wprowadzono 3 rodzaje podatków:
- konsumpcyjny,
- brukowy
- i kwaterunkowy.
W ten sposób budżet został wyrównany, co było jednym z głównych celów reformy. Ratusz został odnowiony. Przebudowa Ratusza zmieniła drastycznie wygląd i przestrzeń Rynku. Rynek i ważniejsze ulice otrzymały kanały ściekowe i nowe bruki.
Wyremontowano Bramę Krakowską, a w 1785 roku przebudowano Bramę Grodzką. Bardzo ważne, zarówno ze względów sanitarnych, jak i przestrzennych, było uporządkowanie przedpola murów miejskich.
Wytyczono ulicę Nową, biegnącą wzdłuż dawnych murów obronnych, wydzielając znormalizowane parcele pod zabudowę. Od końca XVIII do połowy XIX wieku stanął tu rząd kamienic wyznaczający półkolistą linię zasięgu Starego Miasta i ulicę Nową.
W konsekwencji pozytywnych zmian, do miasta zaczęli napływać nowi kupcy i rzemieślnicy, którzy w miarę szybko zasymilowali się z miejscową ludnością. W okresie działalności komisji został stworzony pierwszy pomiarowy plan miasta, z uwzględnieniem terenów jurydyk i przedmieść.
W 1790 roku można zaobserwować pojawienie się prowincjonalnej komisji cywilno-wojskowej, która zajmowała się kwestiami bezpieczeństwa. Zadaniem komisji było patrolowanie terytorium przez żołnierzy i walczenie z przestępczością.
Działalność danej komisji dobrego porządku była w takim stopniu efektywna, że nawet po przegranej wojnie polsko-rosyjskiej w 1792 roku, ustrój Lublina oparto na zasadach określonych niegdyś przez Komisję Dobrego Porządku.
Fot. Wojewoda lubelski i przewodniczący Komisji Boni Ordinis, Kajetan Hryniewiecki, źródło: Wikimedia Commons
Uliana Rudas – studentka historii na Uniwersytecie Warszawskim, interesuje się relacjami polsko-ukraińskimi w perspektywie historycznej”