Tego dnia 1575 roku prymas Jakub Uchański obwołał królem Polski Maksymiliana II Habsburga
Maksymilian II Habsburg, syn Ferdynanda I Habsburga, mimo że jego matka była kuzynką zmarłego Zygmunta Augusta, został obalony zaledwie po trzech dniach!
Przyjrzyjmy się jednak najpierw, jak Habsburgowie zajmowali trony w innych europejskich państwach, w których przed nimi również rządzili Jagiellonowie. Gdzie indziej się udawało. W Polsce nie. Nie pomogła tutaj nawet…. metoda „na wuja”. Żaden król rządzący nad Wisłą nie pochodził z dynastii Habsburgów.
W dzisiejszych czasach głośno jest o metodach „na wnuczka”, „na policjanta”, czy na „chorą córkę”. Dzięki temu, grając na emocjach można uśpić czyjąś czujność i pozbawić kogoś dorobku całego życia. Kiedyś nie było lepiej.
Syn Ferdynanda I Habsburga, Maksymilian II, wymyślił sobie, że jak urodzi się syn ze związku jego siostry – Katarzyny Habsburżanki z Zygmuntem Augustem, to on obejmie regencję w Polsce w jego imieniu. Królewicz się jednak nie urodził, bo Zygmunt August był bezpłodny. Syfilisem zaraziła go dwórka jego matki, Diana di Cordona. Jeszcze zanim poślubił Elżbietę.
Wallka o tron węgierski
29 sierpnia 1526 roku pod Mohaczem poległ król Węgier i Czech – Ludwik II Jagiellończyk. Był on żonaty z Marią Habsburg – rodzoną siostrą Ferdynanda I Habsburga, który przez to małżeństwo stał się szwagrem Ludwika II.
W dodatku Ferdynand I Habsburg ożenił się z rodzoną siostrą Ludwika II Jagiellończyka – Anną Jagiellonką. Na podstawie tych koligacji rodzinnych, po śmierci Ludwika II Jagiellończyka, Ferdynand I Habsburg rościł sobie prawo do węgierskiego i czeskiego tronu. 16 grudnia 1526 roku został koronowany na króla Madziarów.
Droga Ferdynanda I Habsburga do węgierskiego tronu nie była prosta. Węgrzy posadzili na tronie swojego rodzimego monarchę. Był nim Jan Zapolya – rodzony brat Barbary Zapolyi – królowej Polski – pierwszej żony Zygmunta Starego. Ojcem Jana Zapolyi był Stefan Zapolya, a matką Piastówna – Jadwiga Cieszyńska.
Królowa Bona Sforza po śmierci bratanka swojego męża nie złożyła broni. W jej głowie zrodził się plan. Aby zachować tron Węgier, trzeba było ożenić jej pierworodną córkę – Izabelę Jagiellonkę z Janem Zapolyą.
Oczywiście Habsburgowie nie przestali mącić. Twierdzili, że skoro Izabela Jagiellonka urodziła się w styczniu 1519 roku, a Bona Sforza z Zygmuntem Starym pobrali się w kwietniu 1518 roku, to Izabela musiała zostać spłodzona jeszcze przed ich ślubem. W związku z tym pochodzi z nieprawego łoża.
Na szczęście polska królowa miała dobre stosunki z Roksolaną – żoną sułtana Sulejmana Wspaniałego, a on popierał Zapolyów, a nie Habsburgów. Niestety, mimo tych wszystkich chodów Izabeli Jagiellonce nie było łatwo.
Tym bardziej, że krótko po narodzinach syna, którego doczekała się z Janem Zapolyą – Jana II Zygmunta Zapolyi, jego ojciec zmarł. Przed śmiercią poprosił, aby dopilnowano, żeby na tronie Węgier zasiadł jego syn, a nie Habsburg.
Nie było to łatwe, ponieważ Habsburgowie zaczęli kłaść kłody pod nogi królowej Izabeli. Musiała ona nawet czasowo wrócić do Krakowa. W ostatecznym rozrachunku wróciła jednak nad Balaton, a jej syn – Jan II Zygmunt Zapolya został królem Węgier.
