Tego dnia 1349 roku miała miejsce masakra Żydów w Bazylei, których uznano winnych czarnej śmierci
Jednym z tragicznych wydarzeń w historii średniowiecznej Europy była masakra Żydów w Bazylei, do której doszło w styczniu 1349 roku, na tle narastających nastrojów antysemickich związanych z Czarną Śmiercią. Chociaż żydowska społeczność istniała w tym mieście od XIII wieku i była jedną z największych w Europie, szybko stała się ofiarą pogłosek, konfliktów społecznych oraz politycznych intryg, które zakończyły się brutalnym pogromem. Te dramatyczne wydarzenia na zawsze zmieniły historię żydowskiej gminy w Bazylei, a ich konsekwencje odczuwalne były przez kolejne stulecia.
Żydzi osiedlali się w Bazylei co najmniej od 1213 roku, tworząc jedną z największych społeczności żydowskich w Europie. W XIV wieku gmina ta znacznie się rozwinęła, obejmując 19 domów i synagogę.
Jednak w tym okresie narastały nastroje antysemickie, zwłaszcza w czasie rozprzestrzeniania się Czarnej Śmierci, co prowadziło do licznych pogromów. Pogłoski o zatruciu studni przez Żydów stały się pretekstem do prześladowań, choć faktyczne przyczyny były głębiej zakorzenione w napięciach społecznych i politycznych.
Na sytuację wpływały konflikty między różnymi grupami społecznymi w Bazylei. Niższe warstwy społeczne postrzegały Żydów jako sprzymierzeńców szlachty, której często udzielali pożyczek, co budziło wrogość wśród plebsu.
W niektórych przypadkach poparcie plebsu dla szlachty ukazywało złożoność lokalnych struktur społecznych. Bywało, że pewni przedstawiciele szlachty wspierali interesy niższych warstw, co mogło wynikać z osobistych ambicji lub konfliktów w łonie samej arystokracji.
W grudniu 1348 roku, jeszcze przed dotarciem zarazy do Bazylei, doszło do zniszczenia żydowskiego cmentarza, a część Żydów opuściła miasto. Sytuacja stała się jeszcze bardziej dramatyczna na początku 1349 roku, gdy przedstawiciele Bazylei, Fryburga i Strasburga spotkali się z biskupem Strasburga, by omówić wspólną politykę wobec narastających aktów przemocy wobec Żydów, którzy nominalnie znajdowali się pod cesarską ochroną.
Te tragiczne wydarzenia uwypukliły napięcia społeczne, w których antysemityzm był zarówno narzędziem wyrażania niezadowolenia, jak i elementem gry politycznej. Nastroje przeciwko Żydom zaostrzały się w miarę rozprzestrzeniania się zarazy, przy czym przyczyny prześladowań były wieloaspektowe i obejmowały zarówno społeczno-ekonomiczne frustracje, jak i polityczne rywalizacje.
Masakra Żydów w Bazylei
W styczniu 1349 roku tłum członków cechów wtargnął do ratusza w Bazylei, wymuszając na radzie miejskiej pozwolenie na powrót wygnanej wcześniej szlachty. To wydarzenie poprzedziło jedną z najokrutniejszych masakr Żydów w regionie, która była najwyraźniej zaplanowana z premedytacją.
Tłum niósł transparenty, co sugeruje wcześniejszą organizację, a budowa drewnianej konstrukcji, w której mieli zostać spaleni Żydzi, zajęła znaczną ilość czasu, co dodatkowo potwierdza zamierzony charakter działań.
Pod presją tłumu rada miejska wydała dekret zakazujący powrotu Żydów do miasta przez następne 200 lat. Jednocześnie, bez przeprowadzenia procesu czy śledztwa, nakazano eksterminację lokalnej społeczności żydowskiej.
16 stycznia 1349 roku wszyscy Żydzi z Bazylei zostali zgromadzeni i umieszczeni w nowo zbudowanej drewnianej konstrukcji na pobliskiej wyspie na Renie, prawdopodobnie w okolicach ujścia rzeki Birsig. Następnie budowlę podpalono, a jej mieszkańcy spłonęli żywcem lub zostali uduszeni dymem.
Liczba ofiar, często podawana w źródłach średniowiecznych jako 600, wydaje się zawyżona. Współcześni historycy szacują, że zginęło od 50 do 70 osób, co jest bardziej realistyczną liczbą, biorąc pod uwagę skalę żydowskiej społeczności w Bazylei, która liczyła 19 domów.
Żydowskie dzieci oszczędzono, jednak zostały one przymusowo ochrzczone i umieszczone w klasztorach. Wspomnienia wskazują, że 130 osób przeszło na chrześcijaństwo, w tym także niektórzy dorośli, co ocaliło ich życie.
Mimo tego akt nawrócenia nie chronił Żydów przed dalszymi prześladowaniami. Nawet po wybuchu Czarnej Śmierci w Bazylei w kwietniu i maju 1349 roku ochrzczonych Żydów nadal oskarżano o zatruwanie studni. W lipcu czterech z nich poddano torturom na kole, co zmusiło ich do „przyznania się” do winy. Wkrótce potem nawróceni Żydzi zostali albo straceni, albo wygnani z miasta.
Do końca 1349 roku społeczność żydowska w Bazylei została niemal całkowicie unicestwiona, ich cmentarz zniszczono, a wszystkie długi wobec Żydów anulowano. Podobne pogromy miały miejsce w innych miastach regionu, m.in. we Fryburgu 30 stycznia i w Strasburgu 14 lutego, jeszcze zanim zaraza dotarła do tych miejsc.
Po pogromie
Po masakrze i wypędzeniu Żydów w 1349 roku Bazylea oficjalnie postanowiła nie wpuszczać ich z powrotem do miasta przez co najmniej 200 lat. Jednak ta polityka uległa zmianie po katastrofalnym trzęsieniu ziemi w 1356 roku, które spowodowało znaczne zniszczenia w mieście. W obliczu konieczności odbudowy miasta i braku funduszy zdecydowano się na ponowne przyjęcie Żydów, którzy mogli zapewnić potrzebne pożyczki i finansowe wsparcie.
W 1361 roku w Bazylei znów mieszkali Żydzi, a ich liczba wynosiła około 150 w stosunku do całkowitej populacji miasta, szacowanej na 8000 mieszkańców w 1370 roku. Jednak ich obecność była stosunkowo krótkotrwała.
W 1397 roku ponowiły się oskarżenia o zatrucie studni, co doprowadziło do kolejnego wygnania społeczności żydowskiej z miasta. Władze miejskie wydały dekrety uniemożliwiające ich powrót.
W następnych latach podobne wygnania miały miejsce w innych miastach regionu, takich jak Berno w 1427 roku i Zurych w 1436 roku. W Bazylei jedynym wyjątkiem była obecność niewielkiej liczby Żydów w XVI wieku, którym pozwolono osiedlić się w mieście, ponieważ pracowali dla hebrajskich drukarzy. Żydowskim kupcom umożliwiono również wstęp do miasta raz w miesiącu, co stanowiło wyjątek od obowiązujących ograniczeń.
Pełnoprawny powrót Żydów do Bazylei nastąpił dopiero w 1805 roku, niemal cztery wieki po ich wygnaniu.
bdh/cc