Był on jednak tylko wybrany na króla, a nie koronowany, a ostatecznie musiał zrzec się tego tytułu na rzecz syna Ferdynanda I Habsburga – Maksymiliana II Habsburga.
Maksymilian II Habsburg i walka o tron polski
18 czerwca 1574 roku król Polski Henryk Walezy uciekł do Francji. Ucieczka była spowodowana listem, który Walezjusz otrzymał od swojej matki – Katarzyny Medycejskiej. W tym liście królowa wdowa informowała swojego syna o śmierci jego brata – Karola IX Walezjusza, co nastąpiło 30 maja 1574 roku. W związku z tym, że tron francuski był dziedziczny, Henryk Walezy musiał objąć tron po bracie.
Ostatni Walezjusz na francuskim tronie zostawił Polakom list, w którym informował, że opuszcza terytorium Rzeczpospolitej tylko na jakiś czas, i że wróci. Czas pokazał, że monarcha nie dotrzymał słowa i tym samym nie zostawił po sobie miłych wspomnień. Polska została upokorzona, jak nigdy wcześniej.
Przypomnijmy, że elekcja Henryka Walezego na króla Polski odbyła się 11 maja 1573 roku, a 21 lutego 1574 roku prymas Jakub Uchański koronował Walezego na króla Polski. Francuz od początku nie wzbudzał zachwytu nad Wisłą. Wręcz przeciwnie.
Był traktowany jak odmieniec, bo trzeba to powiedzieć. Edward Aleksander, jak początkowo się nazywał, pochodził z zupełnie innej kultury. Sam również nie cieszył się z przyjazdu nad Wisłę, a list od matki, mimo że jego treść była tragiczna, był dla Walezego wybawieniem. Nie czekał ani chwili i pod osłoną nocy, w przebraniu opuścił swoje nowe królestwo, by wrócić tam, skąd przybył.
Co ciekawe, Henryk Walezy nigdy nie zrzekł się tytułu króla Polski, ani nigdy formalnie nie abdykował. Po jego ucieczce królem Polski miał zostać Ernest Habsburg – syn Maksymiliana II Habsburga.
Osobista tragedia Anny Jagiellonki
Elekcja, w wyniku której królem Polski miał zostać Habsburg, odbyła się w 1575 roku. Tyle, że miał nim być syn Maksymiliana II – Ernest Habsburg. W tym samym roku rodzoną siostrę Zygmunta Augusta dotknęła osobista tragedia.
Zmarła Zofia Jagiellonka – księżna brunszwicka, żona księcia Brunszwiku – Henryka II Młodszego. Siostry kontaktowały się ze sobą, a Anna Jagiellonka zwierzała się Zofii ze swoich problemów. Teraz została sama i to w państwie pogrążonym w chaosie.
Zjazd w Stężycy – szlachta przeciw kandydaturze Habsburga. Kandydatem na króla Ernest Habsburg
W maju 1575 roku na zjeździe w Stężycy szlachta była przeciwna kandydaturze Habsburga na króla Polski. Ta kandydatura była forsowana przez grupę możnowładców. Tłumy wołały: „Aż do gardeł naszych, nie chcemy Niemca”.
Którejś nocy, przed szopą senatorską (senatorowie byli za kandydaturą Maksymiliana II Habsburga) przedstawiciele szlachty ruskiej wznieśli transparent z napisem: „Kto cesarza mianuje, ten śmierć sobie gotuje. By chciał być Fiedor jak Jagiełło, dobrze by nam z nim bełło”.
Owego napisu nikt nie chciał zdemontować. Zrobił to dopiero biskup płocki Piotr Myszkowski, który był stronnikiem cesarza. Przewrócił słup, na którym widniał napis szkalujący osobę Habsburga.
Anna żoną Habsburga?
Córka Bony Sforzy (zagorzałej przeciwniczki Habsburgów) zareagowała na tę propozycję chłodno. Miała odpowiedzieć, że jest zależna od całej Rzeczypospolitej i uczyni tylko to, czego będą wymagać od niej zwyczaje i wola powszechna.
Anna Jagiellonka oczywiście również była nieprzychylna kandydaturze Ernesta Habsburga na króla Polski. Maksymilian II Habsburg postanowił zaproponować jej małżeństwo ze swoim synem – Ernestem Habsburgiem.
Zwolennicy kandydatury habsburskiej planowali potajemnie wydać Annę Jagiellonkę za cesarskiego syna – Ernesta Habsburga i postawić wszystkich przed faktem dokonanym, aby nie mieli wyjścia. Taki plan podsunął Mikołaj Krzysztof Radziwiłł. Oczywiście nie zrealizowano go.
Maksymilian II Habsburg – król na 72 godziny…
Widząc, że kandydatura Ernesta Habsburga przepadnie, Maksymilian II Habsburg postanowił samemu wystartować w wyścigu po polską koronę. Poparła go szlachta litewska, Prusy oraz sam Gdańsk.
Jednak średnia i drobna szlachta protestowała przeciwko kandydaturze Maksymiliana II Habsburga na króla Polski. W związku z tym postanowiono wziąć ich z zaskoczenia i 12 grudnia 1575 roku grupa senatorów z prymasem Jakubem Uchańskim na czele ogłosiła Maksymiliana II Habsburga królem Polski.
Na uroczystości, którą przeprowadzano w pośpiechu, obecna była także Anna Jagiellonka. Odśpiewano Te deum laudamus. Uroczystość odbyła się w kościele św. Jana.
…a co potem?
Polska szlachta wybrała na króla siostrę zmarłego Zygmunta II Augusta – Annę Jagiellonkę, a na jej męża, księcia Siedmiogrodu – Stefana Batorego. Po raz drugi, od czasów Jadwigi Andegaweńskiej i Władysława II Jagiełły, mieliśmy w Polsce króla iure uxoris, czyli z prawa żony. Stefan Batory i Anna Jagiellonka zostali wspólnie koronowani na Wawelu w maju 1576 roku.
Ponadto szlachta zabezpieczając się na przyszłość uchwaliła prawo, w myśl którego, jeżeli kolejny monarcha będzie chciał opuścić terytorium Rzeczypospolitej, będzie musiał uzyskać zgodę szlachty.
Maksymilian II Habsburg zmarł 12 października 1576 roku. Po śmierci króla Stefana Batorego, w kolejnej wolnej elekcji kontrkandydatem dla Zygmunta III Wazy, który finalnie został królem Polski, był między innymi Maksymilian III Habsburg – syn Maksymiliana II Habsburga. Przegrał on jednak bitwę pod Byczyną z popierającym kandydaturę Zygmunta III Wazy – Janem Zamoyskim i dostał się do niewoli.
Maksymilian II Habsburg – ciekawostki
Zygmunt August nie pozwolił na pochówek swojej trzeciej żony na Wawelu! Mimo tego, że Zygmunt August był chory, to nadal miał doskonały zmysł dyplomatyczny. Zręcznie zmieniał stanowisko, a jeśli mu coś nie pasowało to umiał postawić na swoim.
Tak było na przykład z pochówkiem jego trzeciej żony – Katarzyny Habsburżanki, która zmarła 28 lutego 1572 roku w Linzu.
Jej brat, a szwagier Zygmunta Augusta – Maksymilian II Habsburg uważał, że jego siostra, jako królowa Polski ma prawo spocząć na Wawelu. Nie wyraził na to zgody król Zygmunt August. W konsekwencji polska monarchini została pochowana w Austrii, ale dopiero w 1614 roku. Sam Zygmunt II August zmarł w Knyszynie – 7 lipca 1572 roku.
Był ostatnim męskim potomkiem po mieczu dynastii jagiellońskiej.
Bibliografia:
- Bogucka Maria, Anna Jagiellonka, Wrocław, Warszawa, Kraków 1994.
- Cynarski Stanisław, Zygmunt August, Warszawa 1997.
Fot. Maksymilian II Habsburg, Kunsthistorisches Museum
